به گزارش سلام نو به نقل از تریپ یار، معبد اسپاخو، معروف به آتشکده یا کلیسای اسپاخو، بر اساس اسناد موجود مربوط به دوره ساسانی و قدیمی ترین بنای ثبت شده این دوره در خراسان شمالی است. این بنای تاریخی به شکل عبادتگاه زرتشتیان است و کمتر دلیل می توان برای تشابه آن با کلیسا پیدا کرد.
در نزدیکی این بنا گورستانی قدیمی وجود دارد که شیوه دفن اموات در آن هیچ شباهتی با مسلمانان ندارد و گورها به صورت خانوادگی بوده است.
این آتشکده بر روی تپه ای بلند در دامنهٔ جنگلی از کاج و سرو، در ۶۵ کیلومتری جاده آشخانه به استان گلستان واقع شده است.
این اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۵۷۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری این بنا نمادی از معماری خراسان در روزگار ساسانی است که از ترکیب گنبد و ایوان الگو گرفته است، ترکیبی که سابقه کهنی در معماری بناهای دوران تاریخی دارد، البته در نظریهای دیگر معماری این بنا الگو گرفته از پای فیل مشهور به پافیلی است که از پابرجاترین نوع معماری محسوب میشود.
معبد اسپاخو که با لاشه سنگ و ملات ساروج ایجاد گشته است دارای پلانی مستطیل شکل است و سقف آن با طاق و گنبد پوشیده شده است. ورودی اصلی بنا در ضلع شرقی به شکل ایوانی بلند با قوس گهوارهای است که گنبدخانه در غرب آن قرار دارد در دیوارههای شمالی و جنوب بنا نیز ورودیهایی با طاق کلیدی تعبیه گردیده است که از ویژگیهای معماری ساسانی میباشد.
طرح این بنا ترکیبی از یک ایوان با پلان چهار گوش، تالار و یک اتاق چهار گوش در قسمت شرقی است که ایوان آن به وسیله دهلیز به اتاق قسمت شرق ایوان مرتبط است، پوشش سقف اتاق به صورت گنبدی از نوع پوشش های نیمکره ای و قابل مقایسه با گنبد چهار طاق های ساسانی است. معبد اسپاخو در حقیقت پابرجاترین اثر باستانی سده های قبل از اسلام در خراسان پهناور دیروز و استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی امروز است که از نظر تاریخی اهمیت ویژه ای دارد.
با وجود اینکه معبد اسپاخو را به عنوان کلیسا نیز میخوانند اما وجود آتشدان و حفرههایی در سقف برای خروج دود و... این احتمال را که این معبد توسط زرتشتیان ساخته شده باشد را قوی تر میکند و همچنین در اطراف این بنا و روستای اسپاخو بر روی تپهای قبرستانی وجود دارد که از نظر وضع دفن و مقبره سازی با طرز تدفین مسلمانان تفاوت اساسی دارد و قبرها به صورت خانوادگی دفن گردیدهاند که بنا به گفته کارشناسان این شواهد حاکی از آن است که اقوام خاصی از زرتشتیان در این منطقه وسیع زندگی میکردند و این بنای عظیم مربوط به آنها میباشد.
شکل ورودی معبد اسپاخو اهمیت ویژه ای در معماری آن دارد، ورودی از دو قسمت طاق و پایه تشکیل شده که طاق به شکل نیم دایره بر روی پایه ها قرار گرفته اند.
در هر یک از نماهای شمالی و جنوبی بنا ۹ طاقچه کوچک مستطیل شکل با ابعاد ۳۰ الی ۴۰ سانتیمتری در یک امتداد قرار دارد که بخش فوقانی تمامی این طاقچه ها با دو یا سه عدد از تیرهای چوبی سخت درخت ارس پوشیده شده است. فضای داخلی بخش تالار که با سقف گنبدی پوشیده شده مربع شکل و دارای سه ورودی از اضلاع شمالی جنوبی و شرقی است.
یکی از ویژگیهای دارای اهمیت در معماری بنای اسپاخو، چگونگی شکل ورودیهای آن است، این ورودیها از دو بخش طاق و پایه تشکیل شدهاند که طاق بهشکل یک نیمدایره روی دو جرز پایه قرار گرفته و قطر نیمدایره طاق از عرض ورودی در بخش پایه بیشتر است. در اصطلاح، این نوع شکل ترکیب طاق و پایه را طاقهای جاکلیدیشکل مینامند.
استفاده از سنگ های نتراشیده، تیرهای کوچک چوبی از درخت ارس، ساروج و شیوه طاق سازی و قوس های طاق ها از مشخصات این بنا است.
نمونههایی از این نوع طاق را می شود در بناهای آتشکده تخت سلیمان، کاخ اردشیر در فیروزآباد و کاخ کسری در عراق مشاهده کرد.
پابرجا بودن این معبد در طول صدها سال مدیون کار صحیح و معماری اصیل ایرانی در سدههای قبل از اسلام است اما با وجود اینکه معبد اسپاخو ازهر نظر دارای ویژگی های خاصی است اما تاکنون نتوانسته جایگاه واقعی خود را در بین دیگر اثرهای معروف کشور پیدا کند.
موقعیت مکانی
معبد اسپاخو که گاه کلیسا و گاه آتشکده نامیده می شود در کیلومتر ۱۱۵ محور بجنورد به جنگل گلستان و در ۶۵ کیلومتری غرب شهر آشخانه؛ مرکز شهرستان مانه وسملقان بر روی تپه ای مرتفع در دامنه جنگل های سوزی برگ ارس و در قسمت جنوبی روستای اسپاخو واقع شده است.
نظر شما