تنبیه بدنی کودک / گاهی اوقات والدین یا قیم کودکان ممکن است، مرتکب جرم علیه فرزند خود شوند. باوجود این که قانون، تنبیه بدنی فرزندان را در حدود متعارف خود پذیرفته، اما تجاوز از حدود ضرورت و ارتکاب جرم می‌تواند، باعث تعقیب کیفری اولاد بزه‌دیده شود. در این خصوص، جرایم علیه اطفال متنوعی نظیر رها کردن طفل در محل خالی از سکنه، به‌کار گماردن آنها به کار سخت، ترک انفاق و شکنجه و ضرب و جرح کودکان وجود دارند.
ماده ۲ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان اشعار می‌دارد:
«هرنوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است».
کودکان کار
یکی از معضلات جامعه، سوءاستفاده از کودکان و به‌کارگیری آنها در کارهای سخت است. ماده ۷۱۳ قانون مجازات اسلامی در این رابطه بیان می‌کند: «هرکس طفل صغیر یا غیررشیدی را وسیله تکدی قرار دهد یا افرادی را به این امر بگمارد، به سه‌ماه تا دو سال حبس و استرداد کلیه اموالی که از طریق مذکور به دست آورده است، محکوم خواهد شد». گفتنی است «تکدی‌گری»، همان گدایی است.
همچنین براساس قانون کار جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۶۹ به‌کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام، ممنوع است. بنابراین قانون کار، هرگونه بهره کشی اقتصادی از اطفال را محکوم کرده است. متخلفان از این ماده، برای هرمورد تخلف حسب مورد علاوه بر رفع تخلف یا تادیه حقوق کارگر یا هر دو، در مهلتی که دادگاه با کسب نظر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد کرد، به ازای هرکارگر به ترتیب ذیل جریمه محکوم و حبس از ۹۱ روز تا ۱۸۰ روز محکوم خواهند شد.
تنبیه بدنی کودک و شکنجه جسمی و روحی
یکی از سنگین‌ترین جرایم علیه اطفال ، آزار و شکنجه روحی و جسمی فرزندان است. این موضوع تحت عنوان « کودک‌آزاری » شناخته می‌شود. با نگاهی به قانون مجازات اسلامی مشخص می‌شود که در این قانون، جرم‌انگاری مستقلی تحت عنوان شکنجه جسمی و روحی اطفال دیده نمی‌شود. فقط براساس ماده ۵۷۸ و ۵۷۹ قانون مجازات اسلامی، اذیت و آزار بدنی توسط مستخدمان و ماموران قضایی یا غیرقضایی دولتی برای کسب اقرار، شکنجه و آزار بدنی شخص توقیف شده و محبوس شده یا مخفی شده توسط مامورین و مقام‌های دولتی، جرم تلقی شده است. بنابراین قانون‌گذار با جرم انگاری عمل یاد شده در ارتباط با کودکان و برای حمایت از آنها در ماده ۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مقرراتی را وضع کرده است. ضرب و جرح کودکان یا به قتل رساندن آنها طبق مقررات عمومی راجع به چنین جرایم علیه اطفال ، مرتکب را مستحق مجازات‌های چنین جرایمی می‌کند.
بزه دیدگی بهداشتی اطفال
در راستای عدم رعایت موازین بهداشتی نسبت به کودکان و نوجوانان جرم انگاری‌هایی دیده می‌شود. از جمله عدم درمان بیماری‌های آمیزش کودکان، عدم آبله کوبی، عدم اخذ گواهی‌نامه بهداشتی هنگام سپردن طفل به دایه و شیر دادن طفل توسط زنان مبتلا به بیماری‌های واگیردار مذکور در قانون طرز جلوگیری از بیماری‌های آمیزشی و واگیردار مصوب سال ۱۳۲۰٫
همچنین مطابق ماده ۶۳۳ قانون مجازات اسلامی: «هرگاه کسی شخصا یا به دستور دیگری طفل یا شخصی را که قادر به محافظت خود نمی‌باشد، در محلی که خالی از سکنه است، رها کند، به حبس از شش ماه تا دو سال و یا جزای نقدی از سه میلیون تا دوازده میلیون ریال محکوم خواهد شد و اگر در آبادی و جایی که دارای سکنه باشد، رها کند تا نصف مجازات مذکور محکوم خواهد شد و چنانچه این اقدام سبب وارد آمدن صدمه یا آسیب یا فوت شود، رهاکننده علاوه بر مجازات فوق حسب مورد به قصاص یا دیه یا ارش نیز محکوم خواهد شد». نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی کودکان نیز در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار گرفته است.
