به گزارش سلام نو به نقل از تریپ یار، هارونیه، بنایی ناشناخته و پر رمز و راز و یگانه اثر برجای مانده از شهر باستانی توس است. این بنا در ۲۰کیلومتری شمال غربی مشهد در حاشیه غربی جاده مشهد - توس در ابتدای بولوار پردیس، بولوار اصلی و ورودی شهر توس قرار دارد. هارونیه بنایی آجری و مربع‌شکل است. فضاهای داخلی آن نیز شامل ورودی ایوان، چهار شاه‌نشین، گنبدخانه و سه اتاق فرعی است که تمامی این قسمت ها در معرض دید عموم قرار دارد. در محوطه بیرونی این بنا سنگ یادبود کوچکی از امام محمد غزالی قرار دارد و باغچه مستطیل‌شکل بزرگی نیز بر طبق نقشه اولیه بنا، روبه‌روی ایوان هارونیه طراحی و ساخته شده است. درباره تاریخ ساخت هارونیه نظرات مختلفی ابراز شده و قدمت آن را به حدود قرن هشتم و هفتم هجری قمری و حتی قبل از آن نسبت می دهند. برخی آن را خانقاه و محل تدریس امام محمد غزالی می دانند که قبل از حمله مغول ساخته شده است. همچنین برخی مردم این بنا را زندان هارون می نامند.
این بنا، تنها اثر باقی مانده از توس قدیم می باشد که در دهه های اخیر به همّت انجمن آثار ملی و فرهنگی خراسان مرمت و بازسازی و اطراف آن فضا سازی شده و به عنوان یکی از مراکز دیدنی و تاریخی مشهد مورد بازدید زائران و مسافران است.
«قرن‌ها پیش اینجا زندان هارون الرشید بوده است»، «این مکان آتشکده‌ای متعلق به دوران پیش از اسلام است»، «امام موسی کاظم (ع) و تعدادی از شیعیان در این سیاهچال زندانی بوده و شکنجه شده اند!».
اینها اظهارات کارشناسی درباره اثری تاریخی مربوط به دوران صدر اسلام یا پیش از اسلام نیست، بلکه گوشه ای از نظرات مردم در بازدید از هارونیه توس است که تنها به دلیل نزدیکی با نام هارون الرشید خلیفه عباسی، شُبهه زیادی در ذهن عامه مردم ایجاد می کند.
هارونیه، بنایی ناشناخته و پر رمز و راز و یگانه اثر برجای مانده از شهر باستانی طوس است. هارونیه بنایی آجری و مربع‌شکل است. فضاهای داخلی آن نیز شامل ورودی ایوان، چهار شاه‌نشین، گنبدخانه و سه اتاق فرعی است که تمامی این قسمت‌ها در معرض دید عموم قرار دارد. در محوطه بیرونی این بنا سنگ یادبود کوچکی از امام محمد غزالی قرار دارد و باغچه مستطیل‌شکل بزرگی نیز بر طبق نقشه اولیه بنا، روبه‌روی ایوان هارونیه طراحی و ساخته شده است.
بقعه یا گنبد هارونیه در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال شرقی مشهد و در کنار جاده نزدیک به آرامگاه فردوسی واقع شده است. هارونیه نام بنایی تاریخی و قدیمی‌ترین بنای به جا مانده از شهر توس است که هم اینک در زمره آثار ثبت شده توسط سازمان میراث فرهنگی ایران قرار دارد. هارونیه به سبک معماری آذری بنا شده است.
هارونیه مرتفع ترین ساختمان قدیمی موجود در شهرک تاریخی توس است که از آجر و ماسه و گچ ساخته شده است. مردم عادی به خاطر شباهت اسمی این بنا، آن را به هارون الرشید نسبت می دهند. ولی در واقع این گفته ها افسانه ای بیش نیست، زیرا هارون الرشید در سال ۱۹۳ هجری که قصد سفر به ترکستان را داشت در بین راه بیمار شد و در سناباد توس درگذشت و فرصتی برای ساخت چنین بنایی نداشت.
ویژگی‌های معماری
بنای هارونیه شباهت زیادی به چهار طاق های دوره ساسانی دارد. ورودی اصلی بنا در قسمت جنوبی و دو ورودی دیگر در قسمت شرقی و غربی ساختمان است. در مرکز بنا صحن مربع شکلی است که گنبدی دو لایه دارد. در قسمت شمالی آن محرابی گچبری جلب توجه می نماید و در طبقه فوقانی اتاق هایی است که شبیه مقبره سلطان سنجر و مقبره محمد خدابنده است. تحقیقات اخیر نشان داده است که هارونیه صرفاً به خاطر آرامگاه بنا شده و خانقاهی است که در سده های ۷ و ۸ هجری هم پهلو با یک بنای مذهبی دیگر بر روی خرابه های ابنیه کهن ساخته شده است. ارتفاع گنبد از کف بنا۲۶متر، ارتفاع ایوان ۲۱ متر، ارتفاع گنبد کوچک قسمت شمالی ۱۱ متر، طول و عرض گنبدخانه ۱۲×۱۲ متر و ارتفاع کمر پوش بنا از کف ۹ متر است. دارای یک ورودی در سمت جنوب با سردر بسیار بلند بدون تزیینات کاشی و به طور کامل آجری و نیز گنبدخانه ای که در سطح وسیعی پوشیده است.
