کاخ سعدآباد مجموعه‌ای فرهنگی تاریخی در فهرست آثار ملی

به گزارش سلام نو به نقل از تریپ یار، مجموعه فرهنگی-تاریخی سعد آباد، با داشتن هجده کاخ بزرگ و کوچک متعلق به دوره های قاجار و پهلوی در دره دربند، شمالی‌ ترین و خوش آب و هواترین منطقه تهران واقع شده و یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مجموعه موزه های ایران و تهران است که بازدید از آن در ایام نوروز می تواند خاطره انگیز باشد. قدیمی‌ ترین کاخ این مجموعه، کاخ (کوشک) احمدشاهی بوده‌ است، که در دوران اوایل سلطنت او، ساخت آن به پایان رسیده‌ است. جدیدترین کاخ این مجموعه نیز کاخ لیلا پهلوی می‌ باشد که متعلق به کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بوده‌ است.
این مجموعه دارای کاخ و موزه های متنوع و ارزنده ای است. آثاری از هنر ملتهای مختلف جهان نیز در موزه هنر ملل این مجموعه به  نمایش گذاشته شده است. موزه مینیاتوریست مشهور تاریخ ایران، حسین بهزاد نیز در این مجموعه دایر میباشد.این مجموعه در سال ۱۳۷۶ با شماره ۱۹۵۷در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد به مجموعه عمارت‌ ها و کاخ‌ هایی گفته می‌ شود که در دره دربند، شمالی‌ ترین و خوش آب و هواترین منطقه تهران در زمینی به مساحت ۳۰۰ هکتار بنا شده‌ است. این مجموعه دارای حدود ۱۸۰ هکتار جنگل طبیعی، چشمه‌ سارها، قنات‌ ها، باغستان‌ ها، گلخانه‌ ها و خیابان است. این عمارت از شمال با کوههای البرز، از شرق با گلاب دره، از غرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد. رودخانه جعفرآباد، از وسط محوطه کاخ می‌ گذرد. میانگین دمای سالانه این منطقه ۱۲٫۹ درجه سانتیگراد برآورد شده‌ است؛ و در ارتفاع ۱۶۵۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. در دوران پهلوی اول، سراسر باغ سعدآباد از رودخانه دربند مشروب می‌ شد؛ ولی در دوران پهلوی دوم، به دلیل بخشیدن آب رودخانه در نیمی از شبانه‌ روز به رعایا، و کافی نبودن این میزان آب رودخانه برای آبیاری سراسر مجموعه، از دوازده رشته قنات قدیمی و جدیدالاحداث استفاده گردید.

این مکان امروزه با مجموعه هجده کاخ بزرگ و کوچک از دوره های قاجار و پهلوی، یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مجموعه موزه های ایران است. مجموعه کاخ های سعدآباد عبارتند از: کاخ «شهوند» (کاخ موزه سبز فعلی)، کاخ سفید (کاخ موزه ملت)، کاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی پیشین که در اکنون در اختیار نهاد ریاست جمهوری است)، دفتر وزیر دربار شاهنشاهی یا کاخ سیاه (موزه هنرهای زیبا)، کاخ «شمس پهلوی» (موزه مردم شناسی)، کاخ «اشرف پهلوی» (موزه ظروف پیشین)، کاخ «ملکه مادر» (ساختمان جمهور)، کاخ «احمدرضا» (در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، کاخ «بهمن پهلوی» پسر «غلامرضا پهلوی» (مرکز آموزش)، کاخ «شهرام» پسر اشرف پهلوی (موزه نظامی)، کاخ «فریده دیبا» (در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، ساختمان محل سکونت «عصمت دولتشاهی» همسر «رضاشاه پهلوی» (موزه فرشچیان) کاخ های قدیم و جدید رضا پهلوی (موزه بهزاد و دفینه)، کاخ «فرحناز» و «علیرضا» فرزندان محمدرضا شاه پهلوی (موزه خط و کتابت میرعماد)، کاخ «لیلا» دختر محمدرضا شاه (موزه آبکار) و دفتر رییس تشریفات کاخ (موزه آب).
علاوه بر کاخ های یادشده و چندین ساختمان قدیمی دیگر، تاسیسات و امکانات دیگری همچون سالن های مرغداری و گاوداری، گلخانه ها، استخرها، چشمه سارها، زمین های تنیس و سالن بولینگ، سینما و آمفی تئاتر روباز در این مجموعه وجود دارد.
این مجموعه همچنین دارای دوازده قنات که هریک دارای عنوانی خاص است و هشت ورودیه برای عبور و مرور شاه و دربار در این مجموعه تعبیه شده بود.

تاریخچه:

مجموعه سعدآباد، چهار دوره تاریخی قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم و پس از انقلاب ایران را سپری کرده است. سعدآباد در دوره قاجار بنا شد و سکونتگاه تابستانی (ییلاق) شاهان این سلسله بوده است. پس از کودتای ۱۲۹۹ و تصرف آن توسط خاندان پهلوی، بناها و عمارتهای متعددی در آن ساخته شد که بالغ بر ۱۸ کاخ در ابعاد مختلف میشوند. هر یک از بناها محل سکونت یکی از افراد دودمان پهلوی بوده است. محمدرضا پهلوی نیز در دهه ۱۳۵۰ در این مکان سکنی گزید. قدیمی‌ ترین کاخ این مجموعه، کاخ (کوشک) احمدشاهی بوده‌ است، که در دوران اوایل سلطنت او، ساخت آن به پایان رسیده‌ است. جدیدترین کاخ این مجموعه نیز کاخ لیلا پهلوی می‌ باشد که متعلق به کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بوده‌ است.

