در خصوص افق های پیش روی مذاکرات ۸ آذر و اهداف سفر مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران با عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین‌المللی، گفت و گویی داشته ایم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
آقای فرجی راد! تحلیل شما در خصوص احتمال موفقیت مذاکرات ۸ آذر ماه چیست؟
علی رغم اینکه مطالب منفی در مورد به موفقیت نرسیدن این مذاکرات به ویژه در رسانه های خارجی زیاد است، من امیدواری زیادی دارم به موفقیت مذاکراتی که ۸ آذر شروع می شود و نمی دانیم چه قدر طول می کشد.
چون سیگنال هایی از سوی آمریکایی ها می بینیم و در کنفرانس امنیتی منامه هم از سوی وزیر دفاع و بعضی شخصیت ها سخناتنی در این راستا مطرح شد. همچنین نکاتی که دیروز سخنگوی دولت آمریکا اعلام کرد و مقاومتی که آمریکایی ها در مقابل عرب ها و به ویژه اسرائیلی ها انجام می دهند که این مذاکرات به هم نخورد، گواه این موضوع است.
از سوی دیگر من تصور می کنم طرف ایرانی مصمم است که وارد این مذاکرات شود. گفته می شود که جملات، کلمات و عنوان ها را عوض می کنند؛ و اسم آن را «رفع تحریم» می گذارند. اما نهایتا همان بحث برجام است و طرف ایرانی هم با توجه به مشکلات اقتصادی و معیشتی که در داخل وجود دارد و هر روز هم بیشتر می شود، به دنبال این است که به نحوی به توافق برسد.
به نظر شما شروط و خواسته های ایران در این مذاکرات چه قدر امکان برآورده شدن دارد؟
طرف ایرانی خواسته های جدی دارد. این خواسته ها در قبل هم بود و الآن در رابطه با «راستی آزمایی» و «تضمین» مصمم تر هستند. من تصور می کنم که ۴+۱ تلاش کنند همراه با آمریکا راهی پیدا کنند تا ایران اطمینان خاطر بیشتری پیدا کند و نسبت به نتیجه بخش بودن این مذاکرات امیدواری من زیاد است و فکر می کنم دور اول این مذاکرات که ۸ آذر به پایان برسد، اظهار امیدواری بیشتری نسبت به الآن مطرح شود و دور بعدی هم در فاصله کمی برگزار شود.
طرف های آمریکایی و اروپایی اصرار دارند مذاکرات از جایی که دور قبل با دولت دوازدهم تمام شد آغاز شود ولی به نظر می آید دولت سیزدهم تمایل دارد مذاکرات از ابتدا و با شرایط جدید آغاز شود. به نظر شما این اختلاف چه طور قابل حل است؟
من تصور می کنم هم طرف آمریکایی و هم طرف اروپایی و حتی روسی منتظر هستند اولین نکاتی که طرف ایرانی در مذاکرات مطرح می کند را بگیرند و بعد تحلیل کنند که آیا این مذاکرات قرار است از ابتدا شروع شود و یا از قسمتی که در مذاکرات قبل به نتیجه رسیده بودند و به قول روس ها ۹۰ درصد از کار انجام شده بود.
من تفاوت چندان بزرگی بین شروع مذاکرات جدید و ادامه مذاکرات نمی بینم. من فکر می کنم همان مذاکرات دوباره دنبال می شود و طرف ایرانی نسبت به گذشته روی دو سه نکته تأکیدات بیشتری دارد که یکی «راستی آزمایی» و دیگری «تضمین» است.
راستی آزمایی یعنی طرف آمریکایی ثابت کند توافقی که با ایران دارد عملیاتی می شود. این امر راه حل دارد. مثلا یکی از راه حل ها این است که طرف آمریکایی خودش معامله کند و چند کشتی نفت بخرد و پولش را از طریق سیستم بانکی بین المللی واریز کند تا کسانی که می خواهند با ایران تجارت کنند خیالشان راحت شود که اگر با ایران معامله کنند این معامله مورد مؤاخذه قرار نمی گیرد و بعدا مشکلاتی به وجود نمی آید.
طرف ایرانی هم باید یک مقدار انعطاف داشته باشد که با آمریکا مثل اروپا، چین، روسیه، ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس وارد تجارت و کار اقتصادی شود. یعنی کار اقتصادی را یک مقدار از کار سیاست خارجی جدا کند. اگر یادتان باشد ترامپ هم روی این تأکید می کرد که ما خارج می شویم چون بقیه سود می برند و ما اصلا در اقتصاد ایران فعال نیستیم.