چهار پلکان مارپیچ در گوشه ها و سه اطاق فرعی در ضلع شمالی قرار دارد. درون گنبد ساده است و مقرنس کاری هایی مربوط به دوره تیموری در رواق وسطی پشت ضلع شمالی گنبدخانه دیده میشود. قاعده مدور گنبد که بیشتر در دوره های پیش فقط به صورت هشت گوشه برهنه ای بود، دارای رواق هایی است که دهلیزهای آنها با آجرچینی های مشبک تزیین شده و بدین طریق بدون اینکه چیزی از سادگی کل بنا بکاهد، صلابت حجم آن را تعدیل کرده است.
این بنا از نظر عظمت، قطر پایه ها، قدرت ایستایی در کف و گنبد، دارای معماری خاص است.
مکان‌های مشابه
بقعه هارونیه به خاطر اندازه و انفراد و حجم جمع و جورش بنایی بسیار جالب است و آرامگاه سلطان سنجر در مرو را به یاد میآورد. این دو بنا با بنای جبل سنگ (گنبد جبلیه) در کرمان که از بناهای قرن هفتم ه.ق است مشابه هستند و مهمتر از آن شباهت آن به آثار تاریخی دوره ساسانی بیشتر است. بنای طوس اگرچه کوچکتر است در تناسب با وقارش به آرامگاه الجایتو شباهت زیاد دارد.
شیارهای عمودی که به نما ظاهری نیرومند میدهد سرمشق آن در گنبد سلطانیه است و پاره ای از اسپرهای گچبری مقبره بایزید در بسطام را به خاطر میآورد. درباره شباهت هارونیه با مقبره سلطان‌سنجر و گنبد سلطانیه میتوان چنین گفت که در هر سه بنا بخش انتقالی حساس از گنبدخانه به گنبدی که در بالای آن قرار گرفته به طرز زیبایی توسط دهلیزهای گوشه ای که سه کنجها را پنهان ساخته انجام پذیرفته است و این حسن عمل برخلاف گنبدهای اولیه سلجوقی است که در آنها سه کنجها به صورتی ناهنجار از بیرون نمایان است.
در حفاری هایی که به سال ۱۳۵۴ در این بنا صورت گرفت، ضمن پیداشدن سفال های مربوط به دوران سلجوقی، تیموری و صفوی، جرز بسیار قطوری از سنگ و ملاط ساروج که یادآور پی بنای آتشکده های ساسانی است، مشاهده شد و آثار به دست آمده نشان می دهد که پی این بنا سابقه ای طولانی دارد.
درباره هدف از احداث بنا و کاربری آن نیز اختلاف نظر وجود دارد. برخی این مکان را مدرسه یا خانقاه و همچنین مدفن امام محمد غزالی میدانند (قرن ششم) و برخی دیگر آن را مسجدی میدانند که بعد از هجوم مسلمانان به ایران بر روی آتشکده ساسانی ساخته شده است. از آنجا که در قسمت شمالی بنا یک ردیف اتاق دیده می شود، این تصوردر ذهن بیننده شکل میگیرد که این مکان باید محل تدریس و علم آموزی باشد. با این فرضیه میتوانیم ارتباط اثر را با امام محمد غزالی دریابیم؛ چراکه امام محمد غزالی پس از آنکه تدریس در نظامیه بغداد را نپذیرفت در طوس ماند و همان‌جا خانقاهی برای صوفیان و مدرسهای برای طلاب دایر کرد و شبانه روز خویش را به عبادت خدا و خدمت به خلق میگذراند. و ی در طابران طوس که موطن وی بود، بدرود زندگی گفت و در همان جا مدفون گشت. پس از پایان مرمت ساختمان، سازمان حفاظت آثار باستانی، سنگ مقبره ای به عنوان یادبود این عالم بزرگوار در جلو بنای یادشده نصب کرده است. با این وجود برخی نیز بر اساس دلایلی این فرضیه را رد کرده اند که این مکان مربوط به امام محمد غزالی باشد.
موزه تخصصی معماری استان خراسان رضوی به تازگی در محل این بنا احداث شده و از این طریق نمونه هایی برجسته و بارز از معماری ایرانی، در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است. همچنین در فضای بیرونی و پیرامونی هارونیه، سنگ های آرامگاهی به نمایش در می آیند که شامل تعدادی سنگ قبر از روستاها و شهرهای اطراف و نمونه هایی از حجاری و سنگ تراشی هستند.
نظر شما