ساختمان بهمن (کاخ بهمن)

این کاخ از بناهای دوران پهلوی دوم، از جمله زیباترین ساختمان‌ های مجموعه می‌ باشد، که منزل مسکونی بهمن، پسر غلامرضا پهلوی بوده‌ است. این ساختمان، مجاور موزه مردم شناسی و در کنار درب شمالی دربند قرار دارد. این ساختمان، از سال ۱۳۸۲ به بعد، به دفتر یونسکو در ایران اختصاص یافت و دورانی، مرکز آموزشی مجموعه سعد آباد بوده‌ است. در حال حاضر این ساختمان به دفتر مدیریت موزه تغییر کاربری داده است.

کاخ احمدشاهی

این کاخ، قدیمی‌ ترین کاخ موجود در مجموعه سعد آباد می‌ باشد، که در اواخر سلطنت احمد شاه قاجار و از سال ۱۲۹۷، ساخت آن آغاز و در هنگام وزارت جنگی رضا شاه، ساخت بنای آن به پایان رسید. پس از انقلاب، از این محل به عنوان پایگاه مرکزی بسیج خواهران استان تهران، استفاده می‌ شده‌ است. قرار است این محل پس از بازپس گیری از بسیج خواهران، بازسازی و آماده بازدید عمومی شود. این کاخ، در حال حاضر غیرقابل بازدید، برای عموم است.
کاخ یا کوشک احمد شاهی در مجموعه نیاوران است و برای بازدید عموم نیز دایر است.

کاخ اختصاصی

این کاخ، در سمت غرب موزه هنرهای زیبا قرار دارد. این کاخ، در سال‌ های اولیه بعد از انقلاب ایران، به عنوان موزه تاریخ طبیعی استفاده می‌ شده‌ است؛ ولی در حال حاضر، در اختیار نهاد ریاست جمهوری می‌ باشد، و غیرقابل بازدید، برای عموم است.

ساختمان جمهور (کاخ ملکه مادر)

این کاخ، در دوران پهلوی، محل آخرین سال‌ های زندگی رضا شاه، قبل از تبعید به جزیره موریس، و محل زندگی مادر شاه (تاج الملوک) تا دوران انقلاب ایران، بوده‌ است. این کاخ، در حال حاضر، در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران، و مخصوص اقامت مهمانان ویژه دولت ایران می‌ باشد، و به این جهت، به ساختمان جمهور مشهور گردیده‌ است. این کاخ، در حال حاضر غیرقابل بازدید، برای عموم می‌ باشد.

کاخ سبز

پس از گذر از جاده زیبا که درختان چنار تا پایان مسیر تو را همراهی می کنند، به قدیمی ترین کاخ سعد آباد یعنی کاخ سبز (شهوند) با زیر بنای ۱۲۰۳ متر مربع محل زندگی رضا شاه که یکی از زیباترین کاخ های سلطنتی موجود در ایران است و در نقطه ای مرتفع، در شمال غربی مجموعه ی سعدآباد قرار دارد، می رسی.
بنا به گفته راهنمای کاخ، ساخت این بنای دو طبقه، از سال ۱۳۰۱ شمسی شروع و در سال ۱۳۰۷ به پایان رسید. نقشه این کاخ بوسیله استاد «جعفر کاشانی» طراحی شد و در تزیین آن از همه هنرمندان و استادان ایرانی بهره گرفته شد. فرش هایی که در اتاق ها پهن است نمونه ای از ابتکار و ظرافت هنرمندان ایرانی است.
پس از گذر از پله های ورودی و رد شدن از چهار ستون «عاج فیل»، «تالار آینه» اثر استاد «جعفر خان معمار» نگاه هر بیننده را به خود جلب می کند و ناخواسته به سمت آن کشیده می شوی.
تمامی آینه های این تالار، با گل هایی از گچ تزیین شده و با قالی ۷۰ متری و زیبای مشهد که اثر «عبدالمحمد عمواغلی» است، فرش شده است. در این تالار، یک دست مبل کوبلن دوز کار دست، مربوط به دوره ی قاجار قرار دارد. میز وسط تالار، کار کشور فرانسه و متعلق به قرن ۱۸ میلادی است. پرده ای نقره فام به چوب پرده یی منبت کاری شده که پنجره ی تالار را مزین می کند از شاخصه های هنری این بخش است.
از ویژگی های این تالار، همخوانی نقش وسط فرش، با طرح سقف است که با ابریشم خاص و ریز بافت، به مدت هفت سال (سالهای ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی) توسط هنرمندان مشهد بافته شد.
از دیگر وسایل با ارزش این کاخ، می توان به مجسمه ها و مبل های دوره «لویی شانزدهم» پادشاه فرانسه و نیز دو میز کنسول مربوط به دوره ی «ناپلئون بناپارت» اشاره کرد.
طرف راست سالن آینه کاری دو اتاق وجود دارد که یکی از آنها اتاق کار رضا شاه است. دیوار این اتاق به ارتفاع یک متر به هنر خاتم کاری مزین شده که از جمله زیباترین خاتم کاری های جهان محسوب می شود. بالای این خاتم کاری چند قطعه نقاشی با رنگ و روغن نظیر نقاشی های کاخ های اصفهان کشیده شده است.
اتاق دیگر طرف راست اتاق انتظار است که در زمان پهلوی دوم مبله شد و شمعدان های طلا، مجسمه های اهدایی از سایر کشورها و پرده ی آویخته با ریشه هایی از نقره بر زیبایی آن افزوده است.
طرف چپ سالن نیز اتاق خواب رضا شاه با آینه کاری در منتهای ظرافت قرار دارد که بنا به گفته راهنما، در زمان رضا شاه هیچ تخت و مبلمانی در آن وجود نداشته است؛ چرا که وی خوردن و خوابیدن بر روی زمین را شعار خود قرار داده بود. اما در زمان پهلوی دوم در سال ۱۳۵۰، سرویس خواب به این اتاق اضافه شد.
از شاخصه های تاریخی این کاخ، امضای پیمان سعدآباد در سال ۱۳۱۶ میان ایران، ترکیه، عراق و افغانستان است.

