وقتی «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه افتتاح مسیر زمینی کریدور ادعایی زنگزور در جنوب قفقاز را مسأله‌ای راهبردی برای ترکیه خواند اما این را هم گفت که «اگر ارمنستان از باز شدن دالان زنگزور جلوگیری کند، این کریدور می‌تواند از ایران عبور کند»، از فرامتن این ادعای جدید می‌توان دریافت که بازیگران درگیر در تحولات منطقه قفقاز، واقعیات جغرافیای سیاسی منطقه و تحولات منطقه‌ای و جهانی را درک کرده و می‌خواهند در تعامل با محیط پیرامونی خود نقش بی‌حاشیه‌تری ایفا کنند یا ترجیح می‌دهند همچنان در پیله ثبات و امنیت مألوف منطقه باقی بمانند؛ امنیتی که تحقق آن بیش از آنکه در پرتو جنگ حاصل شود، متأثر از تمرکز بازیگران اثرگذار بر پیگیری روندهای دیپلماتیک همچون روند «3+3» در منطقه قفقاز است. چه در بحبوحه تحرکات تنش‌آمیز اخیر میان باکو و ایروان، پیگیری این مهم در گفت‌وگوی تلفنی «سید ابراهیم رئیسی» و «ولادیمیر پوتین»، رؤسای جمهور ایران و روسیه مورد توجه قرار گرفت و دو طرف بر ضرورت گفت‌وگو در قالب«3+3» و پرهیز از مداخله‌جویی بیگانگان در این رابطه تأکید کردند.
ادعای اردوغان از جانب ایران
روزنامه ایران در ادامه نوشت: رئیس‌جمهور ترکیه که روز گذشته به نخجوان سفر کرده بود، حمایت خود از کریدور بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای اتصال نخجوان را مورد حمایت قرار داد و در عین حال ادعا کرد: «اگر ایروان با چنین طرحی مخالفت کند، کریدور می‌تواند از ایران عبور کند که این ایده‌ای مثبت است. ما تمام تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگزور انجام می‌دهیم، سیگنال‌های مثبتی نیز از ایران می‌آید، اگر ارمنستان از باز شدن کریدور زنگزور جلوگیری کند، این کریدور می‌تواند از ایران عبور کند.»
چند روز پس از آنکه جمهوری آذربایجان با هدف کنترل کامل قره‌باغ تصمیم گرفت فاز نظامی را کلید بزند، «اردوغان» به «نخجوان» رفت؛ منطقه‌ای آذری‌نشین که با ترکیه، ارمنستان و ایران هم‌مرز است. این سفر از آن جهت حائز اهمیت بود و می‌توانست متغیر اثرگذاری بر روند تنش‌های اخیر باشد که آنکارا پیش‌تر حمایت خود را از هدف آذربایجان برای ایجاد یک کریدور از طریق جنوب ارمنستان به نخجوان اعلام کرده بود؛ هدفی که ارمنستان بارها مخالفت خود را با تحقق آن اعلام کرده و در این راستا از کشورهای دیگر خواسته بود در مواجهه با این تصمیم یکجانبه «باکو» از «ایروان» حمایت کنند.
تحرکات جمهوری آذربایجان تحت رصد
بنابراین تحرکات اخیر جمهوری آذربایجان که چشم‌انداز یک درگیری نظامی جدی با ارمنستان را از سوی ناظران، قابل پیش‌بینی می‌کرد، متأثر از هدفی است که از یک‌سو قرار دادن «ایروان» در بن‌بست پذیرش شرایط باکو را دنبال می‌کند و از سوی دیگر احیاناً به دنبال تصرف کامل قره‌باغ و پیگیری ایده کریدور زنگزور در جنوب ارمنستان است. مجموعه اقداماتی که سبب شده بار دیگر وضعیت جاری در قفقاز بواسطه استقرار نیروهای نظامی آذربایجان به سمت سیونیک، قره‌باغ و بخشی از مناطق مرزی ارمنستان، متشنج شود و زنگ‌های هشدار درباره وقوع جنگ تازه‌ای در قفقاز جنوبی را به صدا درآورد.