برای «تضمین» هم طبیعتا آنها می گویند رئیس جمهور آمریکا قانونا نمی تواند تضمینی بدهد. چون سنا و کنگره به هیچ وجه زیر بار چنین چیزی نخواهند رفت. اما من فکر می کنم حداقل دولت آمریکا می تواند تلاش کند برای سه سالی که خودشان هستند با کمک اروپایی ها تعهداتی بدهد. برای این موضوع هم می توان راه حلی پیدا کرد. یعنی چیزی نیست که در عالم گفت و گوهای سیاسی و سیاست خارجی نتوان برای آن راه حل پیدا کرد.
بنابر این، من تصور می کنم هیچ چیزی صفر و صد نیست که خواسته های ایران صد در صد برآورده شود، اما اگر یک اطمینان خاطر نسبی ایجاد شود به توافق نزدیک می شویم.
به نظر شما طرف های آمریکایی و اروپایی به مذاکرات وارد می شوند؟
من فکر می کنم پیش شرط هایی که ابتدا روی میز گذاشتند مثل مذاکرات موشکی و منطقه ای که ایران روی آنها حساس است را این بار زیاد تأکید نکنند. البته من اعتقاد دارم هرچه به توافق نزدیک تر شویم کشورهایی هستند که سنگ بیندازند؛ مثل فرانسوی ها و حتی روس ها. یعنی دو کشوری که دوره قبل که به برجام منتهی شد هم سنگی انداختند. اما نهایتا اگر آمریکا بخواهد، توافق انجام می شود.
من اعتقاد دارم حرف نهایی آمریکایی ها را آقای لوید آستین در منامه زد و گفت ما داریم از اینجا خارج می شویم و گروه نیابتی ما در این منطقه کمک می کند. در واقع الآن برای پشتیبانی سیاسی، نظامی و امنیتی از اعراب جنوب خلیج فارس اسرائیل جای آمریکا را گرفته و روز به روز این همکاری ها افزایش پیدا می کند و به طور مدام در آینده مانورهای مشترک خواهند داشت.
حتی من احساس می کنم برای کشورهایی مثل امارات، بحرین و عربستان پیوند با اسرائیل بهتر از پشتیبانی ای است که قرار بود آمریکایی ها انجام بدهند، چون در چند مرحله که آنها دچار مشکل شدند آمریکا پا پیش نگذاشت. در مسأله آرامکو و فجیره برای آنها ثابت شد که آمریکا نمی خواهد وارد درگیری با ایران شود. بنابر این، به نظر من آمریکا حاضر است امتیازاتی بدهد و با ایران به توافق برسد.
به نظر شما سفر آقای گروسی به تهران در فاصله کمتر از یک هفته به شروع مذاکرات ۸ آذر، چه تأثیری در روند این مذاکرات دارد؟
مذاکرات می خواهد شروع شود و هنوز کار آقای گروسی انجام نشده است. آقای گروسی باید اطلاعاتی به مذاکره کنندگان آمریکا و اروپا بدهد و در رابطه با سایت کرج و بعضی سایت های دیگر اختلافاتی هم با ایران دارد، چرا که کارکرد بعضی دوربین ها بر اساس مصوبه مجلس عوض شده است. لذا آقای گروسی اصرار می کند که بتواند مثل گذشته کاملا راستی آزمایی کند و بر همه سایت ها نظارت داشته باشد. طرف ایرانی هم می گوید ما مصوبه مجلس را داریم و از سوی دیگر وقتی ما تعهدات را کاهش داده ایم و طرف مقابل هیچ اقدامی نکرده چه ضرورتی دارد هرچه می خواهید در اختیار شما بگذاریم؟!
آنچه مسلم است و من به آن اعتقاد دارم، طرف ایرانی، کار آقای گروسی و اطمینان بخشی ای را که او می خواهد، به نحوی با مذاکرات پیوند می زند. اگر مذاکرات جلو برود کار آقای گروسی هم جلو می رود و اگر مذاکرات جلو نرود در واقع کار آقای گروسی هم روی هوا می ماند و در نتیجه، آژانس یک مقدار نظارت دارد و یک مقدار هم ندارد.
تصور نمی کنم آقای گروسی هم چیزی که می خواهد را امروز صد در صد به دست بیاورد. اگر کار مثبتی در مذاکرات ۸ آذر انجام شود، شاید آقای گروسی هم در سفرهای بعدی بتواند دستاورد بهتری داشته باشد.
نظر شما