کاخ‌ موزه سفید (کاخ ملت)

در میان چنارهای در هم تنیده، سفیدی ساختمان کاخ توجه تو را جلب می کند. کاخ سفید را رضا شاه برای ایام تابستان جهت پذیرایی از میهمانان رسمی خود ساخت و در زمان پهلوی دوم هم میزبان میهمانان ویژه ای از جمله «جیمی کارتر» رییس جمهور وقت آمریکا و «چارلز دوگل» رییس جمهوری وقت فرانسه بود.
این کاخ، بزرگترین کاخ موجود در مجموعه کاخ سعدآباد است، که به‌ علت رنگ سفید نمای آن، به کاخ سفید شهرت یافته‌ است. این بنا، علاوه بر آنکه اختصاص به امور اداری و تشریفاتی دوران پهلوی دارد، اقامتگاه تابستانی شاه و همسرش فرح، به حساب می‌ آمد. این کاخ، شامل ۵۴ واحد مختلف، از جمله ۱۰ تالار تشریفاتی می‌ باشد که وسیع‌ ترین آن، تالار کاخ است، که سفره خانه‌ ای به مساحت ۲۲۰ متر مربع دارد. بنای کاخ، به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۰ خورشیدی آغاز گردید و در سال ۱۳۱۵ خورشیدی به پایان رسید. نقشه کاخ، اثر مشترک مهندس خرسندی و مهندس بوریس روسی می‌ باشد. گچبری‌ های زیبا و ظریف درون کاخ، کار استادانی چون غلامرضا پهلوان، عبدالکریم شیخان، حسین کاشی و رضا ملائکه است. سنگ‌ های مرمر سرسراها، از معادن شهرهای یزد و تربت حیدریه، تهیه شده و سنگ‌ فرش کف‌ ها، توسط استاد لرزاده انجام شده‌ است. نمای بیرونی کاخ، به سبک ایرانی-رومی است، که چهار ستون اصلی بزرگ در چهارسوی سرسرا و چهار نورگیر، در اطراف سقف مرکزی می‌ باشد. پرده‌ های بزرگ نقاشی رنگ روغن، با موضوع داستان‌ های شاهنامه که در اطراف نورگیر سرسرای طبقه اول است را استاد حسین بهزاد و شاگردانش، در سال ۱۳۲۰ خورشیدی به پایان رساندند. تالارهای بزرگ تشریفاتی کاخ، به سبک اشرافی فرانسه تزئین گردیده‌ است. از با ارزش‌ ترین آثار این گنجینه، فرشهای نفیسی است که نهایت ذوق و هنر بافندگان هنرمندان ایرانی را نشان می‌ دهد. بزرگترین فرش این کاخ، ۱۴۵ متر مربع و دارای ۱۴۰ رج می‌ باشد که با نقش مایه شمسه و قندیل، زینت بخش سفره خانه‌ است. در سرسرای طبقه همکف، مجموعه‌ ای از سفالینه‌ های ایران، از هزاره چهارم پیش از میلاد تا سده هفتم هجری و همچنین کریستال‌ هایی از دوره قاجار نگهداری می‌ شود. پوشش دیوار تالارها، از پارچه‌ های نفیس ابریشم، اطلس و تافته است. لوسترهای ساخت ایتالیا، فرانسه و چک- اسلواکی، روشنایی بخش تالارهای وسیع این کاخ است، که بزرگترین آن، دارای ۱۰۸ شاخه‌ است. سه چلچراغی که تالار سفره خانه طبقه اول را روشن می‌ کند و همچنین میز تحریر موجود در این سفره‌ خانه، متعلق به ماری آنتوانت، ملکه فرانسه‌ است. کاخ سفید، در زمینی به مساحت ۲۱۶۴ متر مربع، در دو طبقه، در زیربنایی در حدود ۵۰۰۰ متر مربع، ساخته شده‌ است.
این کاخ در دو طبقه قرار دارد. طبقه نخست شامل یک سرسرا در وسط و اتاق های متعدد و یک سالن بزرگ در اطراف است که یکی از اتاق ها اختصاص به دفتر کار محمدرضا شاه داشت و اتاق بازی بیلیارد و اتاق انتظار مسوولان لشکری و کشوری و تالار پذریرایی از جمله بخش های دیگر آن بود.
پیانوی بزرگ منبت کاری شده که به سفارش «نیکلای دوم» آخرین تزار روسیه از دودمان «رومانف» در اواخر قرن ۱۹ میلادی توسط هنرمندان آلمانی ساخته شده است هم از جمله اشیای عتیقه ی خریداری شده توسط خاندان پهلوی دوم است که در سرسرای کاخ سفید قرار دارد.
طبقه دوم نیز مانند طبقه نخست طراحی شده است. دیوارهای اتاق ها و سربخاری ها از سنگ هایی تشکیل شده که دارای نقش های طبیعی است که در برش و صیقلی کردن آنها دقت فراوانی به کار رفته است. شاخصه ی مهم این طبقه، نقاشی سقف، کار هنرمند حسین بهزاد و برگرفته از شاهنامه فردوسی است.

