سلام نو - سرویس فرهنگ و هنر: مریم سلیمی که دارای دکترای علوم ارتباطات و کارشناسی ارشد گرافیک و کارشناسی ارشد روزنامه نگاری بوده و خود از مدرسان سواد بصری است معتقد است با همه مزایایی که استفاده از علائم و نشانه های بصری ارتباطی در برقراری ارتباطات و تسهیل آنها به خصوص در دوران مجازی کرونایی دارند ولی لازمه بهره گیری از آنها سواد بصری و اطلاع از قراردادهای معنایی و کاربردی آنهاست چراکه در غیر این صورت سبب حواشی و سوء تفاهم‌هایی می‌شوند که گاه می‌توانند پرهزینه باشند.
وی بر این باور است که باید منتظر و مهیای جهانی در آینده بود که هوشمند، چند حسی، تعاملی، شخصی سازی شده بود که در آن از واقعیتهای مختلف (افزوده، مجازی، ترکیبی و توسعه یافته)، هوش مصنوعی، فناوریهای پوشیدنی، واسطه‌های مغز و کاربر و... استفاده خواهد شد و این یعنی باید منتظر اشکال جدیدی از ارتباطات بود که شاید در زبان، رسم الخظ، الفبا و... نیز تأثیر بگذارند.
مشروح این بحث و دیگر نظرات وی را در ادامه در گفت وگو می‌خوانید.
لطفا راجع به نقش ایموجی‌ها در ارتباطات برخط صحبت بفرمایید چقدر جایگزین پیام نوشتاری و صوتی و... شده‌اند؟
علائم و نشانه‌های بسیاری در کنار پیامهای نوشتاری، صوتی و... به کمک انسانها آمده‌اند تا امکان برقراری ارتباط را سهولت بخشند. به ویژه آنکه در حال حاضر بخشی از این ارتباطات در فضای مجازی صورت می‌گیرند و بسیاری از احساسات و عواطف و... در قالب کلمات و متون قابل انتقال نیستند. بنابراین از اموتیکون‌ها تا استیکرها و دیگر نماد و نشانه‌های یاری گر در این امر، خدمت بزرگی به ارتباطات به خصوص از نوع غیرکلامی می‌کنند و عملاً به جزئی جدایی ناپذیر از آنها حداقل در فضای مجازی تبدیل شده‌اند.
شاید دیگر تصور ارتباطات در فضای مجازی بدون حضور اینگونه علائم و نشانه‌ها سخت باشد.
هر میزان نیاز انسان به اینگونه علائم بیشتر می‌شود نقش و جایگاه آنها نیز نزد انسان افزایش می‌یابد. شاید بتوان گفت دوره کرونا که به بسیاری از ارتباطات جنبه مجازی و غیرحضوری داده، به رشد علائم و نشانه‌های ارتباطی مذکور کمک شایانی کرده است. کما اینکه به آنها جنبه‌هایی متحرک به لحاظ نمایش، جنبه‌های شخصی به لحاظ فرم و ظاهر (برگرفته ازچهره افراد) و... بخشیده است.
تبعات استفاده نادرست از ایموجی‌ها و... در انتقال مفاهیم چه نقشی دارند؟ آیا نقش مثبت و منفی توامان دارند؟
قطعا هیچ چیز نمی‌تواند به پای کیفیت ارتباطات حضوری و چهره به چهره برسد. ولی شرایط کرونا ارتباط در بستر فضای مجازی را ضرورت بخشیده و لذا با همه نقدهایی که به مجازی شدن ارتباطات و تکیه صرف به متون و اینگونه نشانه‌ها وارد است ولی در چارچوب زمانی فعلی این امر گرچه قابل پذیرش است ولی به هیچ عنوان نباید در بهره‌گیری از این فضا و تعامل در چارچوب آن افراط کرد.
اینگونه نشانه‌های ارتباطی و غیرکلامی گرچه می‌توانند یاری گر در انتقال احساسات باشند ولی در صورت استفاده نادرست از آنها می‌تواند حاشیه ساز یا مشکل آفرین شده یا به بدفهمی، سوتفاهم یا کج فهمی‌هایی منجر شود.
تصور کنید منظور هدف شما چیز دیگری بوده ولی از اموتیکون، ایموجی، شکلک، استیکر یا هر نماد یا نشانه دیگری استفاده کنید که کاربرد و معنا و مفهومی متفاوت از هدف شما داشته باشد ولی شما به دلیل عدم شناخت کافی از آنها از آن بهره بگیرید و این مسأله باعث شود تا طرف مقابل از ان برداشت منفی کرده و سبب خدشه به ارتباطات شما شود.
