به گزارش سلام نو ۲۵ رجب، سالروز شهادت امام موسی کاظم(علیه السلام) هفتمین پیشوای ما شیعیان ۱۲ امامی است.
مراحل مختلف حیات آن امام همام و زمانه بسیار ویژه و حساس دوره زعامت شان بر شیعه موضوعی بسیار مهم در تاریخ است که در ادامه، به صورتی بسیار اجمالی به آن می پردازیم.
اعمال مستحب و واجب شهادت امام موسی کاظم (ع)
باب صدم؛ در بیان زیارتنامه حضرت ابی الحسن موسی بن جعفر و ابی جعفر حضرت محمّد بن علی الجواد علیهم السّلام-
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الرَّزَّازُ الْکُوفِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ:
محمّد بن جعفر رزّاز کوفی، از محمّد بن عیسی بن عبید از کسی که ذکرش نموده، از حضرت ابی الحسن علیه السّلام، حضرت فرمودند:
تَقُولُ بِبَغْدَادَ
در زیارت نامه حضرت ابی الحسن علیه السّلام در بغداد می گوئی:
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ
سلام بر تو ای ولیّ خدا، سلام بر تو ای حجّت خدا،
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مَنْ بَدَا لِلَّهِ فِی شَأْنِهِ
سلام بر تو ای نور خدا در تاریکیهای زمین، سلام بر تو ای کسی که در شأنش بدا برای حق تعالی حاصل شده،
أَتَیْتُکَ عَارِفاً بِحَقِّکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ یَا مَوْلَایَ
به زیارتت آمده ام در حالی که عارف به حقّت بوده، دشمن دشمنانت هستم، پس ای مولای من نزد پروردگارت شفیع من باش
قَالَ وَ ادْعُ اللَّهَ وَ اسْأَلْ حَاجَتَکَ
سپس حضرت فرمودند: خدا را بخوان و از او حاجتت را در خواست نما.
قَالَ وَ سَلِّمْ بِهَذَا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع
حضرت فرمودند: و با همین عبارات بر حضرت ابی جعفر محمّد بن علی علیهما السّلام، سلام بده.
وَ قَالَ إِذَا أَرَدْتَ زِیَارَةَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع
و فرمودند: هر گاه اراده زیارت حضرت موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهم السّلام را نمودی،
فَاغْتَسِلْ وَ تَنَظَّفْ وَ الْبَسْ ثَوْبَیْکَ الطَّاهِرَیْنِ
غسل کن و خود را نظیف و پاکیزه کن و دو جامه طاهر و پاک خود را بپوش
وَ زُرْ قَبْرَ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا ع
و قبر ابی الحسن موسی بن جعفر و محمّد بن علی بن موسی الرضا علیهم السّلام را زیارت کرده
وَ قُلْ حِینَ تَصِیرُ عِنْدَ قَبْرِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع
و هنگامی که نزدیک قبر موسی بن جعفر علیهما السّلام رسیدی بگو:
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ
سلام بر تو ای ولیّ خدا، سلام و درود بر تو ای حجّت خدا،
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مَنْ بَدَا لِلَّهِ فِی شَأْنِهِ
درود بر تو اینور خدا در تاریکیهای زمین، سلام بر تو ای کسی که در شأنش بدا برای حق تعالی حاصل شده،
أَتَیْتُکَ زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ مُوَالِیاً لِأَوْلِیَائِکَ- فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ یَا مَوْلَایَ
آمدم به نزدت در حالی که زائر تو هستم عارف به حق تو و دشمن دشمنانت و دوست دار دوستانت می باشم، ای مولای من نزد پروردگارت شفیع من باش.
