گنبد کبود مراغه از جمله بناهای زیبایی است که تزیینات منحصربه‌فرد آن نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
گنبد کبود مراغه در واقع یک برج مقبره به حساب می‌آید که گفته می‌شود، قبر مادر هلاکوخان در این محل قرار دارد.
این گنبد که در ۱۵ دی سال ۱۳۱۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت، به‌دلیل قرارگیری در مرکز شهر توانسته نسبت به سایر گنبدهای مراغه، توجه بیشتری را به خود جلب کند.
تاریخ ساخت گنبد کبود مراغه
به باور برخی از باستان‌شناسان، ساخت بنای مزبور به سال ۱۱۹۶ میلادی و پیش از حکومت هلاکوخان بازمی‌گردد.
در حالی که عده‌ای دیگر، زمان ساخت این بنا را بین سال‌های ۱۱۸۶ تا ۱۲۵۸ میلادی و دوره‌ی حکومت مغول تخمین می‌زنند.
با این وجود هنوز صحت هیچ یک از ادعاهای مزبور در مورد دیرینگی ساخت گنبد کبود مراغه به اثبات نرسیده است.
برخی از مردم بومی نیز به استناد تاریخ شفاهی اذعان می‌کنند بنای مزبور آرامگاه مادر هلاکوخان، بنیانگذار سلسله ایلخانی، بوده است. با این وجود، محققین هنوز نشانه‌ای مبنی بر صحت این باور نیز نیافته‌اند.
این گنبد به مرور زمان دچار تخریب گسترده‌ای گردید. به همین علت در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به دلیل خسارات وارده، عملیات مرمت و بازسازی آن آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد.
این بنای تاریخی در استان آذربایجان شرقی، شهر مراغه، خیابان اوحدی و خیابان موسوی قرار دارد.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید گنبد کبود از نظر ترکیب کلی مشابه سایر مزارهای موجود در مراغه است، به این معنی که مرکب از شبستانی است مرتفع، بر زیر بنایی که از سنگ ساخته شده و سردابی در میان دارد.
کتیبه‌ای که در داخل شبستان بالایی، گلوگاه گنبد را دور می‌زند با خط ریحان بر نوار پهنی از گچ سفید، گچبری شده است که حکایت از ذوق هنرمندان آن دوره دارد.
در سرداب عمارت گنبد کبود مراغه سنگ یکپارچه‌ای وجود دارد که در دیوار ساختمان کار گذاشته شده و متعلق به ساختمان اولیه است.
در زیر گنبد کبود از داخل یک حاشیه از کتیبه گچ بری به خط نسخ، آیاتی از قرآن مجید به چشم می‌خورد.
شما در بازدید از این مجموعه در فاصله چند متری از آن، برجی تاریخی دیگری به نام برج مدور را می‌بینید که همانند نامش ساختاری استوانه‌ای شکل دارد.
البته از نگاه یک بازدیدکننده عادی، زیبایی گنبد کبود بسیار بیشتر از برج مدور است و تزیینات به کار رفته در آن بسیار چشم‌نواز هستند.
از لحاظ بازسازی نیز گنبد کبود شرایط بهتری دارد. با وجود اینکه برج مدور یک آرامگاه است و در خصوص فرد مدفون شده در آن هیچ اطلاعاتی وجود ندارد.
این تفاوت بین معماری و زیبایی گنبد کبود و برج مدور، اطلاعات بسیاری از آن را فاش می‌کند.
بر اساسِ کتبیه برج مدور که به زبان کوفی نوشته شده است، این برج در سال ۵۶۳ ساخته شده و تنها با گذشت چند سال از آن اثر دیگری به نام گنبد کبود در کنار آن ساخته شده است.
معماری گنبد کبود مراغه
گنبد کبود از نظر ترکیب کلی مشابه سایر مزارهای موجود در مراغه است و شامل شبستانی مرتفع بر زیربنایی از سنگ می‌شود که سردابی در آن قرار دارد.
در ساخت این بنا از آجرهای سرخ‌رنگ و کاشی‌های فیروزه‌ای استفاده شده است و در بخش‌های مختلف آن نیز سنگ‌های سفید به چشم می‌خورد.
اطلاعات زیادی در خصوص معمار گنبد کبود در دست نیست. این برج، ساختاری ۱۰ ضلعی دارد و پهلوهای آن دارای طاق‌نما و حاشیه‌کاری دندانه‌ای است و در کناره آن‌ها پایه‌های ستون‌مانندی به چشم می‌خورد.
این پایه‌ها مانند سطح بیرونی طاق‌نماها، با تزییناتی مرکب از آجر و سفال و کاشی فیروزه‌ای رنگ در طرح‌های هندسی، به‌شکل بدیعی آرایش شده‌اند.
در بخش خارجی بنا تزیینات به‌صورت قطاربندی هستند و فرم‌های هندسی و سه ردیف مقرنس در آن دیده می‌شود.
این برج نظیر دیگر برج‌های مقبره‌دار دو طبقه دارد. قسمت پایین، سرداب مخصوص دفن میت و قسمت بالایی، اتاقی مزین به گچبری و کاشی‌کاری است.
اتاق مذکور، سقف بلندی دارد که گنبد آن فرو ریخته و قسمت اعظم گچبری و تزیینات و نوشته‌های آن نیز از بین رفته است.
داخل بنا، دورتادور زیر گنبد بر حاشیه پهنی از گچ، با خط نسخ قسمتی از آیه اول سوره ۶۷ قرآن کریم نوشته شده است.
آیات و کلمات الهی نظیر «الله» و «والحمد» با شکل‌های مختلفی در دیوارهای این بنا به‌صورت استامپی نقش بسته‌اند.
در گذشته دیوارهای داخلی برج دارای رنگی فیروزه‌ای بوده‌اند که اکنون اثر زیادی از آن باقی نمانده است.
کتیبه گچبری در بخش داخلی بنا، اطلاعاتی در خصوص برج مقبره بودن آن نشان می‌دهد و بر این اساس به نظر می‌رسد که گنبد مذکور آرامگاه مادر هلاکوخان باشد.
به‌دلیل قرارگیری گنبد کبود و برج مدور در مرکز مراغه، ساختمان‌های مختلفی اطراف آن را پوشانده‌اند و از بخش‌های مختلف شهر، دید زیادی نسبت به آن‌ها وجود ندارد و در واقع این دو اثر تاریخی در مکانی محفوظ قرار گرفته‌اند.
تفاوت معماری و زیبایی گنبد گبود و برج مدور، اطلاعات بسیاری را فاش می‌کند.
بر اساس کتیبه برج مدور که به زبان کوفی نوشته شده است، این برج در سال ۵۶۳ ساخته شده و تنها با گذشت چند سال از آن اثر دیگری به نام گنبد کبود در کنار آن احداث شده است.
شیوه معماری و تزیینات به کار رفته در آن‌ها بسیار تفاوت دارند و بر این اساس در فاصله زمانی مذکور تغییرات بسیاری در شیوه معماری صورت گرفته است.
نظر شما