خرید و فروش کودکان
یکی دیگر از جرایم علیه اطفال و نوجوانان، جرم خرید و فروش کودکان توسط خانواده وی است. شاید بتواند ادعا کرد که تا زمان تصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان تنها قانونی که به مساله قاچاق یا خرید و فروش کودکان در عرصه حقوق جزا توجه کرده بود، قانون مجازات عبوردهندگان اشخاص غیرمجاز از مرزهای کشور مصوب سال ۱۳۶۷ بود.
براساس بند «د» ماده «۱» این قانون، :«عبور دادن غیرمجاز شخص غیربالغ یا موجبات عبور غیرمجاز او را تسهیل و فراهم کردن، جرم و از موجباب تشدید مجازات تلقی می‌شود». قانون حمایت از کودکان در ماده ۳ خود هرگونه خرید و فروش کودکان را جرم دانسته است. نهایتا باید به ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی اشاره کرد که طی آن: «هرکس طفلی را که تازه متولد شده است، بدزدد یا مخفی کند یا او را به جای طفل دیگری یا متعلق به زن دیگری غیر از مادر طفل قلمداد کند، مجرم است».
جرایم علیه اطفال
یکی از جرایم علیه اطفال سبک ناظر به اطفال که معمولا از سوی پدر خانواده رخ می‌دهد، جرم ترک نفقه فرزندان است. ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی در این خصوص مقرر کرده است: «هرکس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند، دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌کند». طبق قانون «تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی» مصوب سال۱۳۵۳، عمل نقض حقوق تحصیلی و آموزشی کودکان توسط پدر و مادر جرم‌انگاری شده است.
ماده ۱ این قانون بیان می‌دارد:«کلیه اطفال و جوانان ایرانی که واجد شرایط تحصیل می‌باشند باید بدون هیچ‌گونه مانعی به تحصیل بپردازند و هیچکس نمی‌تواند آنان را از تحصیل باز دارد، جز با مجوز قانونی.» براساس ماده ۴ قانون فوق نیز امتناع پدر یا مادر یا سرپرست قانونی کودک و نوجوان کمتر از هجده سال در تهیه وسایل و فراهم نکردن موجبات تحصیل کودک یا نوجوان تحت شرایطی و ممانعت از تحصیل آنها به نحوی از انحا جرم دانسته شده است».
همچنین طبق ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی: «اگر کسی از دادن طفلی که به او سپرده شده است، در موقع مطالبه اشخاصی که قانونا حق مطالبه دارند امتناع کند، به مجازات از سه‌ماه تا شش‌ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.»
طبق قانون مدنی کشور، تنبیه کودک توسط پدر و مادر جرم محسوب نمی‌شود و نمی‌توان والدین را به دلیل تنبیه فرزندشان بازخواست کرد. اما سخن اینجاست که پدر و مادر تا چه اندازه می‌توانند کودکان خود را تنبیه کنند. آیا در قانون برای تنبیه کودک حدودی تعیین شده است؟
زدن کودکان مجاز نیست
زدن کودکان به بهانه تربیت و تادیب انسانی نیست.
