کاخ کلات؛ جاذبه‌ای منحصر به فرد در خراسان

سلام نو _ سرویس گردشگری: کاخ خورشید یکی از ارزشمندترین آثار برجای مانده از دوران افشاریه است. این کاخ زیبا در شهر کلات نادری در نزدیکی مشهد قرار دارد. کلات نادری شهری در میان تیغه‌های کوه است که در گذشته دسترسی بسیار سختی داشت.

همین دسترسی سخت و موقعیت جغرافیایی ویژه باعث شده بود دشمنان نتوانند به راحتی این شهر را فتح کنند. نادرشاه افشار با در نظر گرفتن همین ویژگی‌های خاص کلات نادری، دستور ساخت کاخی زیبا را در این شهر داد.

آشنایی با کاخ کلات

کاخ کلات معروف به قصر خورشید یکی از زیباترین برج مقبره های نیمه تمام است که در ابتدا مقبره ای مربوط به عصر ایلخانی بوده است. بنای کنونی در دوران افشاریه بر شالوده بنای قدیمی ساخته شده است.

این کاخ در میان باغی بزرگ به شیوه باغ‌ های ایرانی در سه طبقه زیرزمین، همکف و بالای همکف، با تلفیقی از معماری ایران و هندوستان، بنا گردید. کاخ خورشید محل اقامت و نگهداری جواهرات و غنایم جنگی حاصل از جهانگشایی های نادرشاه افشار بوده است که هم اکنون بخشی از آن به موزه تبدیل شده است.

در حال حاضر این عمارت شامل سردابه ای متشکل از هشت فضای بهم پیوسته پیرامون آن و فضای آرامگاهی بر روی سکویی هشت ضلعی، روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم و ایوانچه ها، اتاقک ها و ورودی‌هایی در اضلاع هشتگانه است که به سالن اصلی کاخ منتهی می شود. در وسط این بنای هشت ضلعی از سطح پشت بام برجی استوانه ای در دو طبقه وجود دارد که محل اقامت شاه و خانواده اش بوده است.

نمای ساختمان با سنگ قهوه ای خوش‌رنگ، تزیینات حجاری بر روی دیوارهای بیرونی نظیر نقوش گلدان هایی با شاخ و برگ افشان، میوه های غیربومی گرمسیری، پرندگان متعدد و نیز با تزئینات نقاشی،گچ بری و طلاکاری فراوان درون کاخ ساخته شده است. البته زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره دار ساختمان است.

هم‌اکنون حفاری‌های باستان‌شناسی فواره‌های دور عمارت خورشید را آشکار ساخته است. دورتادور بنا جوی آب و حوضچه‌های کم‌عمقی با فواره‌های سنگی کوچک وجود دارد. محور شرقی‌غربی باغ کشیده‌تر است و ورودی آن در جانب شرقی قرار دارد. بین ورودی اصلی باغ تا عمارت حوضی کشیده با فواره‌های سنگی بلند قرار دارد. امروزه بنای عمارت خورشید و باغ آن کاملا بازسازی شده است.

معماری درخشان کاخ کلات

به پلان کاخ خورشید کلات که نگاه کنید، شیفته جزییات ریزبینانه معماری این عمارت باشکوه می‌شوید. کاخ خورشید سه طبقه مجزا دارد. طبقه پایین کاخ به منظور محل امن و خزانه نادرشاه بوده است. طبقه اول کاخ، که با ۴ ردیف پله به طبقه اول کاخ می‌رسد.

باتوجه به هشت ضلعی بودن سالن اصلی کاخ، دسترسی ورود به عمارت خورشید از ۸ جهت به داخل بنا امکان‌پذیر است. طبقه دوم یا همکف، مجموعه‌ای است از یک تالار بزرگ و اتاق‌هایی که آن را احاطه کرده‌اند. استوانه‌ای که در میان این هشت ضلعی قرار دارد دو طبقه است که در آن زمان محل اقامت دائمی شاه و خانواده شاه بوده است.

سبک طراحی و تزیین این تالار به سبک صفویان خودنمایی می‌کند. ارتفاع این کاخ در گذشته به 25 می‌رسیده است اما امروز به علت تخریب شدن طبقه سوم نهایتا به 20 می‌رسد.

کاخ خورشید در کلات نادری مجموعا دارای 12 اتاق است که هر کدام از اتاق‌ها مجموعه‌ای از گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های هنرمندانه هستند. جالب است بدانید که تا دهه‌های قبل، نقاشی‌هایی از شاهزادگان قاجار نیز در این بین به چشم می‌خورد.

البته زیبایی این کاخ بیشتر به نمای بیرونی آن برمی‌گردد که به شکل کنگره‌ای ساخته شده که در آن سبک معماری گورکانی هندی خودنمایی می‌کند. در بنای بیرونی کاخ نقش‌هایی از میوه‌های گرمسیری و پرنده‌هایی مانند طوطی حک شده‌ است به همین جهت، می‌توان احتمال داد که افرادی که کار تزیینات نمای بیرونی را به عهده داشتند هندی بودند.

طراحی فضای سبز عمارت خورشید کلات نادری، یکی از جذابیت‌های دیگر این مجموعه است. 220 عدد درخت چنار و 156 فواره در حوضچه‌های اطراف باغ عمارت وجود دارند که زیبایی و طراوت کاخ خورشید کلات نادری را تکمیل می‌کنند.

در سالهای اخیر سازمان میراث فرهنگی در طبقه پایین عمارت خورشید فضایی را ترتیب داده و از آن به عنوان موزه مردم شناسی استفاده می‌کنند و سبک زندگی مردم در سال‌های آغاز حیات کاخ خورشید را به گردشگران امروز نشان می‌دهد.

مجسمه هایی از مراسمات سنتی مانند عروسی، کشاورزی و ابزارآلات مورد استفاده در آن، عطاری، پرورش حیوانات و دامپروری، بافندگی و ریسندگی از جمله موضوعاتی است که در موزه کلات نادر نمایش داده می‌شود. این موزه بصورت دایره‌ای طراحی شده و حس قدم‌زدن را به بازدید کنندگان منتقل می‌کند.

البته لازم است به این نکته اشاره کنیم که برای بازدید از این موزه نیازی به پرداخت هزینه اضافی نیست. قسمتی از موزه کاخ خورشید کلات نادری به کتاب‌های تاریخی اختصاص داده شده‌ است. کتاب‌هایی از بزرگان دوره افشاریه و همچنین زندگی‌نامه نادرشاه افشار در موزه کاخ خورشید کلات به چشم می‌خورد.

یکی دیگر از جاذبه‌های موزه کاخ خورشید کلات نادری سردابه‌ای است که در مرکز موزه و به شکل هشت ضلعی ساخته شده است. این سردابه که هوای بسیار خنکی دارد در ابتدا به خاطر دفن پیکر نادرشاه افشار ساخته شد اما در دوران قاجار از آن به عنوان زندان استفاده کردند.

فضای داخل سردابه فضای بزرگی نیست اما، به دلیل اینکه پایین تر از سطح زمین قرار دارد، در تمام فصول سال سرد و خنک است. دیوارهای دورتادور سردابه با قاب عکس‌هایی پوشیده شده که سیر تکامل و مرمت عمارت خورشید را در سال های مختلف به بازدید کنندگان نشان می‌دهد.

باید به این نکته اشاره کرد که قبل از رسیدن به سردابه و ورود به موزه مردم شناسی کاخ خورشید دیوارهای فضای ورودی با قاب عکس‌هایی زینت داده‌ شده که گردشگران را با دیگر اماکن تاریخی و طبیعی شهرستان کلات آشنا می‌کند.