سلام نو _ سرویس گردشگری: پررونق‌ترین دوره احداث و مرمت کاروانسراها را می‌توان دوره صفویه دانست. در این دوره شاه عباس یکم تصمیم به بازسازی و احیای جاده ابریشم گرفت و یکی از الزامات این کار را احیای کاروانسراها می‌دانست. اهمیت، آبادانی و رونق تهران قدیم از زمان دودمان صفوی آغاز شد. در طول روزگار قاجاری نیز تهران گسترش زیادی یافت و ساخت‌وسازهای فراوانی در آن انجام گرفت و در دوره سلطنت فتحعلی شاه محلات تازه و ساختمان‌های چندی در تهران احداث شدند. در ادامه به تنها کاروانسرای درون شهری تهران می‌پردازیم.
کاروانسرای خانات؛ بنایی دیرینه در دل تهران
در بافت قدیمی شهر تهران کاروانسرایی کهن قرار دارد که در گذشته میزبان بازرگانان و مسافران بوده است و یکی از بزرگترین کاروانسراهای درون شهری تهران شمرده می‌شد. می‌گویند کاروانسرای خانات بیش از یک قرن پیش و در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در جنوب چهار راه مولوی و در خیابان صاحب جمع امروزی ساخته شد. جالب است بدانید که به این بنا سرای روغنی‌ها نیز می‌گفتند چرا که در روزگاران قدیم محل خرید و فروش روغن بود.
همچنین به حجره، خان می‌گفتند که این کاروانسرا با داشتن ۵۲ حجره به کاروانسرای خانات معروف شد. در آن روزها برخی از تاجران به صورت فصلی حجره‌ها را اجاره می‌کردند، کالاهای‌شان را در طبقه پایین عرضه می‌کردند و در طبقه بالا به استراحت می‌پرداختند.
پس از مدتی با تغییر شیوه‌های حمل‌ونقل، تغییر و از رونق افتادن برخی از کسب‌وکارها، کاروانسراها کاربری سابق خود را از دست دادند. با گذشت روزهای بسیار، امروز این کاروانسرا محل عرضه خشکبار، آجیل، حبوبات و...است و می‌توانید با قدم زدن در آن گشت‌وگذاری کوتاه در دل تاریخ داشته باشید. همچنین به تازگی در بخشی از این کاروانسرا، رستوران و سفره‌خانه سنتی بازگشایی شده است و به شما این فرصت را می‌دهد تا در دل یک بنای تاریخی شکم‌گردی را هم تجربه کنید. کاروانسرای خانات در ۱ مهر ۱۳۸۲ با شماره ۱۰۴۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
در برخی منابع آمده است که در زمان ناصرالدین شاه، با توجه به قرارگیری شهر تهران در مسیر ارتباطی شهرهای مهم دیگر، تصمیم گرفته شد تا چندین کاروانسرا برای استراحت تجار و مسافران در داخل و خارج از بافت شهر احداث شود.
خانات هم یکی از آن کاروانسراها بود که در آن زمان خارج از حصار شهر بنا شد؛ اما با توسعه بافت شهری، کم‌کم در داخل محدوده تهران قرار گرفت و لقب اولین کاروانسرای درون‌شهری تهران را از آن خود کرد. حالا امروز بیش از یک قرن از دوران رونق این کارونسرا می‌گذرد؛ روزهایی که تجار و مسافران، بارهای خود را درحیاط کاروانسرا خالی می‌کردند و در یکی از اتاق های آن شب را به صبح می‌رساندند.
معماری دیدنی تنها کاروانسرای درون شهری تهران
کاروانسرای خانات در زمینی با چهار گوشه غیرمتقارن قرار دارد؛ اما صحن بنا محوطه‌ای چهارگوش و متقارن شکل است و قناصی زمین از دید پنهان می‌ماند. در صحن بنا حجره‌های متقارن قرار گرفته‌اند که تعداد آن‌ها ۵۴ واحد است و در هر ضلع ۱۳ حجره استقرار یافته‌اند. صحن دارای دو ایوان است که یک ایوان در سمت شرق به ورودی اصلی بنا راه دارد و ایوان دیگری در غرب به ورودی دوم بنا منتهی می‌شود. ورودی اصلی بنا با دالانی که در اطراف آن حجرات بزرگی قرار گرفته‌اند، به بازار امین‌السلطان راه دارد.
در این طرح دالان ورودی منتهی به صحن زاویه‌دار است؛ اما این زاویه که به‌زیبایی ارتباط میدان مقابل کاروانسرا را با صحن برقرار می‌کند، از دید بازدیدکننده پنهان است؛ نظیر آنچه در مسجد امام میدان نقش جهان اصفهان در طراحی بنا با چیره‌دستی منظور شده است. در اضلاع فرعی فضاهایی برای تقسیم راه‌ها تعبیه شده‌اند که دسترسی به انبار را میسر می‌سازند. سقف این راهروها دارای پوششی گنبدی است و در ابتدای ورود به این راهرو یک هشتی وجود دارد. در ضلع شمال شرقی پس از عبور از یک دالان، باربند و اصطبل‌ها واقع شده‌اند که در قدیم محل نگهداری چهارپایان بوده‌اند.
کاروانسرا مساحتی حدود ۱۰۵۰۰ متر مربع دارد. معماری آن به شیوه آجرکاری و گره‌سازی صورت گرفته است. باربرهای آن نیز دیوار حمال آجری است و با مصالحی چون آجر با ملات گل، آهک و گچ، سنگ، چوب و سفال احداث شده است. درب اصلی ورودی کاروانسرا را با ارتفاع ۵ متر از چوب روسی ساخته‌اند و ۴۰ گل میخ آن، نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. گرداگرد در با کاشی، رهنمودهایی از امام علی (ع) در مورد آداب خریدوفروش نصب شده است.
محل قرارگیری کاروانسرای خانات
کاروانسرای خانات تهران در جنوب میدان مولوی و شمال میدان شوش واقع شده است که برای دسترسی به آن می توانید علاوه بر خودروی شخصی از وسایل نقلیه عمومی نیز استفاده کنید. برای استفاده از مترو می توانید در ایستگاه محمدیه از مترو پیاده شده و حدود ۱۰ دقیقه به صورت پیاده تا کاروانسرای خانات پیش بروید.
آدرس کاروانسرای خانات: تهران، چهاراه مولوی، میدان امین السلطان،خیابان صاحب جمع
شماره تماس کاروانسرای خانات: ۳۳۱۲۸۱۴۱-۰۲۱
دیدنی‌های اطراف خانات
بازار امین السلطان؛ ۷۰۰ متر
بازار بزرگ تهران؛ ۱.۴ کیلومتر
بازارچه عودلاجان، ۱.۷ کیلومتر
کاخ گلستان، ۲.۹ کیلومتر
پارک شهر، ۴.۹ کیلومتر
نظر شما