ثُمَّ سَلْ حَاجَتَکَ ثُمَّ سَلِّمْ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدٍ الْجَوَادِ بِهَذِهِ الْأَحْرُفِ وَ ابْدَأْ بِالْغُسْلِ وَ قُلِ
پس حاجتت را از خدا بخواه و بعد بر حضرت ابی جعفر محمّد بن علی الجواد علیهما السّلام سلام بده و با همین عبارات به محضرش درود و تهنیت بفرست. و ابتداء کن به غسل و بعد بگو:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْإِمَامِ الْبَرِّ التَّقِیِّ النَّقِیِّ الرَّضِیِّ الْمَرْضِیِّ
خدایا درود و رحمت بفرست بر محمّد بن علی که پیشوائی است پرهیزکار، پاکیزه، راضی و خشنود، پسندیده،
وَ حُجَّتِکَ عَلَی مَنْ فَوْقَ الْأَرَضِینَ وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَی
حجّت تو است بر آنچه روی و زیر زمین می باشند،
صَلَاةً کَثِیرَةً تَامَّةً [نَامِیَةً] زَاکِیَةً مُبَارَکَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَوَاتِرَةً مُتَرَادِفَةً
درود و رحمت هائی فراوان و تمام و پاک و مبارک و متّصل و دنبال و ردیف هم،
کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیَائِکَ
همچون برترین رحمت هائی که بر یکی از اولیاء و دوستانت فرستادی،
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ
سلام بر تو ای ولیّ خدا، سلام بر تو ای نور خدا، سلام بر تو ای حجّت خدا،
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا إِمَامَ الْمُؤْمِنِینَ [یَا إِمَامَ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثَ النَّبِیِّینَ]
سلام بر تو ای پیشوای اهل ایمان
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا خَلِیفَةَ النَّبِیِّینَ وَ سُلَالَةَ الْوَصِیِّینَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ
سلام بر تو ای جانشین انبیاء و فرزند اوصیاء، سلام بر تو ای نور خدا در تاریکی های زمین،
أَتَیْتُکَ زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ مُوَالِیاً لِأَوْلِیَائِکَ فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ یَا مَوْلَایَ
آمدم نزدت در حالی که زائر تو و عارف به حقّت و دشمن دشمنانت و دوست دار دوستانت می باشم، پس ای مولای من نزد پروردگارت شفیع من باش.
ثُمَّ سَلْ حَاجَتَکَ فَإِنَّهَا تُقْضَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی
پس از آن حاجتت را از خدا بخواه که ان شاء اللَّه بر آورده خواهد شد.
قَالَ وَ تَقُولُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِی الْحَسَنِ ع بِبَغْدَادَ وَ یُجْزِئُ فِی الْمَوَاطِنِ کُلِّهَا أَنْ تَقُولَ
حضرت فرمودند: و در مقابل قبر حضرت ابی الحسن علیه السّلام در بغداد و همچنین در تمام مواطن بگو:
السَّلَامُ عَلَی أَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ أَصْفِیَائِهِ السَّلَامُ عَلَی أُمَنَاءِ اللَّهِ وَ أَحِبَّائِهِ السَّلَامُ عَلَی أَنْصَارِ اللَّهِ وَ خُلَفَائِهِ
درود بر اولیاء خدا و برگزیدگانش، درود بر امین های خدا و محبوبانش، درود بر یاران خدا و جانشینانش
السَّلَامُ عَلَی مَحَالِّ مَعْرِفَةِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَی مَسَاکِنِ ذِکْرِ اللَّهِ
درود بر محلها و مراکز خداشناسی، درود بر مسکن های ذکر و یاد خدا،
السَّلَامُ عَلَی مَظَاهِرٍ أَمْرِ اللَّهِ وَ نَهْیِهِ السَّلَامُ عَلَی الدُّعَاةِ إِلَی اللَّهِ
درود بر مظاهر و نمونه های امر و نهی خدا، درود بر داعیان و دعوت کنندگان به سوی خدا،
السَّلَامُ عَلَی الْمُسْتَقِرِّینَ فِی مَرَضَاتِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَی الْمُخْلِصِینَ فِی طَاعَةِ اللَّهِ
درود بر آرامگیرندگان در امور پسندیده شده خدا، درود بر کسانی که اخلاص دارند در مقام طاعت خدا،
السَّلَامُ عَلَی الْأَدِلَّاءِ عَلَی اللَّهِ السَّلَامُ عَلَی الَّذِینَ مَنْ وَالاهُمْ فَقَدْ وَالَی اللَّهَ
درود بر دلالت کنندگان بر خدا، درود بر آنان که هر کس ایشان را دوست بدارد خدا را دوست دارد
وَ مَنْ عَادَاهُمْ فَقَدْ عَادَی اللَّهَ وَ مَنْ عَرَفَهُمْ فَقَدْ عَرَفَ اللَّهَ
و آن کس که ایشان را دشمن بدارد خدا را دشمن دارد، و هر کس ایشان را بشناسد خدا را شناخته
وَ مَنْ جَهِلَهُمْ فَقَدْ جَهِلَ اللَّهَ وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِهِمْ فَقَدِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ وَ مَنْ تَخَلَّی مِنْهُمْ فَقَدْ تَخَلَّی مِنَ اللَّهِ
و کسی که ایشان را نشناسد خدا را نشناخته و هر کس چنگ به ایشان زده و متوسل به آنان شود به خدا چنگ زده و به او متوسل گردیده و هر کس از ایشان کناره گیرد از خدا کناره گرفته است،
أُشْهِدُ اللَّهَ أَنِّی مُسَلِّمٌ لَکُمْ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ مُؤْمِنٌ
خدا را شاهد می گیرم که من تسلیم شما هستم، صلح دارم با کسی که با شما صلح دارد و ستیز می کنم با کسی که با شما ستیز می کند،
بِسِرِّکُمْ وَ عَلَانِیَتِکُمْ مُفَوِّضٌ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ إِلَیْکُمْ
به سرّ و امر نهانی و آشکار شما ایمان و اعتقاد دارم، تمام امور را به شما تفویض و واگذار می کنم،
لَعَنَ اللَّهُ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْهُمْ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ
خدا لعنت کند دشمنان دودمان آل محمّد را چه از جن و چه از انس، و به سوی خدا بیزاری از ایشان می جویم و رحمت فرستد خدا بر محمّد و آل محمّد.
