به گزارش سلام نو شب یلدا شبی برای دورهمی و شبنشینی به دعوت بزرگان فامیل است.
شب چله که میرسد، همچنان مانند روزهای گذشته، خانه بزرگان خانواده پر است از همه اعضای خانواده که به بهانه ادای احترام به بزرگان دور هم جمع میشوند تا شب چله را جشن بگیرند.
در گذشتههای دور، که هنوز کرسی بخشی از اسباب خانه در زمستان بود، همه خوراکیهای شب چله روی آن قرار میگرفت.
مهمانان دور کرسی بزرگی که میزبان خانه تدارک میدید مینشستند. هندوانهها و انارهای قاچخورده را میخورند، گل میگفتند و گل میشنیدند.
برخی سرگرم خوردن آجیل، برخی مشغول حافظخوانی و برخی هم مشغول شنیدن فال گرفته میشدند.
رسم غذای شب یلدا
از آنجایی که ایران کشوری بزرگ است، هر شهری برای خودش خوراکی و غذای منحصر به فردی متناسب با فرهنگ آن منطقه دارد که به جشن باستانی یلدا رنگ و بوی بومی هم میبخشید.
در شیراز غذای مخصوص این شب هویج پلو یا کلم پلوست که بیشتر با مرغ و زعفران سرو میشود.
درست است که هر شهر ایران این شب را با خوردن غذاهای معمولی شهر خود جشن میگیرد، اما نکته جالب اینجاست که در اکثر شهرها مواد اصلی غذای شب چله، انار یا گردو است.
مانند قزوین که در آن خورش انار (انار پلو) یا ناردون در مازندران را به عنوان غذای اصلی سرو میکنند.
با وجود غذاهای محلی، خورشت فسنجان همچنان یکی از رایجترین غذاهای یلدایی است که در اکثر نقاط ایران پخته میشود.
رسوم شب یلدا در شیراز
شب یلدا به طور کلی رسوم خاصی دارد که در همهجا مشترک است اما ممکن است که در شهر یا استانهای مختلف هم به شیوه خاصی جشن گرفته شود.
یکی از جشنهای جالب یلدا مربوط به شهر شیراز است. شیرازیها هم همانند شهرهای دیگر سفره یلدا پهن میکنند.
در این سفره میوههای مختلف مانند هندوانه، انار، خرمالو، انجیر، خرما و انواع آجیل به همراه دیوان حافظ، آجیل مشکلگشا و پشمک شب یلدا وجود دارد.
غذایی که به عنوان شام یلدا در شیراز سرو میشود، معمولا کلم پلو شیرازی است. در کنار غذای اصلی، نوعی دسر به نام رنگینک قرار میگیرد.
رنگینک یک دسر خوشمزه و سالم است که از ترکیب خرما به همراه آرد تفت داده شده تهیه میشود.
این دسر در شیراز، خوزستان و به صورت کلی، در جنوب ایران بسیار محبوب است.
تصور شیرازیها بر آن است که افراد دو نوع طبع دارند. در واقع آنها یا سرد مزاج یا گرم مزاج هستند.
بنابراین، افراد حاضر در مراسم جشن یلدا با توجه به طبعی که دارند، خوراکیهای مختلف را امتحان میکنند تا در این مراسم آیینی بتوانند طبع خود را متعادل نگه دارند.
به طور مثال، افراد دارای طبع گرم هندوانه و افراد سرد مزاج خرمالو و یا انجیر میخورند.
جشن یلدا در گیلان
جشن یلدا در گیلان هم به شیوه گیلانیها خاص و متفاوت برگزار میشود. هرچند بخش زیادی از مراسم در همه جا مشابه است اما سوال آن است که گیلانیها برای این جشن باستانی چه کار ویژهای انجام میدهند؟
در استان گیلان همه همانند دیگر مناطق ایران سفره یلدا پهن میکنند. در این سفره هندوانه جای اصلی را دارد. جالب است بدانید که دلیل استفاده از هندوانه به عنوان یکی از مهمترین ارکان شب یلدا این است که هندوانه در باور سنتی کمک میکند که شما در تابستان بعدی احساس تشنگی نکنید و در زمستان هم سردتان نشود.
