باغ گلشن طبس؛ باغی زیبا و خاص در میان کویر

سلام نو _ سرویس گردشگری: یکی از جاذبه‌های کویر آبادی‌هایی است که در دل دشت‌های سوزان و داغ خود پنهان کرده. باغ گلشن طبس یکی از این مکان‌های زیبا و آبادی ست که در میان دشت‌های کویر همچون بهشتی بر زمین می‌درخشد.

این باغ قدمتی تاریخی دارد و بازدید از آن یک گردشگری طبیعی، تفریحی، تاریخی و فرهنگی به حساب می‌آید و سالانه گردشگران و توریست‌های زیادی را به سمت استان خراسان جنوبی و شهر طبس می‌کشاند.

آشنایی با باغ گلشن طبس

با ورود به طبس و کمی گشت زدن در خیابان های اصلی آن به راحتی می توان باغ زیبای این شهر را یافت که با نام گلشن شناخته می شود.

شهر طبس دو نماد دارد؛ یکی ارگ قدیم طبس یا کهن دژ است که قدمت آن به بیش از ۱۰۰۰ سال پیش باز می گردد و دیگری باغ گلشن است که شاهکاری از دوران زندیه و قاجاریه به شمار می رود. وجود این باغ در میان دو کویر ایران یعنی دشت لوت و دشت کویر همچون یک معجزه به نظر می رسد.

برای آنکه تاریخچه باغ گلشن را مورد بررسی قرار دهیم، باید در ابتدا نگاهی گذرا به تاریخ طبس داشته باشیم. خوب است بدانید که در گذشته، شهرستان طبس یکی از بخش‌های سه‌گانه شهرستان فردوس به شمار می آمد تا اینکه در تیرماه سال ۱۳۳۹، از فردوس جدا شد و به صورت شهرستان مستقل درآمد.

تا پیش از سال ۱۳۸۱ نیز این شهرستان بخشی از خراسان جنوبی به شمار می آمد و پس از آن به عنوان شهرستانی از یزد در نظر گرفته شد. در سال ۱۳۹۱ طبس دوباره به خراسان تعلق یافت و در مرز استان خراسان جنوبی قرار گرفت.

در اوایل قرن سیزدهم هجری قمری بود که امیر محمدحسن خان عرب زنگویی ملقب به میرحسن خان، سومین حاکم تون (فردوس) و طبس، باغ زیبای گلشن را در انتهای خیابانی به همین نام بنا کرد.

وی از سلسله خوانینی بود که توسط نادرشاه به حکوت طبس منصوب شده و زمام امور برای سال ها در اختیار آن ها قرار گرفته بود. میرزا خانلرخان اعتصام الملک در حدود سال ۱۲۵۵ شمسی ازطبس بازدید کرده و در نوشته هایش به نام میرحسن خان به عنوان سازنده گلشن یاد کرده است.

وی فردی از خاندان محمودی بود که به سفر می پرداخت و سفرنامه او یکی از منابع مطالعات تاریخی به شمار می رود. خاندان محمودی از خاندان‌های معروف ایرانی در دوران قاجار است که اعضای آن در دربار قاجار مشاغل دیوانی را بر عهده داشته اند.

زمان ساخت این بنا مصادف با آخرین روزهای حکومت لطف‌علی خان زند بود؛ روزهایی که آغا محمد خان قاجار نیز تلاش می کرد که به حکومت برسد. به همین دلیل کارشناسان، قدمت این باغ را اواخر زندیه و اوایل قاجاریه می دانند و تاریخ خاصی را برای آن در نظر نمی گیرند.

نکته جالب‌توجه در باغ گلشن را باید حضور گونه‌های مختلف گیاهی سازگار با آب‌وهوا و اقلیم‌های متنوع دانست؛ به‌عنوان مثال چناری که خاص مناطق سردسیر است، در کنار نخلی قرار دارد که نماد مناطق گرمسیر محسوب می‌شود.