موزه استاد بهزاد (کاخ کرباس، کاخ ولیعهدی)

موزه مینیاتور استاد حسین بهزاد، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد قرار دارد. ساختمان این موزه، متعلق به اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی است. در دوران پهلوی این موزه، به کاخ کرباس معروف بوده که به عنوان استراحتگاه و محل کار رضا شاه استفاده میشده، و در دوران شاه، به عنوان کاخ ولیعهدی، مورد استفاده رضا پهلوی، در دوران کودکی و نوجوانی او، بوده‌ است. این موزه، پس از بازسازی و مرمت، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، و به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد بهزاد، افتتاح گردید. این موزه، دارای پنج سالن می‌ باشد و از زیر زمین این موزه، به عنوان نمایشگاه و محل آموزش، استفاده می‌ گردد.
آثار این هنرمند ارزنده تاریخ ایران در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

موزه چهره‌ های ماندگار (کاخ ملکه توران امیر سلیمانی، همسر رضا شاه پهلوی)

عمارت چهره‌ های ماندگار، از جمله بناهای دوره قاجاری در مجموعه سعد آباد است، که رضا شاه بعد از استقرار در تپه علیخان و پس از ساختن کاخ سبز، آن را آراسته به مجموعه سلطنتی نمود. این عمارت و ساختمان جنوبی آن که اکنون موزه استاد فرشچیان را در خود جای داده، مجموعه دو عمارت اندرونی و بیرونی یک باغ بوده‌ اند. عمارت بیرونی (موزه استاد فرشچیان) مشتمل بر یک ساختمان ییلاقی است و از سه سو به ایوانهای سر پوشیده منتهی می‌ شود و در قسمت جنوبی قرار دارد، و عمارت اندرونی (موزه چهره‌ های ماندگار) در قسمت شمالی قرار گرفته و از دو سوی شمال و غرب به ایوان‌ های ستون دار منتهی می‌ گردد. از جهت ظرافت‌ های معماری، عمارت بیرونی دارای نفاست بیشتری است و عمارت اندرونی ساده‌ تر به نظر می‌ رسد. این دو عمارت پس از تملک توسط رضا شاه، به عنوان کاخ اختصاصی ملکه توران امیر سلیمانی (همسر سوم رضا شاه و مادر غلامرضا پهلوی) اختصاص یافت. عمارت بیرونی، محل سکونت ملکه بوده و در عمارت اندرونی، خدمه ایشان مستقر بودند. سپس، تا قبل از پیروزی انقلاب ایران، کاخ‌ ها به نظامیان نزدیک محمد رضا پهلوی که در سعد آباد ساکن بودند اختصاص یافت. در محوطه این موزه، تصویر و زندگی نامه کوتاهی از چهره‌ های ماندگار ایران در رشته‌ های مختلف، به همراه چند تندیس از دانشمندان ایرانی قرار دارد. این موزه در اکثر روزهای سال تعطیل می‌ باشد.

موزه نگارستان (کاخ فرح پهلوی)

این موزه، در شمالی‌ ترین نقطه مجموعه سعد آباد قرار گرفته و دارای معماری منحصر به‌ فرد و زیبایی است. این موزه با هدف برگزاری نمایشگاه‌ های دوره‌ ای مجموعه، در تاریخ ۱۲ اسفند سال ۱۳۸۵ خورشیدی، با (به عنوان) نمایشگاه پوشاک سنتی و طراحی لباس افتتاح گردید، و از آن تاریخ تاکنون، میزبان نمایشگاه‌ های متعددی بوده‌ است. از مهمترین نمایشگاه‌ های برگزار شده در این موزه، می‌ توان به نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم رضا صمدی، نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم و اکرلیک مینا قویدل و نادر یاسمی (فرزند علی اکبریاسمی، از شاگردان برجسته کمال الملک)، آثار نگار گری استاد مصطفی بسیمی، آثار نقاشی رنگ روغن روی بوم طاهره چیذری و آثار نقاشی هنرمند معاصر خلیل طوبی حمیدی، اشاره کرد.

موزه هنرهای زیبا (کاخ سیاه، دفتر وزیر دربار شاهنشاهی)

یکی از بناهای باشکوه مجموعه سعد آباد، ساختمانی است که از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷، محل استقرار وزارت دربار بوده و از سال ۱۳۶۱ به عنوان موزه هنرهای زیبا، مورد بهره‌ برداری قرار گرفته‌ است. این موزه، که هر روزه، نظر بسیاری از هنردوستان را به خود جلب می‌ کند، در جنوبی‌ ترین نقطه مجموعه سعد آباد واقع شده، و دارای سه طبقه با ۳۶۰۰ متر مربع، زیر بناست. ساختمان این عمارت، مربوط به دوران رضا شاه است، و از آنجا که در بنای آن، از سنگ‌ های مرمر سیاه رنگ، استخراج شده از معدن ولی آباد چالوس، به کار رفته‌ است، به کاخ اسود (یا کاخ سیاه) معروف شده است.