در گیلان علاوه بر هندوانه و انار، میوهای محلی به نام آوکونوس هم در سفره قرار میگیرد. آوکونوس در واقع همان میوه ازگیل است که حالت سفتی دارد اما گیلانیها در پاییز ازگیل سفا را درون خمرههای بزرگی نگهداری میکنند و در بهار هر وقت که دوست داشتند آن را از خمره بیرون آورده و به همراه گلپر و نمک نوش جان میکنند. در کنار تمام این سنتها، گیلانیها با فال هندوانه شب یلدا را برای خودشان جذابتر میکنند.
شامی که برای مراسم یلدا در گیلان تهیه و سرو میشود، سبزی پلو با ماهی یا ترشی تره است.
در گیلان همانند بسیاری از مناطق دیگر برای عروسها سینی آماده میشود. جالب است بدانید که در وسط این سینی یک ماهی سفید تازه و خام وجود دارد که با سبزیجات تزئین شده است. به اعتقاد گیلانیها این ماهی نماد برکت است.
جشن یلدا در اصفهان
شب یلدا در اصفهان هم اشتراکات زیادی با دیگر مناطق دارد اما مردم این استان آیینهای مخصوص به خود را هم اجرا میکنند. مهمترین آیینی که در این استان برای چله وجود دارد این است که این شب را به دو بخش «چله زری» و «عمو چله» تقسیم میکنند.
ساکنان این خطه از ایران معتقدند که از قدیم هر چیزی به دو شکل مونث و مذکر تقسیم میشده است. طی حرکتی نمادین، با پهن کردن لباس و رخت خوابها در فضای باز مخصوصا زیر نور خورشید به «چله زری» و «عمو چله» خوشآمدگویی میکنند.
نوشیدنیهای مخصوص یلدا در اصفهان شامل همان چای و شربت میشود. البته اگر آن شب برفی باشد، مخلوط برف و شیره انگور هم سرو میشود. این ترکیب مخصوص استان اصفهان است.
از جمله غذاهای اصلی جشن یلدا در اصفهان سبزی پلو با ماهی و کوفته گندی است.
رسوم شب یلدا در خراسان
یلدا در استان خراسان به شیوه جالبی برگزار میشود. این شب در خراسان با آیین «کفبیخ یا کفزنی» همسو میشود. کفبیخ نام یک دسر خراسانی بوده که ماده اصلی آن از ریشه گیاه چوبک به دست میآید. در واقع، طرز تهیه کفبیخ به همان مراسمی اشاره دارد که در شب چله انجام میشود.
کف زنی از آیینهای مردم خراسان قدیم و بهخصوص منطقه قهستان بوده که امروزه هم این سنت در بسیاری از شهرهای جنوب خراسان از جمله: بیرجند، قائن و گناباد رواج دارد. در استان خراسان شمالی در یلدا و برای غذای اصلی معمولا غذایی با نام انار پلو تهیه میکنند که مخلوط انار، کشمش و برنج است.
شب یلدا در لرستان
یلدا در استان لرستان هم با مراسم «امشو اول قهاره» همراه است، اما این مراسم چیست؟
در این شب نوجوانان و جوانان با تاریک شدن هوا به پشت بام خانههای همسایه رفته و شالی را به حیاط منزل آویزان میکنند. سپس، با سر دادن شعری با این محتوا: «امشو اول قهاره، خیر دهونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره» از صاحبخانه میخواهند تنقلات شب چله را در شال آنها بریزد. این مراسم بیشباهت به مراسم قاشق زنی نیست.
یکی از خوراکیهای مخصوص چله در استان لرستان، گندم شیره است. مردم لرستان در یلدا پلو با بوقلمون یا گوشت گوسفند را سرو میکنند.
