به گزارش سلام نو به نقل از فلای تودی، ایاصوفیه فقط یک مسجد نیست، بلکه یکی از ارزشمندترین آثار معماری جهان است؛ بنایی که در طول تاریخ دو بار از بین رفت و هر بار مورد بازسازی قرار گرفت و در نهایت از کلیسا به مسجد تبدیل شد. بارها نام آن تغییر یافت و در نهایت ایاصوفیه باقی ماند.
ایاصوفیه جایی است که در آن معماری بیزانس و اسلامی، ترکیب فوق‌العاده‌ای ایجاد کرده و به ندرت مشابه این ترکیب را در اثر تاریخی دیگری می‌بینید. از ستونی که مردم معتقد بودند شفا می‌دهد تا ۴۰ پنجره‌ای که هاله عرفانی را در شبستان ایجاد می‌کند، همه و همه از عجایب این اثر هستند. باید ایاصوفیه را به چشم ببینید تا درک کنید چرا در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسیده است و تا این حد اهمیت دارد. شاید با دیدن زیبایی‌ها و شگفتی‌های ایاصوفیه بفهمید که چرا سالانه حدود ۳ میلیون نفر از این اثر بازدید می‌کنند؟!
تاریخچه ایاصوفیه استانبول | از بیزانس تا عثمانی
ایاصوفیه بنایی است با قدمت ۱۵۰۰ ساله و جایی است که هم مسیحیان و هم مسلمانان در آن عبادت کرده‌اند. ایاصوفیه به عنوان کلیسا ساخته و ۵۰۰ سال بعد به مسجد و موزه تبدیل شد. در ابتدا این اثر را به دلیل اندازه بزرگی که داشت، The Great Church به معنای کلیسای بزرگ می‌نامیدند؛ اما پس از جنگ عثمانی به ایاصوفیه تغییر نام داد. بیایید نگاهی به تاریخ مسجد ایاصوفیه استانبول، این اثر برجسته معماری، بیندازیم.
ساختار اولیه: ساخت یک کلیسا برای مسیحیان ارتودوکس درست زمانی آغاز شد که استانبول را با نام قسطنطنیه می‌شناختند. در دوره امپراتوری بیزانس، کنستانتین اول دستور ساختن این کلیسا را صادر کرد. استانبول در آن زمان پایتخت امپراتوری بیزانس بود و ارتودوکس به عنوان مذهب رسمی آن شناخته می‌شد. این کلیسای بزرگ در سال ۴۰۴ میلادی در میان آشوب‌هایی که در قسطنطنیه به وجود آمد، سوخت و برای همیشه از بین رفت.
بازسازی اول: ساخت دوباره این اثر در سال ۴۱۵ میلادی توسط امپراتور تئودوس دوم انجام گرفت. در این زمان باز هم یک کلیسا روی ویرانه‌های کلیسای قبلی ساخته شد اما دوباره در درگیری و آشفتگی‌هایی که وجود آمد، به شدت آسیب دید.
بازسازی دوم: آسیب‌های زیادی در طول زمان به ایاصوفیه رسید اما در قرن ششم جاستنیانوس آن را مرمت و بازسازی کرد. این کلیسا ۳ بار بازسازی شد و آخرین مرمت آن در سال ۵۳۷ میلادی صورت گرفت. از آن زمان تا به امروز ساختمان این بنا تقریبا به همین شکلی که می‌بینید، باقی مانده است. نقاشی‌های زیاد موزاییکی از چهره مسیح، مریم مقدس و پادشاهان بیزانس در این دوران به ایاصوفیه افزوده شدند. این نقاشی‌های موزاییکی حتی امروز هم بخش مهمی از دیدنی های ایاصوفیه هستند.
ایاصوفیه چه زمانی و به دستور چه کسی به مسجد تبدیل شد؟
در سال ۱۴۵۳ میلادی و به دستور سلطان محمد دوم، کاربری این کلیسا تغییر یافت. پس از اینکه سلطان محمد استانبول را فتح کرد، دستور داد تا نقاشی‌های کلیسا را بپوشانند و اولین نماز جمعه در آن خوانده شود. مناره، منبر و محراب نیز در همین دوران به ایاصوفیه اضافه شدند.