هدف از تنبیه کودک، متوقف‌کردن کودک از انجام آنچه شما نمی‌خواهید، با استفاده از یک روش دردناک و ناخوشایند است. طبق بند ۲ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان هرگونه آزار و اذیت کودکان و نوجوانان که به آنها صدمۀ جسمی، روحی یا اخلاقی برساند، ممنوع است. در مادۀ ۱۱۷۹ قانون مدنی والدین کودک، حق تنبیه طفل خود را دارند، اما در ادامه اشاره دارد که پدر و مادر به استناد این حق نمی‌توانند طفل خود را خارج از حدود تادیب تنبیه کنند. در این قانون دو نکته وجود دارد: یکی اجازه تنبیه کودک به والدین، دوم فقط پدر و مادر هستند که می‌توانند کودک را تنبیه بدنی کنند. یعنی تنبیه کودک توسط خواهر، برادر یا دیگر اقوام و معلمین جرم محسوب می‌شود.
اما این حدود چقدر است؟ آیا کبود شدن بدن کودک یا زدن با اشیا سنگین شامل این حدود است؟ یا نه تنبیه فقط در حدود سیلی آرام و کشیدن گوش را شامل می‌شود؟
حقوق کودک
انجام خشونت علیه کودکان نقض حقوق کودک محسوب می‌شود.
اختلالات روانی
والدین مبتلا به اختلالات روانی با رفتارهایی مانند خشونت، تندخویی، بی‌توجهی، ناسازگاری و… که معلول شرایط بیماری آن‌هاست، سبب آزار کودک می‌شوند.
مشکلات خانوادگی
زن و شوهر ناسازگار، مشاجره‌های طولانی، چندهمسری، طلاق، ازدواج، تعداد زیاد خانواده، وجود ناپدری یا نامادری و… از جمله مشکلات خانواده‌های آسیب‌زاست.
مشکلات تربیتی
عدم آگاهی پدر و مادر از روش‌های درست رفتار با کودک و وجود نگرش‌های رایج اشتباه در تربیت (از جمله حق مالکیت والدین نسبت به کودک یا اعتقاد به تنبیه و خشونت برای تربیت) باعث می شود که کودک مورد آزار قرار گیرد.
مشکلات کودکان
کودکانی که به بیماری‌های جسمی مزمن و طولانی‌مدت مبتلا هستند یا مشکلات رفتاری مانند اضطراب، پرخاشگری، بی‌قراری، بیش‌فعالی، شب‌ادراری دچار هستند، بیش از سایر کودکان در معرض آزار و آسیب قرار دارند. این کودکان به دلیل مشکلاتی که برای بزرگ‌ترها ایجاد می‌کنند، نسبت به دیگر کودکان بیشتر مورد تنبیه و تهاجم جسمی و روانی قرار می‌گیرند.
مشکلات اقتصادی
مشکلات اقتصادی و فشارهای روانی ناشی از آن مانند بیکاری و فقر دلیلی بر محرومیت کودک از دسترسی به نیازهای اساسی است. فشار اقتصادی نه‌تنها باعث تنش و نگرانی در والدین می‌شود، بلکه والدین را به انجام رفتارهایی چون پرخاشگری ، خشونت ، بی توجهی به نیازهای روحی کودک و… که عین کودک‌آزاری است، سوق می دهد.
پدر و مادر ناآگاه
ازدواج زیر سن قانونی که نتیجه‌اش والدین کم‌سن‌وسال است، والدینی که به بلوغ عاطفی نرسیده‌اند، پدر یا مادری که به‌تنهایی سرپرستی فرزند را بر عهده دارد، پدر و مادرانی که دوران کودکی بدی را پشت‌سر گذاشته‌اند و خود غالباً مورد آزار و تنبیه بدنی قرار گرفته‌اند، بسیار مستعد آزار و اذیت کودکان هستند.
فریب دادن والدین برای فرار از تنبیه بدنی
برای برخی والدین اطاعت‌کردن جایگاه بالایی دارد. می‌خواهند به کودک گوشزد کنند که «رئیس» خانه کیست! هدف آنها این است که کودک بدون استفاده از «ذهن» خود، کاری را که مدنظر والدین است بدون پرسیدن انجام دهند. هنگامی که «اطاعت» هدف اصلی والدین است، فرزند غیرفعال می‌شود و کنترل زندگی خود را نیز از دست می‌دهد.