موزه هنر ملل (گلخانه کاخ سفید)

موزه هنرملل که بخشی ازمجموعه فرهنگی کاخ موزه ملت است، در گذشته موزه هنری فرح پهلوی بوده که مورد استفاده او و اطرافیانش قرار می گرفت. مجموعه آثار این موزه از سراسر جهان خریداری شده و یا اهدایی است.
این آثار شامل: تمدن های پیش ازاسلام، دوره اسلامی، هنر آفریقای سیاه، هند، خاوردور، مایاها و آثار هنر معاصر ایران و جهان است.

هنرباستانی: در بخش هنر باستانی ایران سفالینه های گلی منقوش، از هزاره چهارم تا هزاره اول ق.م. ازاسماعیل آباد قزوین و تپه های دشت مرکزی ایران – که نقوش آنها ملهم ازحیوانات مورد ستایش و جریان آب است – قرار دارد.

تمدن مایاها: پیش از کشف آمریکا، در سال ۱۴۹۲ میلادی دو کانون هنر و تمدن در آمریکا وجود داشته است، تمدن مایاها و اینکاها.
آثاری از تمدن مایاها در موزه هنرملل وجود دارند که پیدایش آنها به اوایل سده اول پیش ازمیلاد نسبت داده شده است.

هنرآفریقا: بخش هنر آفریقا که روند هنرهای تمدن های مختلف این قاره را نشان می دهد، هنری است جادویی، سنتی، مذهبی، جمعی و کاربردی که در آن ازچوب، سنگ، عاج، سفال و فلز استفاده شده است.

هنرهای معاصرایران: در این بخش آثاری از نقاشان صاحب نام معاصر ایران مانند: سهراب سپهری، فرامرز پیلارام، حسین زنده رودی، اردشیر محصص، بهجت صدر، محمداحصایی و پیکره هایی ساخته پرویز تناولی، ژازه طباطبایی، مهری معتمد و اسماعیل توکلی (مش اسماعیل) قراردارند.

هنرهای معاصرجهان: در این بخش آثار ارزشمندی از هنرمندان قرن بیستـم میلادی مشاهده می شوند. مانند: هربرت بایریان سوبیسکی، فرناند لژه، مارک شاگال و مک آووی.

موزه آلبوم های سلطنتی و اسناد سعدآباد

ساختمان این موزه در نزدیکی درب ورودی زعفرانیه و در حد فاصل کاخ وزارت دربار (موزه هنرهای زیبا) و کاخ سفید (موزه ملت) واقع شده است که پیش از این محل استقرار و استفاده گارد جاویدان شاهنشاهی بوده است.
این بنای تاریخی یک طبقه و نیم است. طبقه همکف دارای شش اتاق می باشد که پس از تبدیل آن به موزه، فضاهای داخلی آن به بخش های پهلوی اول، پهلوی دوم، بخش مهرها و جلدها، سالن نمایش و دفتر موزه تقسیم گردید.

موزه ظروف سلطنتی

موزۀ ظروف سلطنتی در شرق مجموعۀ فرهنگی تاریخی سعدآباد قرار دارد. این بنا به دستور رضاشاه برای اشرف (خواهر دوقلوی شاه) بین سالهای ۱۸ – ۱۳۱۵ ساخته شد. به دستور اشرف پهلوی از سال ۱۳۵۰ فضای داخلی و خارجی این بنا مورد بازسازی قرار گرفت و در محدوه ای به مساحت ۲۶۰۰ متر مربع با زیر بنای ۱۸۰۰ متر مربع  در دو طبقه توسعه و تغییر یافت و طراحی داخلی آن با حضور طراحان و متخصصین خارجی، به سبک فرانسوی طراحی و نمای خارجی آن که از سنگ تیشه ای بود به سنگ مرمر سفید تبدیل شد.
در حال حاضر در این موزه بیش از ۵۰۰ قطعه  ظروف و اشیائ تزتینی در پنج سالن در دو طبقه به نمایش در آمده و در حال توسعه فضای نمایشگاهی و اشیاء به نمایش درآمده می باشد. اغلب این ظروف مربوط به کارخانجات معتبر دنیا نظیر لیموژ، سور، باواریا،  رزنتال و ... می باشد. ظروف به نمایش درآمده به سه دسته  ظروف قاجار، پهلوی دوم و ظروف اهدایی می باشند که در شرایط و مناسبتهای مختلف خریداری و یا به پهلوی دوم و خانوده اش اهدا شده است.

