امضای چه کسی تعهد عدم خروج دوباره آمریکا از برجام است؟

سلام نو – سرویس بین‌الملل: این روزها که به نخستین جلسه مذاکرات وین با حضور تیم جدید سیاست خارجی ایران نزدیک می‌شویم بحث تضمین در احیای برجام دوباره در مرکز توجه قرار گرفته است.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه، در یکی از آخرین مواضع خود صراحتا به ضرورت ارائه تضمین از سوی آمریکا اشاره کرد و خواست که آمریکا "تضمین بدهد که هیچ دولتی در ایالات متحده" مجددا خروج از توافق هسته‌ای را "تکرار نخواهد کرد".

وی تاکید کرد که آمریکا باید "تضمین بدهد که هیچ دولتی در ایالات متحده مجددا جهان و حقوق بین‌الملل را به سخره نخواهد گرفت و این شرایط را تکرار نخواهد کرد".

البته به نظر می‌رسد تضمین دادن منحصر به آمریکا نیست و مسئولین سیاست خارجی ایران از اروپا هم تضمین می‌خواهند. آن طور که گاردین گزارش داده است، علی باقری، معاون سیاسی وزارت خارجه در گفت‌وگو با این روزنامه انگلیسی گفته که قدرت‌های اروپایی باید ضمانت بدهند صرفنظر از مواضع آمریکا به تجارت با ایران ادامه خواهند داد.

البته این نخستین بار نیست که چهره‌های مخالف یا منتقد برجام از تضمین سخن می‌گویند. آن‌ها پیش از این نیز با طعنه به ظریف به تضمین بودن امضای جان کری، وزیر خارجه دولت دوم اوباما، اشاره می‌کردند و می‌گفتند که اگر ضعف برجام نبود و ضمانت کافی گرفته شده بود ترامپ نمی‌توانست از برجام خارج شود.

اما آیا واقعا مسئله‌ای درست است؟ آیا راهی وجود داشت یا دارد که تضمینی واقعی برای عدم خروج دوباره آمریکا از برجام یا تجارت اروپا با ایران گرفته شود؟

منتقدان ظریف به یک راه اشاره دارند و آن تصویب برجام در سنا بود، مسئله‌ای که اخیرا یک سناتور آمریکایی نیز به آن اشاره کرده است. تد کروز، سناتور جمهوری‌خواه ایالت تگزاس، روز جمعه به درخواست ایران از آمریکا برای عدم خروج از توافق هسته‌ای موسوم به برجام در آینده واکنش نشان داده و گفت که تضمین عدم خروج دوباره ایالات متحده از این توافق در آینده تنها با تصویب برجام به عنوان یک معاهده در سنا ممکن است.

او پیش از این نیز گفته بود که جو بایدن، رییس جمهوری آمریکا، می‌داند چنین اتفاقی نخواهد افتاد و چنین کاری را نمی‌کند و صد در صد هر رئیس جمهور جمهوری‌خواهی در آینده برجام را پاره خواهد کرد.

با این همه واقعیت این است که حتی با بردن برجام به سنا نیز هیچ تضمینی برای حضور ازلی و ابدی آمریکا در آن نخواهد بود. همینطور اروپا هیچ گاه نمی‌تواند تضمین دهد که بدون توجه به آمریکا با ایران تجارت می‌کند. اما چرا؟

دلیل اصلی این است که با وجود قوانین داخلی و قوانین بین‌الملل، با وجود تمام معاهدات و با وجود تمام سازمان‌های بین‌المللی این منافع طرفین و قدرت است که پایداری یک معاهده را تضمین می‌کند. مصداق روشن این مسئله را در سازمان ملل هم می‌توان دید. اگر منافع قدرت‌هایی مثل آمریکا، چین، روسیه، فرانسه و بریتانیا در ساختار سازمان ملل تضمین نشده بود و بالانس قدرت وجود نداشت سازمان ملل نیز مثل جامعه ملل مدت‌ها پیش فرو می‌پاشید.

دونالد ترامپ به جز برجام از چندین و چند معاهده بین‌المللی دیگر نیز خارج شد، معاهداتی که قدیمی‌تر از برجام بودند و به جای ایران شرکای مهم آمریکا در آن دخیل بودند. ترامپ چرا توانست چنین کاری را بکند؟ چون در آمریکا رییس جمهور بالاترین قدرت اجرایی است و بقیه نهادها برای کنترل او به اجماع و تلاش نیاز دارند. از طرف دیگر آمریکا به علت توان اقتصادی، نظامی، امنیتی و سیاسی قدرت این را دارد که از معاهدات خارج شود. این مسئله چندان خوشایند نیست، اما واقعیت است.

ماجرا درباره اروپا هم چنین است. ایران نمی‌تواند از اروپا بخواهد بدون توجه به آمریکا به تجارت خود ادامه دهد چون آمریکا مهم‌ترین شریک تجاری، نظامی، سیاسی و امنیتی اتحادیه اروپا است و اروپا هیچ‌گاه آمریکا را به خاطر ایران رها نمی‌کند. ما می‌بینیم که در طرف مقابل ایران نیز سوریه را با وجود همه فشارها رها نکرد چون منافع ملی خود را در حمایت از نظام سیاسی سوریه می‌دید و قدرت دفاع از عمل خود را نیز داشت.

در چنین شرایطی تنها چیزی که می‌تواند تضمین عدم خروج آمریکا از برجام و تجارت اروپا با ایران، بدون توجه به آمریکا باشد گسترش همکاری‌های اقتصادی با هر دو سوی این ماجرا است. در این صورت نه ترامپ و نه هیچ رییس جمهور دیگری با این خیال راحت از برجام خارج نمی‌شد. اگر اروپا منافع سیاسی و اقتصادی خود را ارتباط با ایران ببیند حتی ریسک ایستادگی در برابر آمریکا را نیز به جان می‌خرد، چنان که فرانسه اخیرا بدون توجه به آمریکا اقدامتی در خارومیانه کرده است.

در نتیجه اولین و آخرین چیزی که می‌تواند بقای برجام و هر معاهده دیگری را تضمین کند قدرت و منفعت است، به خصوص منافع اقتصادی و تجارت دو طرف که کم‌تر مورد توجه ایران بوده است.