وَ هَذَا یُجْزِئُ فِی الْمَشَاهِدِ کُلِّهَا وَ تُکْثِرُ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ
این فقره از زیارت را در تمام مشاهد مشرّفه می توان خواند و سعی کنند صلوات بر محمّد و آل محمّد زیاد بفرستند.
وَ تُسَمِّی وَاحِداً وَاحِداً بِأَسْمَائِهِمْ وَ تَبْرَأُ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَ تَخَیَّرْ بِنَفْسِکَ مِنَ الدُّعَاءِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لِلْمُؤْمِنَاتِ.
و نام یک یک از ذوات مقدّسه ائمه طاهرین سلام اللَّه علیهم اجمعین را ببرند و از دشمنانشان تبری و بیزاری بجویند و برای خود و مؤمنین و مؤمنات دعاء خیر کنند.
درباره امام موسی کاظم (ع)
گفتیم که یکی از القاب امام کاظم (علیه السلام) به خاطر عبادت فراوان، «عبد صالح» بوده است.
بر اساس گزارش های تاریخی، ایشان به اندازه ای اهل عبادت بودند که هنگام دوره های مختلف زندانی شدن در زندان های بنی عباس، زندانبانان شان را تحت تاثیر قرار می دادند.
شیخ مفید می نویسد که آن حضرت به قدرتی از ترس خدا می گریسته که محاسنش کاملا خیس می شدند و دعاهایی نظیر «عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ» و «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسَابِ» را در سجده می خواندند و تکرار می کردند.
ایشان حتی هنگامی که در زندان هارون الرشید افتادند، خدا را برای اینکه فرصتی برای عبادت یافتند، شکر می کردند.
منابع اهل سنت و شیعه گزارش های متعددی درباره بردباری و سخاوت امام کاظم(علیه السلام) بیان کرده اند.
شیخ مفید می نویسد که آن حضرت شب ها برای فقیران مدینه آذوقه می برد و ابن عنبه نیز در بیانی مشابه نقل می کند که آن حضرت شب ها از خانه بیرون می رفت و کیسه هایی از درهم همراه داشت و به هر کس می رسید یا به کسانی که به احسان او چشم داشتند، می بخشید تا بدانجا که کیسه های پول او ضرب المثل شده بود.
همچنین در منابع تاریخی نقل شده که آن حضرت حتی به آزاررسانندگان شان نیز بخشش نموده و برای کسانی که درصدد آزارشان بوده اند، هدیه می فرستادند.
پیش از این درباره چرایی ملقب شدن آن حضرت به «کاظم» توضیحاتی داده شد. در اینجا نیز می گوییم که منابع تاریخی موارد متعددی از آن حضرت و فرو بردن خشم شان در برابر دشمنان شان و کسانی که به ایشان بدی می کردند، ذکر کرده اند.
برای مثال مردی از نوادگان عمر بن خطاب در حضور امام کاظم، به امام علی(علیه السلام) توهین کرد. همراهان امام خواستند به او حمله کنند، اما امام مانع شد و سپس به مزرعهٔ آن مرد رفت.
مرد با دیدن امام کاظم(ع) شروع به فریاد کرد که محصولش را لگدمال نکند. امام به او نزدیک شد و با خوشرویی پرسید چقدر برای کاشت مزرعه هزینه کرده ای؟ مرد گفت: ۱۰۰دینار! امام پرسید: امید داری چه اندازه از آن برداشت کنی؟ مرد پاسخ داد غیب نمی‌دانم.
امام دوباره پرسید: امید داری چه اندازه از آن برداشت کنی؟ مرد پاسخ داد: ۲۰۰دینار! امام ۳۰۰دینار به او داد و گفت: این ۳۰۰دینار برای توست و محصولت هم برایت باقی است.
