سلام نو _ سرویس گردشگری: از جمله کهن ترین و قدمت دار ترین یخچال های موجود در استان یزد، یخچال خشتی میبد می باشد که یکی از عظیم ترین یخچال های خشتی کشور بشمار می رود.
یخچال مورد نظر را پیرامون آب انبار، کاروانسرای چاپار خانه و رباط شاه عباسی می توان جستجو کرد.
سال های دور از یخچال ها در زمینه های مختلفی استفاده می کردند. در ایران نیز ساخت یخچال ها رواج داشت، که به منظور حفظ و نگهداری از یخ در فصل گرما احداث شده بودند.
آشنایی با یخچال میبد
یخچال خشتی میبد یکی از بناهای دیدنی تاریخی و از زیباترین یخچال‌های خشت و گلی به حساب می‌آید که از دوره صفویه در کهن شهر میبد باقی مانده است.
این یخچال خشتی در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۸۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
یخچال میبد از نوع یخچال‌های دارای گنبد است که در میان این نوع از یخچال‌ها از حیث ابعاد، بزرگ‌ترین محسوب می‌شود.
گنبد یخچال میبد از نوع دورچین با خشت خام و ارتفاع حدود ۱۵ متر است. ضخامت پوسته گنبد در پایین‌ترین ارتفاع به ۲۴۰ سانتی‌متر و در بالای گنبد به‌اندازه طول یک خشت (۲۰ سانتی‌متر) می‌رسد.
مخزن یخ این یخچال به‌شکل گودالی بزرگ با قطر دهانه حدود ۱۳ متر و قطر مقطع ۶٫۵ متر است و عمقی حدود پنج متر دارد.
گرداگرد این گودال، سکویی به عرض ۱٫۵ متر برای رفت‌وآمد تعبیه شده است. دیوارهای سایه‌انداز این یخچال با ضخامت دو متر و ارتفاع هشت متر هستند. طول دیوار سایه‌انداز اصلی ۴۲ متر و طول دیوارهای جانبی آن ۲۰ متر است.
در ایران قدیم، ساختمانی به نام یخدان یا یخچال به‌منظور تولید یخ در فصل زمستان و نگهداری آن تا فصل تابستان می‌ساختند که از حیث معماری بسیار ارزشمند است.
در مورد قدمت ساخت یخچال‌ها اطلاع دقیقی وجود ندارد؛ اما قدیمی‌ترین مدرک وجود این بناها در ایران، سفرنامه شاردن، سیاح فرانسوی دوره صفوی است که در آن از تهیه یخ در یخچال‌های اصفهان گفته است.
یخ در گذشته جزو کالاهای گران‌بها محسوب می‌شد که همه اقشار جامعه قدرت خرید آن را نداشتند و افراد مرفه بیشترین استفاده را از یخ می‌کردند.
ارزش یخ به‌گونه‌ای بود که کارگران یخچال‌ها به‌جای دستمزد یا در کنار دستمزد خود مقداری یخ رایگان می‌گرفتند. ارزش اقتصادی یخ باعث شده بود که مالکان یخچال‌ها، افرادی ثروتمند باشند.
یخ‌های یخچال‌ها از حیث کیفیت یکسان نبودند و درجه‌بندی داشتند. یخ‌های بلوری و درجه یک برای خنک‌کردن نوشیدنی‌ها، یخ‌های متوسط برای نگهداری مواد غذایی و یخ‌های درجه پایین در تولید بستنی استفاده می‌شدند.
از آنجا که بستنی‌بندها مایع بستنی را در ظروف فلزی گذاشته و بعد آن را درون یخ می‌گذاشتند، کیفیت یخ آن‌چنان برایشان مهم نبود.
سیر تاریخی یخچال خشتی میبد یزد
در قسمت بالا گفتیم که یخچال خشتی میبد یزد یکی از قدیمی ترین و عظیم ترین سازه های خشتی در ایران می باشد.
آنچه که درباره قدمت این یخچال مشخص است اینکه پیشینه آن به قبل از دوره قاجار بر می گردد و کارشناسان بر این باورند که تاریخ احداث آن به عصر صفویه یعنی چیزی نزدیک به ۴۰۰ سال پیش مربوط می شود. به توجه به اهمیت باستانی آن، در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
این بنا در ۵۰ کیلومتری و مرکز استان یزد قرار دارد.
دیوارهای آن خشتی بوده و گنبد بزرگی روی آن احداث گشته است. یخچال مورد نظر را به گونه ای بنا کرده اند که دارای ۱۲ متر ارتفاع بوده و عمق آن به ۵ متر می رسد.
دهانه یخچال نزدیک ۷ متر می باشد و اطراف آن طوری احداث شده که بتوان روی آن نشست و عرضی ۱.۵ متری دارد.
بیشترین یخی که در کشور ما تولید می شده مربوط به یخچال خشتی میبد یزد بوده که یخ را به بهترین شکل ممکن و برای مدتی طولانی نگهداری کرده است.
در واقع در سالیان دور، یخ یک محصولی با ارزش و هزینه بر محسوب می شد و یخچال ها بیشتر در مجاورت خانه ثروتمندان تاسیس می شدند.
آب موجود در قنات ها و چاه های پیرامون یخچال در فصل سرما به صورت مرحله به مرحله به حوضچه های مخصوص ریخته می شد و تا زمانی که پُر شده و یخی قوی را تشکیل دهد این روند ادامه داشت.
پس از آن یخ ها را به قطعات کوچکتری تقسیم بندی کرده و در قسمتی که یخ در آن ماندگاری بالاتری داشت، نگهداری می کردند و لابه لای آنها آب می ریختند.
این عمل باعث می شد که یخ در فصل تابستان تا مدتها باقی بماند. یزد یکی از استان های است که در منطقه خشک و گرمسیری کشور قرار دارد، از این حیث ساخت یخچال برای آن امری ضروری بود.
تابستان ها برای اینکه نور خورشید به داخل سازه نفوذ نکند، و سرمای داخل آن حفظ شود دریچه ها و منافذ را می پوشاندند و در نهایت یخ را به گروهی از جامعه که تمکن مالی بالایی داشتند با قیمت مناسبی می فروختند.
در نزدیکی یخچال خشتی میبد یکی از کاروانسراهای معروف و قدیمی یزد را خواهید دید که از قدمت طولانی برخوردار بوده و اگر به بازدید این یخچال بروید می توانید از این کاروانسرا نیز دیدن کنید.
نظر شما