یا به هر دلیل در اثر خطای دست یا چشم، ایموجی اشتباه برای طرف مقابل ارسال کنید و در صورت متوجه شدن مجبور به عذرخواهی شوید یا حتی گاه ممکن است سریع آنها را ارسال کنید و بعد متوجه شوید که دیگر دیر شده است. استفاده از اینگونه نشانه‌ها نیازمند دانستن قرارداد معنایی و کاربردی پشت آنها بوده و نیز به سواد بصری نیاز دارد.
در عین حال، در هر بستر و رسانه و راه ارتباطی، قرارداد آن را به لحاظ نشانه شناختی بدانیم چراکه هریک معنا و کاربرد و کارکرد خود را دارند. به طور مثال سکوت به اندازه افکت و موسیقی در رادیو مهم است، به طوری که ثانیه‌های سکوت در زمان جنگ معنا و پیام ویژه خود را دارد.
این نشانه ها چقدر به درستی و با اهداف ساخته شده توسط سازنده استفاده می‌شوند؟
برخی از علائم و نشانه‌های بصری ارتباطی گاه در یک بستر فرهنگی خاص خلق می‌شوند و سپس اشاعه و گسترش جهانی می‌یابند. بنابراین درک نگاه‌های خاص فرهنگی و سبک زندگی در اینگونه نشانه‌ها حائز اهمیت است.
نکته مهم بعد از لزوم آشنایی با معنای این نشانه‌ها و علائم و بهره‌گیری درست و به جا از آنهاست. گاهی ما معنای علائم را می دانیم ولی به هر دلیل نابجا از آنها استفاده کنیم که این نیز می‌تواند چالش برانگیز باشد و تبعاتی داشته باشد.
تبعات ارسال یک استیکر یا ایموجی نادرست یا نابجا گاه ابعاد شخصی و محدود در حد یک گروه خانوادگی دارد ولی زمانی که همین ایموجی یا استیکر توسط سلبریتی‌ها، چهره‌ها، افراد مشهور ملی، مذهبی، سیاسی و... ارسال شود به نظر شما باز تبعات آن محدود خواهد بود؟
به ویژه علائمی که معنای آنها ممکن است در سطح جهانی بسیار زشت بوده یا معادل یک فحش یا ناسزا تصور شوند. تصور کنید هدف شما اشاره با انگشت به یک عکس یا متن باشد ولی از حرکت دیگری از انگشت استفاده کنید که معنای زشتی را متبادر کند.
در استفاده از نشانه و علائم بصری ارتباطی باید نهایت دقت را داشت به ویژه این بهره‌گیری ابعاد جهانی، ملی و... می یابد یا در سایت‌ها، کانال‌ها، رسانه‌های اجتماعی و.. پربازدید یا با دنبال کننده بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند، چراکه تبعات هر گونه اشتباه یا خطای سهوی آنها بسیار بسیار بیشتر خواهد بود.
نسبت به گذشته که آشنایی و استفاده از اینگونه نشانه‌ها و علائم بیشتر شده، آشنایی هم به نسبت بیشتر شده ولی هنوز هم معتقدم عموم مردم با همه نشانه‌های مورد هدف سازنده آشنا نبوده و مبتنی بر سلیقه خود عمل می‌کنند. از این منظر باید با این نشانه‌ها به عنوان الفبای بصری برخورد کرد و با آنها آشنا شد و آگاهانه به بهره‌گیری اقدام کرد.
ممکن است شکل ارتباطات در آینده تغییر کند و روی زبان و رسم الخط و ... تاثیر بگذارد؟
تصویری که از جهان آینده و ارتباطات آن وجود دارد جهانی هوشمند، چند حسی، تعاملی، شخصی سازی شده است که در آن از واقعیتهای مختلف (افزوده، مجازی، ترکیبی و توسعه یافته)، هوش مصنوعی، فناوریهای پوشیدنی و... استفاده می‌شود. در کنار این تحولات استفاده از واسطه‌های مغز و کاربر نیز در این پیش بینی‌ها موثر است. برآیند آنها یعنی باید منتظر اشکال جدیدی از ارتباطات بود که شاید در زبان، رسم الخظ، الفبا و... نیز تأثیر بگذارند.
بنابراین باید خود را آماده تحولات بسیاری در این حوزه کرد. کما اینکه کمی دقت کنیم متوجه تاثیرات فعلی آن نیز می شویم. تلاش برای کوتاه گویی و…، بهره‌گیری از مخفف نویسی یا کدگذاری متنی و تصویری و… بر کیفیت زبان مورد استفاده در فضای مجازی تاثیر گذاشته است و این تاثیرات ادامه دارد.
نظر شما