غار شاپو میراث جهانی یونسکو در ایران

به گزارش سلام نو، غار شاپور در انتهای تنگ چوگان و در چهار کیلومتری شهر بیشاپور در شهرستان کازرون مهمترین پایتخت ساسانیان در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد و دهانهٔ آن حدود ۳۰ متر می‌باشد. در دهانهٔ این غار مجسمهٔ شاپورشاه سلسله ساسانی قرار گرفته‌است و به همین دلیل این غار به نام شاپور معروف شده‌است. مجسمهٔ شاپور از یک ستون چکیده غول‌پیکر که در این غار وجود داشته تراشیده شده و با وجود گذشت ۱۷۰۰ سال هم‌چنان پابرجا می‌باشد و تنها مجسمهٔ باقی‌مانده از دوران باستان است که حدود ۷ متر ارتفاع دارد. بعد از گذشت سال‌ها کماکان سر این مجسمه سالم می‌باشد ولی دو دست آن شکسته‌اند. مجسمه واژگون شده‌بود که در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش در جای خود قرار گرفت. این مجسمه، شاپور را به صورت ایستاده نشان می‌دهد.

در دهانه غار دو کتیبه سنگی وجود دارد که یکی از آنها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجدد مجسمه پس از ۱۰۰۰ سال در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش را شرح می‌دهد. هر دو کتیبه توسط ارتش در دوره پهلوی ایجاد شده است.

در سال ۲۰۱۸ غار شاپور همراه با برخی دیگر از مناطق تاریخی استان فارس واقع در فیروزآباد، سروستان و بیشاپور در میراث جهانی یونسکو بعنوان آثار دوره ساسانی به ثبت رسیدند.

شهر باستانی بیشاپور در حاشیه رودخانه شاهپور در کنار جاده شاهی که در زمان هخامنشیان، تخت جمشید را به شوش و در زمان ساسانیان، به تیسفون متصل می‌کرد، قرار دارد و در ردیف بزرگ‌ترین شهرهای دوره ساسانی بوده است. در مجاورت ویرانه‌های شهر باستانی بیشاپور، تنگ طبیعی- تاریخی چوگان قرار دارد که دارای سه روستا می‌باشد و رودخانه شاپور در جهت شمال شرقی- جنوب غربی، در میان تنگ روان است.

غار شاپور یکی از سه غاری است که در قسمت غربی تنگ چوگان قرار گرفته‌اند. غار شاپور با دهانه‌ای بزرگ‌تر از دو غار دیگر (حدود ۳۰ متر)، در وسط قرار گرفته و دارای دو کتیبه می‌باشد که یکی از آن‌ها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب است. غار سمت چپ به نام غار مادر شاپور و غار سمت راست، غار مرمر (یا به قول اهالی منطقه آشپزخانه شاپور) خوانده می‌شوند. بعد از ورود به غار محوطه‌ای وسیع قرار گرفته که هر چه به طرف عمق پیش می‌رویم، از عرض غار کم می‌شود. این غار از ۴ گذرگاه بزرگ، ۵ گذرگاه کوچک، ۴ مسیر فرعی و ۳ تالار تشکیل شده است. پروفسور گریشمن تالارهای غار را به وسیله دریاچه‌های کوچک جدا از هم اعلام کرده است اما در حال حاضر به علت بارندگی کم، این دریاچه‌های کوچک از بین رفته و به جای آن‌ها گودال‌هایی از گِل و لای ایجاد شده‌اند. از سقف این غار در همه قسمت‌ها، آب می‌چکد و استالاکتیت‌های زیبایی به وجود آورده است که حتی اشکالی از حیوانات را بر روی سنگ‌ها می‌توان دید.
 

این غار به سبب قرار گرفتن مجسمه شاپور اول؛ پادشاه پرآوازه ساسانی بر دهانه آن، به این نام معروف شده است. این مجسمه ۶ متری شاهکار پیکرتراشی ایران باستان است که پس از گذشت ۱۷۰۰ سال، با وجود آسیب‌های فراوان، همچنان باقیست و پادشاه را با جامه‌ای ساده، ظریف و لطیف با کمربندی که به دور کمر بسته و شمشیر حمایل کرده، نشان می‌دهد. دست راست تندیس بر کمر و دست چپ بر قبضه شمشیر است. ریش شاه آرایش شده و از حلقه‌ای گذشته است. موهای وی بلند و تاج کنگره‌داری بر سر دارد.