ویژگی‌های جالب باغ گلشن طبس

باغ گلشن در اواخر حکومت خاندان زندیه و در اوایل شکل‌گیری خاندان قاجار و به دستور امیر محمدحسن خان عرب زنگویی، حاکم طبس ساخته شد. از آنجایی که این باغ و بسیاری از دیگر باغ‌های ایرانی به دستور پادشاهان زمان خود ساخته می‌شدند، نمونه‌ای عالی از معماری دوران خود به حساب می‌آیند و پیش از هر چیز ارزش تاریخی و فرهنگی دارند.

باغ گلشن ابعادی به طول ۲۶۶ متر و عرض ۲۶۰ متر و مساحتی در حدود ۶ هکتار دارد. باغ از دو خیابان یا گذرگاه اصلی تشکیل شده که تقاطع آن‌ها محوط باغ را به چهار قسمت تقسیم می‌کند و از الگوی قدیمی و رایج چهارباغ تبعیت می‌کند.

همچنین در میان چهار بخش باغ استخر بزرگی با سه فواره قرار دارد که خنکای آن گرمای کویر را از یاد بازدیدکنندگان می‌برد. ساختمان موجود در باغ که عمارت سردرب نام دارد از دو طیقه تشکیل شده که طبقه‌ی اول آن دربردارنده‌ی تالاری بزرگ و ایوانی با دو ستون زیبا است. از این ایوان می‌توانید منظره زیبایی از باغ و شهر را مشاهده کنید.

یکی از نکات بسیار مهم و حیرت‌انگیز درباره باغ گلشن طبس شیوه آبیاری آن است.

از آنجا که باغ گلشن در دل کویر است به نظر می‌رسد که تأمین آب لازم برای گیاهان آن کاری دشوار باشد، ولی معماران هوشمند این باغ، پیش از ساخت عمارت آن فکر آبیاری باغ را کرده و مکان باغ را درست در محل تلاقی چشمه‌های آب سرد و گرمی انتخاب کرده‌اند که از دل ارتفاعات و دشت‌های اطراف جوشیده و به سمت شهر روان شده‌اند. آب این چشمه‌ها در مکان باغ به یکدیگر می‌پیوندند و از آنجا به سمت شهر طبس راهی می‌شوند.

استفاده از سفره‌های آب زیرزمینی و آب‌های سطحی به طور همزمان باعث شده که این باغ زیبا در هیچ فصلی از سال خشک و بی‌آب نباشد. منبع آب زیرزمینی که برای تأمین آب باغ گلشن استفاده می‌شود یک چاه آتزین یا چاه جهنده است که در زیر استخر باغ قرار دارد.

چاه آتزین چاهی است که خروج آب از آن توسط فشار خود آب صورت می‌گیرد و هیچ ابزار یا نیرویی برای استخراج آب از آن لازم نیست. در زیر استخر باغ یک چاه آتزین قرار دارد که آب آن وارد استخر می‌شود و فواره‌های درون استخر نیز به صورت طبیعی و با فشار آب کار می‌کنند.

در این باغ گیاهان و درختان زیادی به چشم می خورد به طوری که حدود دو هزار درخت که قدمت آن ها به بیش از ۴۰۰ می رسد قابل مشاهده هستند و در کنار آن ها می توانید درختانی از انار و مرکبات نظیر نارنج که توسط معماری اولیه باغ از قدیم در این باغ کاشته شده است.

این درختان به طور مساوی میان ۴ کرت باغ تقسیم شده و به صورت شطرنجی قرار گرفته اند؛ ۲۵۰۰ اصله درخت مرکبات در این باغ وجود دارد و تعداد درختان انار نیز به ۵۰۰ اصله می رسد.

در کنار این درختان می توان شاهد درختان چنار، سرو و بید هم باشید و همچنین گل هایی نظیر رز، اطلسی و ختمی را می توانید مشاهده کنید.