آنچه مقام‌های ترکیه را به مداخله و موضعگیری در تنش‌های دامنه‌دار میان آذربایجان و ارمنستان ترغیب کرده است، باید در آرزوهایی جست‌وجو کرد که آنکارا از قبال کریدور«زنگزور» جست‌وجو می‌کند؛ چه این دالان می‌تواند به یک حلقه متصل‌کننده ترکیه به لندن و پکن از طریق خطوط ریلی و ابربزرگراه‌ها باشد و این کشور را از یک هاب ترانزیتی- انرژی بهره‌مند سازد؛ تحولی که در بطن خود می‌تواند به ضعیف‌تر شدن مؤلفه اثرگذاری رقبای منطقه‌ای‌اش همچون ایران بینجامد.
پیامد برای تهران
اما مسأله آنجاست که راه‌اندازی دالان ادعایی «زنگزور» از طریق جنوب ارمنستان، نقطه اتصال سرزمینی ایران با ارمنستان را از میان برمی‌دارد و همچنین مسیرهای ترانزیتی ایران در شمال و شمال‌غربی به سمت اروپا برای صادرات و واردات را منحصراً در اختیار جمهوری آذربایجان و ترکیه قرار می‌دهد. افزون بر این قطع رابطه جغرافیایی ایران و ارمنستان از طریق تسلط باکو بر استان «سیونیک» ارمنستان به قطع دسترسی ایران به گرجستان و بندر «باتومی» در ساحل دریای سیاه می‌انجامد و ایران را در یک مخمصه ژئواستراتژیک گرفتار خواهد کرد. ذیل چنین ملاحظاتی وجه ثابت موضعگیری قاطع مقام‌های سیاسی و نظامی کشور بر عدم تغییر وضعیت جغرافیایی منطقه قفقاز متمرکز شده است. این مواضع به تعدد در هشدار نسبت به بازیگران پیدا و پنهان بازتاب یافته است. برگزاری چندین رزمایش نظامی در مرزهای شمالی و احداث کنسولگری در قاپان مرکز سیونیک نیز پشتوانه‌ای برای رویکرد اعلامی دولت در قبال تحرکات جنجالی آذربایجان بود.
پیام روشن تهران به آنکارا
مقام‌های ایرانی بر این موضعگیری اصولی خود در جریان سفر اخیر «هاکان فیدان» به تهران نیز تأکید کردند و این مقام ترک را متوجه حساسیت جمهوری اسلامی در حفاظت از خطوط قرمز خود در مرزهای جغرافیایی قفقاز ساختند. چنانکه رئیسی در دیدار خود با فرستاده دولت ترکیه به‌صراحت از خطوط قرمز طراحی شده توسط مقام معظم رهبری در مورد تغییرناپذیری مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه سخن گفت و نشان داد که جمهوری اسلامی در صورت عدم توجه به این هشدار، آماده ارسال پیام جدی‌تری به باکو، آنکارا و تل‌آویو خواهد بود.
بنابراین موضع اخیر رئیس‌جمهور ترکیه در خلال سفر به نخجوان را نمی‌توان فارغ از این واقعیت دید که پیام جدی تهران در حفاظت از منافع ملی خود در قفقاز از آنکارا شنیده شده است. به نظر می‌رسد ترکیه نمی‌خواهد برای تحقق اهداف اقتصادی و امنیتی‌اش از طریق دالان «زنگزور»، بخش دیگری از منافع چندوجهی خود را که در ارتباط با همسایگان و هم‌پیمانانش بویژه جمهوری اسلامی تعریف شده است، به مخاطره بیندازد. باید دید که این موضعگیری تا چه اندازه می‌تواند اراده باکو را در تداوم بخشیدن به تنش با ارمنستان بر سر احداث «زنگزور» متزلزل کند.
نظر شما