سپس به سوی مسجد رفت. آن مرد زودتر خود را به مسجد رساند و با دیدن امام کاظم برخاست و این آیه را بلند خواند: «اللَّه أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِ‌سَالَتَهُ»؛ (خدا بهتر می داند رسالتش را کجا قرار دهد).
زندگینامه امام موسی کاظم (ع)
نام: موسی.
شهرت: کاظم، باب الحوائج، عبد صالح.
پدر: امام صادق (ع).
مادر: حمیده مصفّاه، (از مردم اندلس یا مغرب).
کنیه: ابو الحسن، ابو ابراهیم.
زمان تولّد: سحرگاه روز یک شنبه ۷ صفر سال ۱۲۸ یا ۱۲۹ هجری قمری.
محلّ تولّد: روستای ابواء واقع در بین مکّه و مدینه.
شهادت: ۲۵ رجب سال ۱۸۲ یا ۱۸۳ هجری قمری، در زندان هارون الرشید در شهر بغداد در سن ۵۵ سالگی، به دستور هارون مسموم و به شهادت رسیدند.
مرقد شریف: شهر کاظمین عراق.
والدین امام موسی کاظم (ع)
پدر امام موسی کاظم(ع) جعفر بن محمد (امام جعفر صادق) (ع) و نام مادرش حمیده المصفاه که ام ولد بود می باشد.
مادر امام موسی کاظم (ع)
امام باقر (ع) در مورد ایشان فرمود: «حمیده فی الدنیا محموده فی الاخره»؛ در دنیا پسندیده و در آخرت ستایش شده ای.
حضرت حمیده به واسطه آن¬که فرشتگان الهی او را حفاظت می کردند، به درجه ای از تکامل روحی و معنوی رسیده بود که خداوند او را لایق همسری و مادری امامان معصوم قرار داده بود. وی همچنین در پرتو عنایات حق توانست به بارگاه کرامت الهی راه پیدا کند. در روایتی از امام باقر(ع) آمده است: «حمیده سید الاماء مصفاه من الارجاس کسبیکه الذهب فما زالت الاملاک تحرسها حتی اذنت الی کرامه اللّه »؛ حمیده، بزرگ کنیزان و سرور آنان است مانند شمش طلا، پاک و وارسته از پلیدی¬ها است. همواره فرشتگان او را حفاظت می کردند تا اجازه راهیابی به کرامت الهی را پیدا کند.
ظاهراً مقصود از کرامت الهی، این است که به بیت عصمت و طهارت راه یافت و از دامان پاک و مطهرش نوری از انوار الهی متولد شد.
همسران امام موسی کاظم(ع)
به طور مسلم امام موسی کاظم (ع) بیش از یک همسر داشتند، امّا در مورد تعداد آنان، به منبعی که مورد اعتماد باشد دست نیافتیم.
یکی از همسران امام کاظم (ع) مادر امام رضا (ع) است او را تکتم مرسیه می نامیدند. یاقوت حموی، مرسی را از شهرهای جزیره سیسیل می داند؛ولی برخی گفته اند: این ناحیه همان بندر مارسی واقع در جنوب فرانسه است، البته مادر امام هفتم وی را که عروسش بود، طاهره نامید و گفته اند لقبش نجمه بود.
تکتم برترین زنان در عصر خود، در دانش، دیانت، پرهیزکاری و متانت بود.
الف. اسامی فرزندان پسر امام موسی بن جعفر(ع):
بنابر مشهور؛ حضرت موسی بن جعفر(ع) سی و هفت فرزند از دختر و پسر داشتند؛ حضرت رضا(ع)، ابراهیم، عباس و قاسم هر کدام مادرهای جداگانه‌ای داشتند.
احمد، محمد، حمزه مادرشان ام ولد بودند.
اسماعیل، جعفر، هارون، و حسن هم مادرشان ام ولد بودند.
عبد اللَّه، اسحاق، عبید اللَّه، زید، حسن، فضل، سلیمان هر یک از مادری بودند.
فاطمه کبری، فاطمه صغری، رقیه، حکیمه، ام ابیها، رقیه صغری، کلثم، ام جعفر، لبانه، زینب، خدیجه، علیه، آمنه، حسنه، بُریهه، عائشه، ام سلمه، میمونه، ام کلثوم، این افراد هم هر کدام از مادری بودند.
بعضی دیگر از مورّخان، اسامی دیگری را به این اسامی اضافه کرده اندکه به جهت اختصار از ذکر آنها صرف نظر می‌کنیم.