غذای شب یلدا در قدیم
در خصوص خوراکی های شب یلدا و غذاهای مرسوم در شب یلدا در ابتدا بهتر است به این نکته اشاره کنیم که مردمان هر یک از مناطق ایران ذائقه غذایی و غذاهای سنتی خاص خود را دارند، این موضوع سبب شده تا سفره یلدا در شهرهای مختلف تفاوتهای جزئی با یکدیگر داشته باشد با این وجود بخش اعظمی از غذاها مشابه است که در ادامه به توضیح بیشتر در خصوص آنها میپردازیم.
آش انار
اش انار یکی از غذاهای سنتی ایرانی است که معمولاً در فصول سرد سال و مناسبتهای ویژه مثل شب یلدا سرو میشود. این مدل از آش از غذاهای شب یلدا مخصوص و سنتی است که ترکیبی از طعمهای مختلف از جمله انار و سبزیجات معطر می باشد.
مواد لازم :
انار ترش : ۲ عدد بزرگ
برنج : ۱ پیمانه
عدس : نصف پیمانه
اسفناج خرد شده : ۲ پیمانه
گشنیز خرد شده : ۱ پیمانه
پیاز : ۱ عدد بزرگ
سیر : ۳ حبه
نعناع خشک : ۱ قاشق غذاخوری
روغن : به میزان لازم
نمک، فلفل و زردچوبه : به میزان لازم
آب انار یا رب انار : نصف پیمانه
گردوی خرد شده : برای تزئین
طرز تهیه اش انار بهترین غذای شب یلدا
- ابتدا برنج و عدس را جداگانه خیس کنید. پیاز و سیر را خرد کنید و در روغن تفت دهید تا طلایی شوند. سپس زردچوبه اضافه کنید.
- برنج و عدس خیس خورده را به همراه نمک و فلفل به مخلوط پیاز و سیر اضافه کنید.
- حدود ۶ پیمانه آب اضافه کنید و اجازه دهید تا برنج و عدس نیم پز شوند.
- اسفناج و گشنیز خرد شده را اضافه کنید و اجازه دهید اش به مدت ۳۰ دقیقه بر روی حرارت ملایم بپزد.
- آب انار یا رب انار را اضافه کنید و اجازه دهید اش برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دیگر بپزد.
- اش را در ظرف مورد نظر بریزید و با گردوی خرد شده و نعناع خشک تزئین کنید.
این غذا را میتوان یکی از غذاهای خوشمزه و البته مجلسی ایرانی دانست که همواره طرفداران خاص خود را در جشنها و دورهمیها دارد. لذیذ بودن مرغ شکم پر آن را به یکی از گزینههای اصلی برای شام شب یلدا تبدیل کرده است. برای تهیه این غذا هم از مخلفاتی نظیر سبزیحات تازه و معطر استفاده میشود که عطر و طعم بینظیری به آن میبخشد. به طور کلی علاوه بر خوشمزه بودن از ارزش غذایی بالایی هم برخوردار است.
خورشت فسنجون
فسنجان یا همان خورشت فسنجون را میتوان غذای شب یلدا در قدیم دانست که استفاده از ان امروزه هم رواج زیادی دارد. برای تهیه این خورشت خوشمزه از گوشت اردک استفاده میشود و برخی افراد هم گوشت قلقلی به آن اضافه میکنند. این غذای خوشمزه و مغذی را میتوانید به عنوان شام یلدایی خود استفاده کنید.
انار پلو
انار پلو یک غذای اصیل ایرانی است که میتوان آن را در بین غذاهای شب یلدا در قدیم دانست. برای تهیه این غذا از انار خوش رنگ استفاده میشود که نماد شب یلدا محسوب میشود. همین مورد انار پلو را به یکی از بهترین گزینهها برای شام یلدایی تبدیل کرده است.
رشته پلو
رشته پلو یکی دیگر از غذاهای اصیل ایرانی است که بیشتر در اعیاد و جشنهایی نظیر شب یلدا پخته میشود. رشته پلو غذایی دارای طبع نسبتاً گرم است و این طبع گرم آن را برای شب یلدا که شروع فصل زمستان است مناسب میکند. رشته پلو را معمولاً با گوشت قلقلی یا مرغ سرو میکنند.