بازسازی در زمان سلطان سلیم: در دوران حکومت سلیم دوم (۱۵۷۴-۱۵۶۶)، معماری مسجد تغییراتی کرد. یک معمار ترک، بخش‌هایی مانند مناره‌های جدید، لژ سلطان و مقبره‌ای برای سلیم دوم را به این مسجد افزود و چهره‌ای جدید به آن بخشید.
ایاصوفیه پس از نبرد عثمانی: بخش زیادی از طرح‌های روی موزاییک‌های اصلی پس از نبرد عثمانی، توسط خطاطان اسلامی تغییر یافت. در این دوران، یک محراب و ۴ مناره نیز به مسجد اضافه شد.
ایاصوفیه در قرن بیستم و حضور آتاتورک: بخش‌های مختلف ایاصوفیه در دوران حکومت‌های مختلف ساخته شده و به صورت مستمر در حال تغییر بوده است. در نهایت در سال ۱۹۴۳، به دستور کمال آتاتورک، رئیس‌جمهور ترکیه، این ساختمان کاربری موزه پیدا کرد و به جاذبه گردشگری تبدیل شد. این اثر تا سال ۲۰۲۰، تحت عنوان موزه ایاصوفیه توسط وزارت فرهنگ ترکیه اداره می‌شد.
مسجد ایاصوفیه و دستور اردوغان: در جولای ۲۰۲۰، به دستور رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، درهای ایاصوفیه دوباره به عنوان یک مسجد برای عبادت به روی مردم باز شد. در حال حاضر این اثر برجسته با کاربری مسجد و موزه، در فهرست مشهورترین جاذبه های گردشگری استانبول جای دارد.
معماری ایاصوفیه | الهام‌بخش مسجد آبی استانبول
ایاصوفیه، یک کلیسای مهم در پایتخت امپراتوری بیزانس بود که بعدها مسجدی برای عثمانیان شد. ساخت ایاصوفیه استانبول بین سال‌های ۵۳۲ تا ۵۳۷ میلادی با الهام از هنر و معماری بیزانس صورت گرفت. این سبک بعدها الهام‌بخش بسیاری از مساجد دیگر عثمانی مانند مسجد آبی استانبول شد.
ایاصوفیه از این نظر یک اثر تاریخی مهم به شمار می‌رود که ترکیبی از معماری بیزانس و اسلامی را به رخ می‌کشد. شما می‌توانید معماری اسلامی را در مناره‌ها، خطاطی‌ها و محراب این اثر تاریخی مشاهده کنید.
ساختار کلی ایاصوفیه تقریبا به شکل مربع طراحی شده است. سه راهرو در این بنا وجود دارد که با ستون‌هایی از هم جدا می‌شوند و هر کدام گالری زیبایی از موزاییک‌ها را در خود دارند. موزاییک‌ها و خطاطی‌ها بخش مهمی از معماری و طراحی این اثر هستند که در ادامه بیشتر از آنها خواهیم گفت.
مصالح ساختمانی ایاصوفیه استانبول | از آناتولی تا آفریقا
امپراتور جاستنیانوس می‌خواست نمادی برای کل امپراتوری بیزانس بسازد و هر کاری که می‌توانست، انجام داد. او گنبد بزرگی ساخت که مانندش در جهان کمتر باشد و ستون‌هایی از جنس مرمر را به بنا افزود تا شکوه و عظمت را در ذهن مردم مجسم کند. امپراتور حتی مصالح ساخت این مسجد را از مناطق مختلف آورد. سنگ مرمر کف ایاصوفیه از آناتولی آورده شد که در حال حاضر در شرق ترکیه و سوریه است. آجر دیوارها و بخش‌هایی از کف نیز از شمال آفریقا به استانبول رسیدند.
بخش های دیدنی ایاصوفیه
مسجد ایاصوفیه یک مرکز مذهبی، سیاسی و هنری از دوره بیزانس است. از زمانی که پا به مسجد ایاصوفیه می‌گذارید، یک ساعت و نیم زمان لازم دارید تا از تمام جزییات این اثر، از معماری آن تا مقبره‌ها و … بازدید کنید.
دومین گنبد بزرگ جهان در استانبول
شبستان اصلی مسجد ایاصوفیه یک گنبد بزرگ دارد که دومین گنبد بزرگ جهان پس از کلیسای سنت پیتر رم به شمار می‌رود. این گنبد شگفت‌انگیز با قطر ۳۳ متر، در ارتفاع ۵۵ متری از سطح زمین قرار دارد. دو نیم‌گنبد در دو طرف آن ساخته شده که یکی در محراب و دیگری در ورودی اصلی به چشم می‌خورد.