موزه مردم‌ شناسی (کاخ شمس پهلوی)

این موزه، دربرگیرنده مجموعه کاملی است، از سیر فرهنگ و راه و روش زندگی انسان، و آئینه تمام نمایی است، از تحولات مختلف در تمامی جنبه‌ های زندگی انسان، که در طی ادوار گوناگون حادث گردیده‌ است. ساختمان موزه مردم شناسی، کاخ سابق شمس پهلوی بوده، که در ضلع شمال غربی مجموعه سعد آباد واقع گردیده‌ است. پایه بنا در سال ۱۳۱۴ خورشیدی نهاده شد و ساخت آن تا سال ۱۳۱۸ خورشیدی به طول انجامید. ساختمان با مساحت تقریبی ۲۶۰۰ متر مربع، شامل دو طبقه و یک زیر زمین می‌ باشد. معماری بنا از سبک معماران اروپایی، به ویژه آلمانی، الگو برداری گردیده و از معماری ایرانی دوره ساسانی، نیز در قسمت‌ های تزئینات فوقانی نمای بیرونی بنا، بهره گرفته‌ است.
نکته جالب توجه در این کاخ این است که هنوز هم هیچ اثری از عکسها و یا لباسهای ملکه ثریا و فوزیه به چشم نمی‌خورد و عکس‌ های زمان پیر شدن خانم فرح دیبا بعد از انقلاب نیز در این مجموعه به چشم می‌ خورد، در این کاخ لباسهای سلطنتی به نمایش گذاشته شده است که فقط مختص فرح پهلوی است.

موزه مینیاتور استاد آبکار (کاخ لیلا پهلوی)

موزه کلارا آبکار، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد، قرار دارد. این ساختمان، اقامتگاه تابستانی لیلا پهلوی بود، که جدیدترین ساختمان مجموعه، نیز به حساب می‌ آید. ساختمان مذکور، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، با تلاش سازمان میراث فرهنگی، به مناسبت روز جهانی موزه، به عنوان موزه مینیاتور آبکار، افتتاح گردید. بخشی از موزه، به تابلوهایی از او، که شامل آثار مردم شناسی، زیورآلات و پارچه‌ های ترمه می‌ شود، اختصاص دارد. بخشی دیگر، مربوط به آثار لاکی است، که بیانگر تنوع و علاقه‌ مندی او به رشته‌ های مختلف نگارگری ایرانی است.

موزه فرشچیان (کاخ ملکه عصمت دولتشاهی، همسر رضا شاه پهلوی)

این موزه که در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد، متعلق به دوره قاجار است. ساختمان موزه در گذشته محل سکونت رضا شاه و همسر چهارمش ملکه عصمت بوده، که در دوران محمدرضا پهلوی، برادر شاه و سپس سرآشپز مخصوص او، در آنجا سکونت داشتند و بعدها نیز، به انبار تبدیل شد. این بنا، پس از بازسازی و مرمت در تاریخ ۲۶ مهر سال ۱۳۸۰ خورشیدی با عنوان موزه مینیاتور استاد فرشچیان، افتتاح گردید. این موزه شامل ۵ سالن، و بیش از ۷۰ اثر از این هنرمند می‌ باشد.

موزه نظامی (کاخ شهرام)

این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد قرار دارد. این ساختمان با زیر بنایی حدود سه هزار متر مربع، در دو طبقه و یک زیر زمین، به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، برای همسر دومش تاج الملوک ساخته شد. بنای فوق طی سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۲ خورشیدی، توسط واحد مهندسی مجموعه سعد آباد، بازسازی و به شهرام، پسر بزرگ اشرف پهلوی اهدا شد، و به کاخ شهرام معروف گشت. پس از پیروزی انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به موزه نظامی تبدیل شد. مجموعه فوق در سال ۱۳۰۲ خورشیدی، به موزه دانشکده افسری منتقل شده بود، که پس از انقلاب، بخشی از آن مجموعه، به موزه فعلی انتقال یافت.

موزه آب (دفتر رئیس تشریفات کاخ، دفتر مسئول حفاظت ارتش)

این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد، قرار دارد. ساختمان موزه، متعلق با دوران قاجاریه و پهلوی دوم، و شامل دو بخش اصلی و فرعی است. بخش فرعی این ساختمان، دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی بود، که در زمان پهلوی دوم ساخته شد، که برای پذیرایی از مقامات درباری و مراجعین شاه استفاده می‌ شد، پس از تخلیه، این دو ساختمان به تیمسار کسرایی (مسئول حفاظت ارتش) واگذار شد. در این موزه، اسناد و مدارک مربوط به آب (مانند دفترچه میرآب، وقف نامه‌ ها)، ابزار و ادوات مربوط به آب (مانند فنجان آبی، ساعت آبی، لوازم حفر چاه و قنات) و تندیس‌ های گوناگونی از دانشمندان آب شناس و تندیس میرآب نگهداری می‌ شوند. اداره موزه آب سعدآباد به گنجینه ملی آب ایران (وابسته به وزارت نیرو) واگذار شده است. گنجینه آب موسسه‌ ای است فرهنگی که در جهت جمع‌ آوری، نگهداشت، نمایش و حفظ و احیای میراث گذشتگان در بخش‌ های مرتبط با آب از جمله استحصال، انتقال، توزیع و بهره‌ برداری و فنون بکار رفته در آن فعالیت می‌ کند. عملیات اجرایی بازسازی و مرمت کامل دو ساختمان و محوطه سازی آن پس از تهیه طرحهای اجرایی توسط مؤسسه گنجینه ملی آب ایران وابسته به وزارت نیرو در سال ۱۳۷۶ آغاز و در سال ۷۸ با حضور معاون محترم ریاست جمهوری وقت و مدیران ارشد وزارت نیرو و سایر ارگانهای ذیربط افتتاح گردید.