اساساً چهار نوع مجازات وجود دارد:
تنبیه بدنی: زدن یا کوبیدن با دست، چوب یا ترکه، کمربند یا برس مو و… .
مجازات روحی: فریب‌دادن، استفاده از کلمات با بار منفی و خشن مثلاً گفتن «من تو را دوست ندارم».
حذف پاداش‌ها: مثلاً اگر کودک تکالیف خود را انجام ندهد، نمی‌تواند تلویزیون تماشا کند.
جریمه‌کردن: چون شما پنجره را شکسته‌اید، مجبور شوید مبلغ آن را از پول خودتان بپردازید.
دو نوع اول مجازات فیزیکی و روانی، به‌عنوان روش‌های انضباطی و تربیتی مؤثر در نظر گرفته نمی‌شوند. اما دو نوع دیگر یعنی خودداری از پاداش و مجازات‌دادن، می‌تواند به‌عنوان روش مؤثر در نظر گرفته شد. البته بسته به اینکه چگونه پدر و مادر آنها را مدیریت کنند.
چرا مجازات کارساز نیست؟
محروم کردن کوتاه مدت کودک از امتیازات، روش تنبیه مناسبی است.
مجازات فیزیکی یا همان تنبیه بدنی معمولاً به دلایل مختلف کارساز نیست. دلیل اول اینکه باعث می‌شود کودک از خود و دیگران متنفر شود. احساس «بد» بودن را در کودک القا می‌کند. اگر بچه‌ها فکر کنند که «بد» هستند، پس آنها بد هم عمل خواهند کرد. این روش یک چرخۀ درهم‌شکسته و معیوب را تشکیل می‌دهد. کودکانی که سخت تنبیه شده‌اند، دیگر دلیلی برای خوب بودن نمی‌بینند. گاهی هم ممکن است فقط برای جلوگیری از مجازات کاری را که شما می‌خواهید انجم دهند.
والدینی که از مجازات فیزیکی استفاده می‌کنند، نمونه‌ای از استفاده از خشونت برای حل مشکلات و اختلافات هستند. همانگونه که می‌دانید کودکان رفتار والدین خود را تقلید می‌کنند. هنگامی که والدین از مجازات فیزیکی استفاده می‌کنند، کودکان بیشتر به استفاده از اعمال خشونت آمیز برای حل و فصل اختلافات خود با دیگران استفاده می‌کنند.
یکی دیگر از ضعف‌های استفاده از مجازات فیزیکی محدودۀ سنی آن است. والدین بعد از بزرگ‌شدن کودک دیگر نمی‌توانند از تنبیه بدنی برای تربیت استفاده کنند. پس منطقی است که از همان دوران کودکی روش درست آموزش رفتار مناسب و انضباط را به فرزندان خود آموزش دهند.
هنگامی که پاداش راه اصلی ما برای ایجاد انگیزه در کودکان است، بچه‌هایی که همیشه به‌دنبال پاداش هستند، رفتار درست را تنها به دلیل دریافت پاداش انجام می‌دهند نه به‌خاطر درست دانستن آن کار. جایی که پاداش و مجازات روی رفتار کودک تمرکز می‌کند، حقیقت عمل را هدف قرار می‌دهد و به کودک یاد می‌دهد تا زمانی که پاداش است رفتاری را انجام و در صورت داشتن مجازات کاری را ترک کند.
قانون مدنی و حقوق کودک
در ماده ۱۱۷۹ قانون مدنی والدین کودک، حق تنبیه طفل خود را دارند.
جان برادشاو در کتاب من، کودک، من می‌نویسد: «متأسفانه ضرب و شتم بدنی زنان و کودکان، رسمی قدیمی و جاافتاده است. ما هنوز به تنبیه بدنی معتقدیم».
تنبیه بدنی به کودک آموزش می‌دهد تا برای فرار از آن، والدین خود را فریب دهد
از خواهر و برادر خود فراری باشد
عزت نفس کودک را از بین می‌برد
به کودک یاد می‌دهد که خشونت یک راه قابل‌قبول برای حل مشکلات است.