۴۰ پنجره دور تا دور گنبد ساخته شده که در طول روز، نور خیره‌کننده‌ای را وارد شبستان می‌کنند. خطاطی‌های زیبا سراسر قسمت داخلی گنبد را پوشانده است. دیوارهای نیم‌دایره و ستون‌های بلندی که این گنبد را سرپا نگه داشته‌اند، تصویر فوق‌العاده‌ای خلق کرده‌اند. این بنا با تصویر گنبد و ستون‌هایی که در دو طبقه روی هم قرار گرفته‌اند، تماشایی‌تر می‌شود.
گنبد و کلیسای ایاصوفیه توسط دو معمار به نام‌های آنتمیوس و ایزودوروس ساخته شد. جالب است بدانید برخلاف گنبد معبد پارتنون که هیچ‌وقت متزلزل نشد، گنبد ایاصوفیه در سال ۵۵۸ میلادی بر اثر زلزله فرو ریخت و آن را دوباره و با دیواره‌های محکم‌تری ساختند.
ستون‌هایی از جنس معبد آرتمیس !
از گنبد که بگذریم، ستون‌های مسجد ایاصوفیه استانبول توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کنند. این مسجد ۱۴۰ ستون از جنس مرمر دارد. حتما نام معبد آرتمیس در اِفسوس (Ephesus) را شنیده‌اید که یکی از عجایب هفتگانه جهان به شمار می‌رود. جالب است بدانید بخشی از مرمرهای ایاصوفیه را از معبد آرتمیس آورده‌اند. همچنین ۸ ستون زرشکی رنگ ایاصوفیه که نشان از دوران امپراتوری بیزانس دارند، از مصر آمده است. ستون‌ها در ایاصوفیه ستون‌های معمولی نیستند، بلکه هر کدام از آنها یک اثر ارزشمند تاریخی و هنری به شمار می‌رود.
ستونی که شفا می‌دهد!
یک ستون در بخش شمال غربی این بنا قرار دارد که به «ستون آرزو» شهرت دارد و با گذشت زمان در میان مردم، مقدس شده است. اما داستان این ستون چیست؟ در زمان امپراتوری رم شرقی، مردم معتقد بودند که این ستون شفا می‌دهد! براساس افسانه‌ها، یک روز امپراتور لوستیانوس که سردرد شدیدی داشته، سرش را به این ستون تکیه می‌دهد و دردش برطرف می‌شود. مردم اعتقاد داشتند، اگر انگشت خود را در حفره این ستون بگذارند و بدنشان را لمس کنند، شفا پیدا خواهند کرد!
موزاییک های ایاصوفیه
بخشی که اصلا نباید در بازدید از ایاصوفیه استانبول از دست داد، موزاییک‌های طلایی و نقاشی‌های به جامانده از دوران بیزانس است. این موزاییک‌ها، از بخش‌های اولیه معماری این اثر ارزشمند هستند که امروزه تنها بخشی از آنها را می‌توان دید. از مهمترین نقاشی‌های باقی‌مانده روی موزاییک‌ها می‌توان به تصویر مریم مقدس در حالی که مسیح را روی پایش گذاشته، اشاره کرد. در بالای ورودی جنوب غربی مسجد هم یک موزاییک از تصویر مریم مقدس با کنستانتین، اولین امپراتوری بیزانس و جاستنیانوس اول دیده می‌شود.
خطاطی‌های ایاصوفیه و هنر اسلامی
همانطور که گفتیم پس از نبرد عثمانی، کلیسای ایاصوفیه به مسجد تبدیل شد. از این رو، طراحی داخلی آن تا حد زیادی تغییر کرد. خطاط‌های زیادی برای اجرای هنر اسلامی به مسجد راه یافتند و بخشی‌های مختلفی از آثار قبلی را پوشاندند.
خطاطی‌های مسجد ایاصوفیه امروزه بخش مهمی از آن هستند. این خطاطی‌ها در گوشه‌گوشه این اثر دیده می‌شوند و رنگ طلایی آنها کاملا جلب توجه می‌کند. تمام این خطاطی‌ها به دستور سه پادشاه عثمانی یعنی محمد دوم، احمد سوم و مصطفی دوم انجام شده‌اند.