کراکت مرغ و سیب زمینی
برای تهیه کراکت سیب زمینی و گوشت، مواد لازم عبارتند از سیب زمینی پخته و له شده، گوشت چرخکرده، پیاز خرد شده، نمک، فلفل، و ادویهجات به میزان دلخواه. برای پوشش بیرونی هم از تخم مرغ، آرد، و پودر سوخاری استفاده نمایید.
ابتدا گوشت چرخکرده را با پیاز و ادویهها تفت داده و بگذارید تا خوب پخته شود. سپس با سیب زمینیهای له شده مخلوط کرده و از مخلوط به دست آمده به اندازههای دلخواه بردارید و به شکل کراکت درآورید. هر کراکت را ابتدا در آرد، سپس در تخم مرغ زده شده، و در نهایت در پودر سوخاری بغلتانید. کراکتها را در روغن داغ سرخ کنید تا طلایی و برشته شوند.
استیک مرغ
استیک مرغ یک غذای لذیذ و آسان به عنوان غذاهای شب یلدا است. در زیر دستورالعمل کامل آن آورده شده است:
مواد لازم :
سینه مرغ : ۴ تکه
روغن زیتون : ۲ قاشق غذاخوری
سیر له شده : ۲ حبه
آب لیمو تازه : ۳ قاشق غذاخوری
نمک و فلفل سیاه : به میزان لازم
پاپریکا : ۱ قاشق چایخوری
رزماری یا ترخون خشک : ۱ قاشق چایخوری (اختیاری)
کره : برای پانچ کردن
دستورالعمل تهیه :
- ابتدا سینههای مرغ را با استفاده از چکش گوشت بکوبید تا کمی نازک شوند.
- در یک کاسه بزرگ، روغن زیتون، سیر له شده، آب لیمو، نمک، فلفل سیاه، پاپریکا و اگر دوست داشتید، رزماری یا ترخون خشک را مخلوط کنید.
- مرغها را در این مخلوط بخوابانید و حداقل ۳۰ دقیقه تا یک شبانهروز در یخچال مزهدار کنید.
- پس از مزهدار شدن، مرغها را از یخچال خارج کرده و اجازه دهید به دمای اتاق برسند.
- تابهای را روی حرارت بالا گرم کنید و کمی کره در آن ذوب کنید.
- استیکهای مرغ را در تابه قرار داده و حدود ۴ تا ۵ دقیقه برای هر طرف تا زمانی که خوب برشته و طلایی شوند، پانچ کنید.
- بعد از پانچ کردن هر دو طرف، حرارت را کم کرده و استیکها را به مدت ۵ تا ۷ دقیقه دیگر بپزید تا کاملاً پخته شوند. (میتوانید از دماسنج گوشت استفاده کنید تا اطمینان حاصل کنید که دمای داخلی مرغ به ۱۶۵ درجه فارنهایت (۷۴ درجه سانتیگراد) رسیده است.)
- استیک مرغ را از تابه خارج کرده و قبل از برش زدن و سرو، چند دقیقهای استراحت دهید.
- برای سرو، استیک مرغ را میتوانید با سبزیجات بخارپز یا سالاد تازه و یک نوع نشاسته مانند سیب زمینی پوره یا برنج همراه کنید. به این ترتیب، یک وعده غذایی متعادل و خوشمزه خواهید داشت.
میوههای شب چله
شب یلدا یا همان شب چله خودمان یکی از قدیمیترین اعیاد ما ایرانیها است که هر ساله در شب ۳۰ آذر برگزار میشود. شواهد نشان میدهد که شب یلدا تقریباً ۸۰۰۰ سال قدمت دارد و خاستگاه آن در آیین باستانی زرتشتی است. این شب در واقع پاییز و زمستان ایرانی را از هم جدا میکند. به عبارت دیگر یلدا شبی است که ۴۰ روز اول زمستان را از ۴۰ روز دوم آن جدا میکند.
ایرانیان باستان نیز مانند بسیاری از مردم دنیا بیشتر تغییرات فصلی را جشن میگرفتند و معنای نمادین و مذهبی برای آنها قائل بودند. در مورد شب یلدا مردمان ایران باستان معتقد بودند که شب یلدا طولانیترین شب سال و شب تولد دوباره خورشید است.