این مجسمه در اثر وقوع زمین‌لرزه‌ای، واژگون شد و در سال ۱۳۳۶ خورشیدی (پس از گذشت ۱۰۰۰ سال) توسط ارتش ایران تعمیر شد و به محل اولیه خود بازگشت که شرح آن در یکی از کتیبه‌هایی که در دهانه غار وجود دارد، درج شده است. در این سال برای دستیابی آسان به غار، ۲۳۰ پله از ارتفاعات صعب‌العبور دامنه پرشیب تا ورودی غار، در سنگ‌های کوه کنده شده و سیمان گردید و ۴ ایوان از دهانه به طرف داخل غار مهیا شد.

عنوان شده است که در جریان افتادن استان فارس امروزی به دست اعراب، ۲۵ آگوست سال ۶۳۳ میلادی یک سردار عرب به نام نصر ابن سیار وارد غار شاپور شد و غار در آن زمان پر از آثار تاریخی و هنری ایرانیان بود. نصر دستور افکندن مجسمه شاپور از جایگاهش داد و آثار دیگر هم از آسیب در امان نماند. نصر پیشنهاد مردم محل را که در برابر دریافت مقداری زر از آنان، اجازه دهد که مجسمه را به حالت اول بازگردانند، رد کرد.

اختلاف ارتفاع تراس اول با ۱۰ پله به تراس دوم، دوم به سوم با ۸ پله و سوم به چهارم دارای ۷ پله است. پیکره در تراس چهارم قرار دارد و از دهانه غار، کاملاً مشخص است. این تراس وسیع‌تر از تراس‌های دیگر است و به وسیله ۱۲ پله به عمق غار راه دارد. در واقع ایجاد این تراس‌ها برای مشاهده هر چه بهتر مجسمه بوده است. بعد از برپایی مجسمه، ۴ سکو پیرامون آن برای قرار دادن قطعات جدا شده مجسمه ساخته شد که در حال حاضر سکوها ویران شده و فقط جای آن‌ها مشخص است.

در فاصله حدود ۸۰ متری پشت سر مجسمه، برای جمع‌آوری قطرات آبی که از سقف و بدنه می‌چکد، حوض‌هایی با ابعاد و شکل‌های مختلف ساخته شده است. در واقع به دلیل وجود این حوضچه‌ها، احتمال داده می‌شود که از این غار به عنوان سکونتگاه موقت استفاده می‌شده است. در گذشته از سوی برخی باستان‌شناسان این گونه بیان شده بود که این غار آرامگاه شاپور اول می‌باشد اما هیچ گونه مدرکی که تأییدکننده این گمانه باشد در دست نبود اما با کشف اتفاقی اسکلتی متعلق به انسان در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۲ خورشیدی در قسمت انتهایی یکی از دالان‌های غار شاپور، گمانه‌ها پیرامون احتمال قرار داشتن آرامگاه این پادشاه ساسانی در این غار، بار دیگر مطرح شد.

به علت شیب زیاد و سنگی بودن کوهپایه جنوبی کوه شاپور، پوشش گیاهی این ناحیه، تنها به درختچه‌های پراکنده بادام کوهی محدود می‌شود در حالی که قسمت‌هایی از کوه شاپور که دارای شیب کمتری در دامنه‌اند، جنگل‌های بلوط پراکنده‌ای دیده می‌شود که گویای عمق نسبی خاک می‌باشند.

تنوع درجه حرارت در قسمت‌های مختلف غار، تنوع رسوبات آهکی، تنوع رطوبت، تغییرات باد، تغییرات سایه روشن‌ها، وجود شعاع‌های کوچک نور در قسمت‌هایی که با فضای بیرون ارتباط دارند و بسیاری از شاهکارهای شناخته و ناشناخته طبیعت، به پیدایش این مجموعه زیبا و شگفت‌آور منتهی شده است.

موقعیت مکانی 

این غار در ۶ کیلومتری شهر تاریخی بیشاپور از توابع دهستان شاهپور بخش مرکزی شهرستان کازرون و ۲۵ کیلومتری شهر کازرون در انتهای تنگ چوگان، در ارتفاع ۸۰۰ متری از سطح زمین در سینه کوه شاپور قرار گرفته است. با این که کوه شاپور مشرف به روستای تنگ چوگان وسطی است، اما بهترین مسیر برای رسیدن به غار از تنگ چوگان علیا (روستای کشکولی) است و حدود ۱/۵ الی ۲ ساعت کوهپیمایی نیاز دارد و بسیاری از نقاط آن دارای پرتگاه است.