ایجاد آسیب‌های جسمی مانند خراش و جراحت، دردهای شکمی و معده، شب ادراری، زخم و خونریزی‌های غیرعادی و عفونت‌های جنسی
ایجاد احساس ترس و بی‌اعتمادی نسبت به دیگران
دوری کودک از جمع‌ها
بداخلاقی، بدخلقی‌های غیرعادی، رفتارهای پرخاشگرایانه
کودک آزاری
آسیب جسمانی به کودک یکی از موارد کودک‌آزاری به شمار می‌رود.
عواقب طبیعی اجازه می‌دهد تا کودکان نظم طبیعی جهان را یاد بگیرند؛ برای‌مثال، اگر کودک غذا نخورد، گرسنه می‌شود یا اگر تکالیف خود را انجام ندهد، نمرۀ پایینی دریافت می‌کند.
استفاده از روش نظم و انضباط موثرتر از مجازات و تنبیه در آموزش چگونه رفتار کردن کودکان است. استفاده از روش‌های انضباطی مناسب برابر است با مجازات کمتر کودکان.
هیچ دلیلی برای استفاده از مجازات فیزیکی و کلامی برای رعایت رفتار توسط یک کودک وجود ندارد.
استفاده از عواقب کار به‌عنوان یک روش انضباطی، به کودکان کمک می‌کند تا مسئولیت رفتار خود را بر عهده گیرند.
پیامدها باید به‌صورت منطقی به سوء‌رفتار کودک مرتبط باشد.
کودک باید ارتباط بین سوء‌رفتار و نوع تنبیه را ببیند تا آن کار را ترک کند.
تنظیم پیامدهای منطقی توسط والدین: تنبیه باید عکس‌العمل منطقی در مقابل رفتار کودک را دنبال کند. به‌عنوان‌مثال، عدم تمیزکردن لباس، یک نتیجه منطقی برای پوشیدن لباس‌های کثیف است.
تنبیه کلامی کودک
تنبیه کلامی و فحش دادن باعث ایجاد حس بی‌ارزش بودن در کودک می‌شود.
ازآنجایی‌که پیشگیری همیشه بهتر، آسان‌تر و سریع‌تر از درمان است، بیایید با راه‌های از کودک‌آزاری پیشگیری کنیم:
اولین قدم را درست بردارید. در ازدواج و تشکیل خانواده دقت کنید. از ازدواج‌های تحمیلی، شتاب‌زده و در سنین پایین خودداری کنید.
با مطالعۀ کتاب‌های مناسب، شرکت در کلاس‌های آموزشی، مشورت کردن با افراد آگاه و… حقوق و نیازهای اساسی کودکان را بشناسید.
تعهد، مسئولیت و انجام وظایف خود را به‌عنوان پدر و مادر نسبت به کودکان بپذیرید.
آگاهی و شناخت خود را نسبت به شیوه‌های تربیتی و پرورش فرزندان افزایش دهید.
شناخت دلایل کودک‌آزاری و مجهزشدن به سیستم‌های مقابله با آن دلایل
به سلامت جسمی و روانی سرپرستان کودک دقت داشته باشید
کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری که مسبب کودک‌آزاری هستند.
خود را به مهارتهای کنترل خشم، مقابله با استرس، تقویت مهارتهای ارتباطی مجهز کنید.
از متخصصان و افراد آگاه یا مراکز مشاوره کمک بگیرید.
و در آخر…
خشونت علیه کودکان را متوقف کنید
روان‌شناسان در مورد آثار تنبیه روانی معتقدند بچه‌هایی که مورد توهین، تحقیر و سرزنش قرار می‌گیرند، در آینده از عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس کمتری برخوردارند. کودکانی که مورد تنبیه قرار می‌گیرند با خود به این نتیجه می‌رسند که وقتی دیگران برای آنها ارزشی قائل نیستند؛ پس موجودات قابل‌احترامی نیستند. با اینکه قانون به پدر و مادر اجازه تنبیه کودک را داده، اما بهتر است بدانید تنبیه بدنی کودک عواقب روحی و روانی بسیار بدی روی فرزندتان می‌گذارد.
نظر شما