پیشینیان بر این باور بودند که در این شب به عنوان طولانیترین شب سال، اهریمن یا فرشته بدیها با فرشته خوبیها مبارزه میکند و در نهایت فرشته خوبیها پیروز میشود. از همین رو صبح هنگام دوباره خورشید طلوع میکند و روشنایی همه دنیا را فرا میگیرد.
از این روز رفته رفته روزها طولانیتر میشوند و این نشانه ظهور پر رنگتر خورشید در دنیا است. شب یلدا نماد پیروزی خورشید بر تاریکی است. هر چند که ۴۰ شب بعد از شب یلدا هوا سردتر است، اما شب یلدا نماد امید به روزهای گرمتر و طولانیتر است.
جالب است بدانید که نام اصلی شب یلدا، «شب چله»، به معنای ۴۰ شب بود. منظور از «چله» همان چهل بود که اشاره به این واقعیت داشت که زمستان به دو ۴۰ روز تقسیم میشد. واژه یلدا یک کلمه سریانی به معنای «زایش و تولد» است.
در واقع شب یلدا شب تولد میترا، خدای خورشید است و پیروان ایرانی مذهب زرتشت برای این موضوع از کلمه «یلدا» استفاده میکردند.
میوه ها
خوراکی شب یلدا بسیار متنوع میباشد و میوهها نیز جزء جدا ناپذیر سفره یلدا محسوب میشوند. انار، هندوانه، پرتقال، خرمالو، لبو جزء میوههایی میباشند که در شب یلدا پرطرفدار هستند و افراد میتوانند آنها را میل کنند. هر کدام از این میوهها خواص بینظیری دارند که افراد با میل کردن آنها میتوانند از خواص آنها بهره برده و به سلامتی بدن خود نیز کمک کنند. خوراکیهای شب یلدا برای عروس یکی از رسمهای جالب ایرانیان برگزاری شب یلدا برای تازه عروسها میباشد. در این مراسم که برای تازه عروسها برگزار میشود معمولاً تزیینات بسیار خاصی در نظر گرفته شده و به تازه عروس کادویی نیز داده میشود. یک سری خوراکیهای شب یلدا برای تازه عروسها وجود دارند که شما میتوانید با تزیین زیبای آنها یک سفره جذاب نیز به وجود آورید.
هندوانه یکی از میوه های شب یلدا است. رنگ سرخش یادآور حرارت و گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید می باشد. به باور ایرانی ها خوردن آن در شب چله باعث می شود که در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر شما غلبه نکند.
انار این میوه بهشتی و پرخاصیت نیز یکی دیگر از میوه های شب یلدا است که گذشتگان دانه های زیاد آن ا مایه برکت و باروری و رنگ قرمز انار را نماد خورشید و شادی می دانستند. معتقد بودند انار نمادی از شادی و زایش است که با خوردن آن در شب یلدا انرژی و جانی تازه می گیریم.
انار سرشار از ویتامین ث بوده و حاوی آنتی اکسیدانهایی همچون پروآنتوسیانیدین و فلاونوئید است. یک ماده به نام اورولیتین آ، در این میوه وجود دارد که توسط میکروبهای موجود در معده تغییر شکل داده تا به محافظت از سلولهای عضلات در برابر عوامل پیری کمک کند. این ماده باعث به تاخیر انداختن پیری میشود. پس اگر میخواهید جوان بمانید، انار بخورید. سلولز فراوان موجود در دانه این ماده هم به پاکسازی روده کمک میکند؛ و جالب است بدانید یکی از چیزهایی که شرکت اوریفلیم در شامپوی لایه بردار خود استفاده میکرد، دانه خرد شده انار بود که به صورت اجزای ریزی درآمده و سلولهای مرده پوست را جدا میکردند.