موزه خط و کتابت میرعماد

این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد، قرار دارد. بنای این موزه، به دلیل شباهت به ساختمان‌ های اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی، به معماری دوره انتقال تعلق دارد. ساختمان موزه، دو طبقه دارد، که محل سکونت دو تن از فرزندان شاه (فرحناز و علیرضا) بود. پس از انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به نمایش آثار خطی، اختصاص یافت، که سرانجام در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، به نام مشهورترین استاد خوشنویسی قرن ۱۱ هجری قمری، یعنی میرعماد حسنی، تغییر نام یافت.
ساختمان موزه شامل دو بخش مجزا است که در طبقه اول خطوط قبل از اسلام و بخشی از خطوط اسلامی به نمایش در آمده است. در طبقه دوم موزه میرعماد خطوط تعلیق – نستعلیق و شکسته نستعلیق قرون ۹ الی ۱۳ ه.ق قرار دارد.

باغ موزه
باغ موزه  سعدآباد  بیش از ۷۰ درصد مجموعه ۱۱۰ هکتاری  را به خود اختصاص داده که در کنار بناهای تاریخی متعدد، سعدآباد را به عنوان  یکی از جاذبه های مهم و بی نظیر  گردشگری در تهران تبدیل کرده است. باغ موزه سعدآباد در امتداد رودخانه دربند از شمال به جنوب کشیده شده است. باغ موزه سعدآباد دارای پوشش گیاهی متنوع شامل جنگل های طبیعی، گونه های متنوع سوزنی برگ و پهن برگ زینتی می باشد. بسیاری از این گونه ها ی زینتی، نادر و غیر بومی بوده که در زمانهای مختلف به ایران وارد و به منظور تزئین در این محل کاشته شده اند و به لحاظ کمیاب بودن، قدمت و زیبایی به عنوان یک جاذبه گردشگری طبیعی در کنار بناهای تاریخی محسوب می شوند. انواع گونه های زینتی در مجاورت کاخ های اصلی در پوشش وسیع چمن به صورت نامنظم قرار گرفته اند که در فصول مختلف به خصوص بهار زیبایی باغ را چندین برابر می کند.

موزه آشپزخانه سلطنتی

آشپزخانه مخصوص سعدآباد به مساحت  ۸۰۰ متر مربع در قسمت مرکز مجموعه، جنب رودخانه دربند قرار دارد. تاریخ ساخت بنا در زمان پهلوی دوم می باشد. این بنا شامل دو طبقه همکف و زیرزمین است، و صرفاً آشپزخانه مخصوص کاخ سفید (ملت) بوده است. در سال ۱۳۵۴ از طرف یک شرکت آلمانی تمام امکانات آشپزخانه تغییر و به مدرن ترین تجهیزات آشپزخانه ایی مجهز می گردد. آشپزهایی که در این ساختمان مشغول بودند ایرانی و صرفاً جهت محمدرضا پهلوی، فرح و فرزندان آنها غذا طبخ می کردند و در اکثر زمانها (مسافرت های داخلی و خارجی) همراه آنها بودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای مدت طولانی از این مکان جهت انبار مرکزی سعدآباد استفاده می شد.
این بنا پس از گذشت ۳۲ سال مجدداً احیا و به کاربری گذشته خود به عنوان موزه آشپزخانه سلطنتی تبدیل و گشایش یافت. موزه جدید دارای یک سالن اصلی است که ۴ اتاق با عنوان های: اتاق نمایش اسناد مکتوب و تصویری مرتبط با موضوع، اتاق سرد خانه، اتاق کارکنان آشپزخانه و اتاق ظروف  آن را در برگرفته است.

موزه اتومبیل های سلطنتی

اتومبیل های سلطنتی مورد استفاده خاندان پهلوی که پس از فروپاشی آن تاکنون بلا استفاده بوده و در واقع به دست فراموشی سپرده شده بودند، اکنون پس از ۳۱ سال، بعد از آنکه مورد بازسازی قرار گرفتند در قالب اولین موزه اتومبیل های سلطنتی در معرض بازدید قرار می گیرند.
این موزه شامل اتومبیل هایی همچون بنز ۶۰۰، بنز ۳۰۰sl، رولزرویس- کادیلاک و ... می باشد که هر کدام دارای ویژگی هایی خاص و کاربردهای متفاوتی می باشند، به عنوان مثال بنز زرهی ۶۰۰ با شش و نیم تن وزن و داشتن سامانه هیدرولیک تنظیم ارتفاع خودکار در زمان خود منحصر به فرد بوده و جزء تولیدات نادر شرکت مرسدس بنز می باشد.

موزه سلاح های دربار

موزه سلاح های دربار در شمالی ترین نقطه مجموعه فرهنگی و تاریخی سعدآباد قرار دارد و ساختمان آن پیش از انقلاب اسلامی محل سکونت غلامرضا پهلوی برادر محمدرضا بوده است.
این موزه دائمی در برگیرنده بیش از ۷۰ قلم اسلحه گرم از نوع شکاری، جنگی، کمری و ملزومات آنهاست که تعلق به پهلوی دوم و درباریان داشته اند. تعدادی از سلاح های این مجموعه اهدایی شخصیت های مهم سیاسی و نظامی دیگر کشورها به محمدرضا است. تنوع قابل توجه تفنگ های شکاری ساخت کارخانه های معروف اسلحه سازی اروپا و آمریکا از جمله رمینگتون، وینچستر، اسپیرینگ فیلد و برنو از ویژگی های این مجموعه می باشد.
همچنین نمایش انواعی از اولین سلاح های ساخته شده توسط کارخانه های تسلیحات ارتش شاهنشاهی سابق، توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. اسلحه منحصر به فرد این مجموعه، تفنگ سر پر تک لول با سیستم سنگ چخماقی است که متعلق به قرن ۱۷ میلادی و ساخت کشور هندوستان می باشد، تعدادی باروت دان چرمی متعلق به دوره قاجاریه نیز زینت بخش این مجموعه است.