شهادت امام کاظم(ع)
امام کاظم (ع) در عصر قدرت بنی عباس زندگی میکرد، خلیفه معاصر او هارون بسیار جاه طلب و عیاش بود، او امام کاظم را همواره تحت نظر داشت و افرادی که در مجلس درس و بحث او شرکت داشتند زیر نظر مأموران وی بودند، هارون وجود آن حضرت را تحمل نکرد و از مدینه به بغداد برد و به زندان افکند و بعد هم او را به شهادت رسانید.
زندانی شدن امام کاظم(ع)
حضرت امام موسی کاظم (ع) ایَّام امامتش را در میان دو نوع زندان سپری نمود: زندان خانهاش که دور از تماس با مردم از خوف بنی عباس بود، و زندان بنی عباس که شدید الظُّلم و الظُّلمه بوده است.
این محدودیّت و تنگنائی تا به جائی رسیده است که چون راوی حدیث می خواست روایتی را به او نسبت و استناد دهد با نام صریح او نمیتوانسته است دهد، بلکه گاهی به کنیه او مثل ابو ابراهیم، و ابو الحسن و گاهی با القاب او مثل عَبْدِ صَالِح، و یا عَالِم و أمثالها إسناد میداده است. و گاهی با اشاره مثل عَنِ الرَّجُلِ «از آن مرد».
به دلیل آن که تضییق بر آن حضرت از جانب خلفای عبّاسیّ همچون منصور، و مهدی، و هادی بسیار بوده بنابر این تقیّه در آن ایّام بسیار شدید بود از این رو می بینیم که نام مبارک آن حضرت بسیار اندک در حدیث به میان آمده است، هنوز هارون الرّشید بر تخت سلطنت استقرار نیافته بود که آن حضرت را زندانی نمود. آن حضرت سال های بسیاری[۲۳] را بدین منوال سپری کرد که گاهی او را به زندان میبردند، و گاهی از آن آزاد مینمودند. و این مدّت، حدود تمام زمانی میباشد که وی با امارت هارون الرّشید در حیات بوده است.
هارون آن حضرت را در بیستم ماه شوال سال ۱۷۹ از مدینه به بغداد آورد، هارون در ماه رمضان از سفر عمره خود به مدینه برگشت و آهنگ حج نمود و آن حضرت را با خود برد و از بصره برگشت و او را نزد عیسی بن جعفر زندانی کرد و سپس او را به بغداد روانه کرد و نزد سندی بن شاهک زندانی ساخت و در زندان او به شهادت رسید.
تاریخ شهادت امام کاظم (ع)
امام کاظم در بیست و پنجم ماه رجب سال یک صد و هشتاد و سه[۲۹] و یا به نقل مرحوم کلینی در ششم ماه رجب سال ۱۸۲در زندان سندی بن شاهک در شهر بغداد دیده از جهان بست امام موسی بن جعفر (ع) در هنگام وفات پنجاه و پنج یا پنجاه و چهار سال از عمر شریفش گذشته شده بود.
در دنبال جنازه حرکت می¬کرد و جلوی پیراهنش را هم شکافت و با جنازه تا مقابر قریش آمد و حضرت را در آن جا به خاک سپرد.
ب. بر خلاف روایت بالا در روایات دیگری آمده؛ احمد بن عمر حلال می¬گوید: به امام رضا (ع) گفتم: که آنها (یعنی واقفیه که منکر امامت امام رضا و منکر مرگ امام کاظم (ع) بودند ما را محاکمه نموده و میگویند امام را جز امام غسل نمی¬دهد (یعنی امام کاظم که مرده است امام رضا در مدینه بوده و از کجا او را غسل داده) می¬گوید: امام (ع) به من فرمود: آنها چه میدانند که چه کسی او را غسل داده است، تو در جواب آنها چه گفتی؟ می¬گوید: گفتم: قربانت به آنها گفتم که اگر مولای من بگوید او را زیر عرش پروردگار غسل دادم محققاً راست گفته و اگر بگوید او را در دل زمین غسل دادم محققاً راست گفته، فرمود: این چنین نه. می¬گوید گفتم: پس چه جوابی به آن بگویم؟ فرمود: صریح بگو که من او را غسل دادم، گفتم: بگویم که شما او را غسل دادید؟ فرمود: آری.
گفتنی است که بین این دو روایت تعارضی وجود ندارد، زیرا ممکن است در ظاهر سلیمان بن منصور مراسم تجهیز را به عهده گرفته باشد و امام (ع) نیز خودشان را رسانده باشند و غسل داده باشند.
نظر شما