کدو در گذشته پای ثابت شب یلدا بود، چون این میوه هم زمستانی و گرم است و استفاده از خوراکیهای درست شده با این ماده در گذشته مرسوم بوده است. آش کدو و انواع خورش کدو خوراکیهای شب یلدا بودند که در نقاط مختلف کشورمان با دستورالعملهای گوناگونی درست میشدند. در جنوب کدو را به همراه پیاز داغ سرخ میکنند و مقداری دانه انار آب گرفته روی آن میریزند و این خوراکی ترش و شیرین را به عنوان یک وعده غذایی صرف میکنند. این ماده سرشار از آنتی اکسیدان و زرد رنگ به نظرم باید سر سفرههای شب یلدای ما باشد، چون هم خواص فراوانی دارد و هم با آن میتوان غذاهایی بسیاری درست کرد.
خرمالو میوه روزهای پاییزی و سرد است. میوهای که در کنار انار و هندوانه یلدا به نماد شب یلدا تبدیل شده و به دلیل رنگ نارنجی و زیبایی که دارد جلوه بینظیری به سفرههای یلدایی میبخشد. از جمله خواص خرمالو این است که سرشار از ویتامین B۶، A، C، منگنز، فسفر، پتاسیم، کلسیم و فیبر است؛ ویتامینها و مواد معدنی که سیستم ایمنی بدن را در فصل زمستان بیمه میکنند.
خوردن خرمالو در آخرین روز پایین میتواند میل به خوردن شیرینیجات و شکلات را کاهش دهد و از همین رو برای افرادی که دوست دارند در شب یلدا شیرینی کمتری مصرف کنند، بسیار ایدهآل است. این میوه انرژیبخش است و برای رفع خستگی و استرس نیز بسیار مفید است.
ازگیل یکی از جذابترین میوههای باستانی که از قدیم در شب یلدای بسیاری از شهرها از جمله گیلان قرار میگرفت، «ازگیل» است. این میوه سرشار از ویتامینهای مختلف است و در درمان فشار خون و دیابت بسیار مفید است.
شب یلدا به دورهمی و شیرینیهای مختلف و خوشمزه شهرت دارد. درواقع میتوان گفت که «شیرینی» از نمادهای شب یلدا است و قرار دادن آن در سفره یلدایی یکی دیگر از سنتهای قدیمی است که نباید آن را فراموش کنید.
یکی دیگر از خوراکیهای ویژه شب یلدا «انگور» است. اصفهانیها حتما برای شب یلدا انگور تدارک میبینند. انگور قرمز طبع گرم و خواص فوقالعاده زیادی برای سلامت بدون دارد. خوردن میوه انگور در ابتدای زمستان میتواند ایده فوقالعادهای برای تقویت سیستم ایمنی بدن باشد.
سیب قرمز، لبو و سایر میوه های فصل هم در سفره شب یلدا گذاشته می شود.
تنقلات
آجیل (انواع تخمه، مغز بادام، گردو، فندق، پسته)، میوه های خشک (انجیر ، برگه هلو، مویز، کشمش) ، نقل، سنجد، گندمک یا گندم برشته، شاهدانه ، نخود برشته و برنجک از تنقلات رایج شب چله هستند.
حال که در رابطه با این شب اصیل ایرانی اطلاعات مفیدی به دست آوردید بهتر است در رابطه با لیست خوراکی شب یلدا نیز اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهیم. لیست خوراکیهای شب یلدا شامل:
- آجیلها و مغزیجات
- انواع میوه ها مانند انار، هندوانه، لبو، پرتقال
- شیرینیهای مختلف مانند باسلوق، نقل
- پشمکهای مغزدار، رنگی و یا شکلاتی
- شکلاتهای بسیار خوشمزه و متنوع بنا به سلیقه افراد
- دسرهای یلدایی مانند ژله انار و دسرهای زیبا و خوشمزه
- سالادهای پاییزی
- کدو حلوایی پخته شده
- انواع غذاهای اصیل ایرانی این غذاها نیز شامل مرغ شکم پر، ماهی شکم پر، اناردون، کلم پلو، قورمه سبزی، دمپختک، فسنجان، رشته پلو و … نیز میباشند.
نظر شما