 موزه برادران امیدوار

موزه برادران امیدوار، در بخش شمال غربی مجموعه فرهنگی – تاریخی سعدآباد واقع شده و بنای آن متعلق به دوره قاجار است. این موزه شامل ۴ اتاق با نمای آجری قرمز رنگ و گچبریهای زیبا می باشد، که کالسکه خانه و استراحتگاه سورچی ها بوده است. ساختمان پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۸۱ شمسی مرمت و بازسازی شد و در پنجم مهر ماه ۱۳۸۲در هفتۀ جهانگردی با تلاش سازمان میراث فرهنگی، به نام اولین جهانگردان ایرانی افتتاح گردید.
برادران امیدوار، به نامهای عیسی در سال ۱۳۰۸ و عبدالله در سال ۱۳۱۱ ه.ش در تهران به دنیا آمدند. عیسی امیدوار که به کوهنوری علاقه شدیدی داشت، عضو باشگاه نیروراستی شد و طی صعود به قلل مرتفع نقاط مختلف ایران به مشاهده و شناخت ابزارآلات انسانهای غارنشین پرداخت. کوهنوردی و راهپیمایی ها، سرآغاز اندیشۀ سفر و جهانگردی این دو برادر بود. دیدار با " نیوبل " دوچرخه سوار فرانسوی که قصد سفر از پاریس تا سایگون پایتخت ویتنام را داشت، علاقه به جهانگردی آنها را دوچندان ساخت. همچنین شرکت در مسابقات دوچرخه سواری بین شهرها و کشورها، از دیگر سرگرمی دو برادر بود.
برادران امیدوار پس از سه سال مطالعه در سال ۱۳۳۳ ه.ش با شور و عشق فراوان سفر خود را به منظور دیدن نادیده های جهان، از زادگاه خود با مبلغی در حدود ۹۰ دلار آغاز کردند. آنها با برگزاری نمایشگاههایی از دستاوردهای سفر به نقاط مختلف دنیا، نوشتن مقالات برای نشریات معتبر جهان و برگزاری سخنرانی در بزرگترین دانشگاههای دنیا، بقیه هزینه سفرهای خود را تأمین کردند.
عیسی و عبدالله در هفت سال اول سفر خود، چهار قاره را با دو موتورسیکلت یک سیلندر مچلس انگلیس به قدرت cc ۵۰۰، که پدر برایشان خریداری کرده بود، پیمودند و سه سال آخر را با اتومبیلی که کمپانی سیتروئن فرانسه به آنها اهدا کرده بود، مسافرت کردند. حاصل سفر ده سالۀ آنها به نود و نه کشور از پنج قارۀ جهان، هزاران عکس، فیلم، صنایع دستی نقاط مختلف جهان و تعداد زیادی مقالات و تحقیقات علمی بود.
اولین فیلم تهیه شده توسط برادران امیدوار، مربوط به ابوریجینی ها (بومیان استرالیا) است که زندگی آنها بدون هیچ تغییری به همان شیوۀ ۲۵۰۰ سال قبل است. این فیلم فاقد صدا، توسط دوربین کوکی رولیکس با سه لنز متفاوت گرفته شد که آن را از سیدنی در استرالیا خریداری کرده بودند.
از دیگر کارهای مهم آنها تهیۀ فیلم شانزده ساعته از سفرشان بود. سرانجام، برادران امیدوار در سال ۱۳۴۳ شمسی از سفر ده سالۀ خود بازگشتند و مردمی که از طریق مجلات با آنها آشنا شده بودند فیلم فوق را که به مدت ده روز در سینما به نمایش گذاشته شده بود، دیدند.
این سفرها به منظور تحقیق دربارۀ زندگی انسان هایی که در روزگار امروزی به صورت بدوی و دور از تمدن زندگی می کردند و نیز شناساندن ایران زمین به مردم جهان صورت پذیرفت .

دیگر امکانات و مراکزی که در مجموعه سعد آباد دایر میباشد:

ایستگاه رادیو، رستوران، کافی شاپ، سالن سینمای کاخ موزه ملت، گلخانه ها که شامل گلخانه موز، گلخانه استرلتزیا، گلخانه میخک، گلخانه بنفشه آفریقایی، گلخانه گلاله، گلخانه ماهونیا، گلخانه باغ ایرانی، سالنهای ورزشی، فروشگاه، قناتها، کارگاه مرمت، کتابخانه، مرکز موسیقی، مرکز هنرهای تجسمی، و...

سرویس حمل و نقل داخل مجموعه سعدآباد:

با توجه به وسعت ۱۱۰ هکتاری مجموعه سعدآباد، وجود بیش از ۱۷ کاخ و کاخ موزه در این مجموعه و دور بودن موزه ها از همدیگر، این مجموعه اقدام به جابجایی بازدیدکنندگان با چندین خودروی برقی در مجموعه نموده است.

علاقمندان میتوانند با پرداخت بهایی اندک از این سرویس در تمام مسیرهای سعدآباد استفاده نمایند.