دروازه امپراتوری، محل ورود امپراتورها به کلیسا
قدمت این دروازه به قرن ششم بازمی‌گردد و بزرگترین درب ایاصوفیه با ۷ متر ارتفاع به شمار می‌رود. جنس چهارچوب در، از فلز برنز و خودِ در از چوب بلوط است. امپراتور و خانواده‌اش برای ورود به کلیسا از این ورودی استفاده می‌کردند. ارتفاع این در از دیگر درهای بنا بیشتر است و به راحتی می‌توانید آن را تشخیص دهید.
کتابخانه سلطان محمود اول
کتابخانه‌ای که توسط سلطان محمود اول در مسجد ایاصوفیه ساخته شد، به لحاظ معماری کم‌نظیر است. این کتابخانه یک کلکسیون غنی به شمار می‌رفت و در آن زمان افراد زیادی به استخدام آن درآمده بودند. سلطان محمود چندین بار از این کتابخانه بازدید و هدایای مختلفی به آن اعطا کرد. کتاب‌های موجود در این بخش در سال ۱۹۶۸ به کتابخانه سلیمانیه منتقل شدند.
مقبره سلاطین در ایاصوفیه | پادشاهی که قبل از مرگ، مقبره‌اش را طراحی کرد!
۵ مقبره متعلق به سلاطین عثمانی و خانواده‌هایشان در مسجد ایاصوفیه وجود دارد. این مقبره‌ها در یک مکان کوچک در گوشه جنوب شرقی این اثر تاریخی قرار گرفته‌اند:
مقبره محمد سوم، سیزدهمین پادشاه عثمانی: سطان محمد سوم، نخستین کسی بود که پس از سلطان سلیمان اول، اداره ارتش او را به دست گرفت. پسر چهارم او، احمد، مسجد آبی استانبول را ساخت.
سلطان سلیم دوم، یازدهمین پادشاه عثمانی: او فرد موفقی نبود و به اداره حکومت و مسائل نظامی علاقه‌ای نداشت. مقبره او یکی از زیباترین مقبره‌ها در استانبول است که قبل از مرگش دستور داد توسط «سینان معمار» طراحی شود.
مراد سوم، دوازدهمین پادشاه عثمانی: آخرین مناره‌های مسجد ایاصوفیه به دستور این پادشاه عثمانی ساخته شد. همسر و چند فرزندش هم با او در این آرامگاه دفن شده‌اند.
مصطفی اول و ابراهیم، پانزدهمین و هجدهمین پادشاه عثمانی: پس از مصطفی اول، آخرین آرامگاه به ابراهیم، هجدهمین پادشاه عثمانی، تعلق دارد. در کنار مصطفی و ابراهیم، ۱۷ نفر دیگر نیز دفن شده‌اند.
مسجد ایاصوفیه کجاست؟
مسجد ایاصوفیه در محله سلطان احمد و در بخش اروپایی استانبول قرار دارد. سلطان احمد یکی از توریستی‌ترین محله‌های استانبول است که هتل‌ها و جاهای دیدنی مختلفی در اطراف آن دیده می‌شود.
آدرس: استانبول، محله سلطان احمد، میدان ایاصوفیه، مسجد ایاصوفیه
چگونه از میدان تقسیم به مسجد ایاصوفیه برویم؟
فاصله بین میدان تقسیم تا مسجد ایاصوفیه حدود ۳ کیلومتر است و می‌توانید آن را به روش‌های زیر طی کنید:
ارزان ترین راه برای رفتن از میدان تقسیم به مسجد ایاصوفیه استفاده از ترامواست و ۱۵ دقیقه طول می‌کشد. می‌توانید با خط Tram T۱ از ایستگاه تراموا کاتاباس به محله سلطان احمد بروید.
تاکسی سریع‌ترین راه برای رفتن به ایاصوفیه از میدان تقسیم به شمار می‌رود و فقط ۸ دقیقه زمان می‌برد.
خط متروی مستقیم هم از میدان تقسیم استانبول به ایاصوفیه وجود دارد. کافی است در ایستگاه متروی میدان تقسیم سوار شوید و به محله سلطان احمد بروید.
نظر شما