مسیر دسترسی

تا پای کوه

از شیراز باید بروید تا دشت ارژن (جاده‌ی زرد). از آنجا دو انتخاب دارید: یا جاده‌ی قدیم کازرون را بگیرید و بروید تا بیشاپور. یا از جاده‌ی جدید بروید تا کازرون و از آنجا به طرف شمال تا بیشاپور. از هر راهی که به بیشاپور برسید، بعد باید وارد تنگ چوگان شوید و حدود پنج کیلومتر برانید تا روستای «کشکولی» که ماشین را پارک می‌کنید و آماده می‌شوید برای کوه‌پیمایی. «کشکولی» نام یکی از طایفه‌های ایل قشقایی است و اهل روستای پای غار هم عضو همین ایل‌اند.

بین آن دو انتخاب دومی ارجحیت بیشتری دارد. جاده‌ی جدید کازرون هم پهن‌تر و امن‌تر و خلوت‌تر از جاده‌ی قدیم است و هم چشم‌اندازهای زیباتری دارد. به علاوه که از کنار دریاچه پریشان هم رد می‌شود و اگر وقتش را داشته باشید می‌توانید بازدید از دریاچه را هم توی برنامه‌تان بگذارید.

موقع انتخاب بین جاده‌ی جدید و قدیم، تابلوهای راهنما خیلی گیج‌کننده‌اند، یعنی یک جا می‌بینید سر دو راهی هم سمت چپ تابلو زده کازرون و هم سمت راست! اگر قطب نما یا GPS دارید حواستان باشد که بعد از دشت ارژن جاده‌ی جدید به سمت جنوب می‌رود و قدیم به غرب. اگر هم ندارید، برای تفسیر تابلوها یادتان باشد که جاده‌ی قدیم از قائمیه (=شاهیجان) رد می‌شود.فاصله از جاده قدیم ۱۱۰ کیلومتر و از جدید ۱۴۰ تا است.

تا پای غار

از روستای کشکولی تا پای غار دو راه دارید. یک راه سخت و کوتاه و یک راه آسان و دراز. راه اول این است که غار را نشانه بگیرید و بزنید به دل کوه تا برسید به غار. اگر کوهنورد حرفه‌ای نیستید من این راه را توصیه نمی‌کنم چون علاوه بر سخت بودن کمی هم خطرناک است. راه آسانتر اما شیب ملایمی دارد و نرم‌نرم اگر بروید بالا رفتنش کمتر از یک ساعت و نیم طول می‌کشد.
در نظر داشته باشید که دامنه‌ی کوه رو به جنوب است و تمام طول روز آفتاب‌گیر. برای استراحت سایه پیدا می‌شود ولی موقع حرکت همیشه زیر آفتاب هستید. پس بهترین موقع برای بالا رفتن ساعت‌های اولیه صبح است و عینک آفتابی و کلاه و کرم ضد آفتاب هم جزو ضروریات به حساب می‌آیند.

پای کوه خیلی از محلی‌ها پیشنهاد می‌کنند که در ازای دریافت ۵ تا ۱۰ هزار تومان به عنوان راهنما همراهی‌تان کنند. اگر نیاز به هم‌صحبت دارید، استخدام یکی‌شان ضرری ندارد ولی مسیر رسیدن تا غار خیلی سرراست است و داخل غار هم کار خاصی از این راهنماها برنمی‌آید.

توی غار، قسمت پشت مجسمه‌ی شاپور خیلی تاریک است و نورپردازی نشده است. اگر غارنورد نیستید قید قسمت‌های تاریک غار را بزنید و خودتان را برای دیدن‌شان به زحمت نیندازید. اگر هم می‌خواهید سری به آنجاها بزنید، نورافکن همراه‌تان باشد تا محتاج محلی‌هایی که چراغ گازی‌های عهد جنگ دوم را برای ربع ساعت پنج هزار تومان کرایه می‌دهند، نشوید.

آب خنک هم فراموش نشود. هم پایین کوه و هم توی غار، می‌توانید آب و دیگر نوشیدنی‌های خنک بخرید و بر خلاف جریان راهنما و چراغ گازی، در این مورد قیمت‌ها معقول و مناسب است.

منبع: تریپ یار