دریاچه ی اُرومیه با نام سابق دریاچه ی رضاییه ، در شمال غربی ایران و در منطقه ی آذربایجان واقع شده‌است. این دریاچه طبق آخرین تقسیمات کشوری، بین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته است .
پارک ملی دریاچه ی ارومیه پس از مرداب انزلی، از جالب‌ترین و نغزترین زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران به‌شمار می‌رود. این زیست بوم بصورت بین‌المللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیده‌است. سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نموده‌است.
دریاچه ی ارومیه ، بزرگ‌ترین دریاچه ی داخلی ایران و دومین دریاچه ی آب‌شور دنیا است. این دریاچه، بزرگ‌ترین آبگیر دایمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران قرار دارد.
آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود.
مشخصات:
دریاچه ارومیه واقع در شمال غربی ایران به مساحت تقریبی ۴۸۱۰ کیلومتر مربع و پیرامون آن ۴۶۳ کیلومتر است، طول دریاچه در حدود ۱۳۰ الی ۱۴۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۵ الی ۴۰ کیلومتر است. ارتفاع دریاچه از سطح آبهای آزاد ۱۲۷۴ متر و عمق متوسط آن ۵ الی ۶ متر تخمین زده می شود. دریاچه دارای ۱۰۲ جزیره بزرگ و کوچک میباشد. کل مساحت جزایر بر روی هم معادل ۳۳۴ کیلومتر مربع است. جزیره اسلامی، کبودان، آرزو، اسپیر، جزایر نهگانه از نظر وحوش و وسعت قابل اهمیت می باشند. آب دریاچه بعد از بحرالمیت از نظر املاح نمکی در رده دوم قرار دارد که استحصال نمک آن معروف و تنها موجود قابل زیست در آن آرتمیا می باشد.
وجه تسمیه:
نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه٬ مرکز استان آذربایجان‌غربی گرفته شده‌است. در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام سلطنت رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضاییه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگردانده‌شد. در زبان ترکی اورمو گولو گفته می شود . در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیجست به معنای درخشنده (به دلیل املاح معدنی که در سواحل بصورت کریستال یافت می‌شود) نامیده شده است. در دوران میانه این دریاچه "کبودا" (کبودان) نیز نامیده شده است.
همچنین در اوستا و کتب پهلوی این دریاچه را مقدس دانسته و مولد زرتشت را در گوزن حوالی دریاچه ارومیه دانسته و آتشکده معروف گوزن موسوم به آذرگشسب نیز به همین مناسب مورد توجه و احترام بوده است.
حکیم فردوسی در شاهنامه بجای کلمه چیچست و استرابون یونانی و موسی که از جغرافی نویسان قرن اول و پنجم میلادی هستند از این دریاچه به نام کاپوتا ( کبود ) و علمای اسلام مثل مسعودی و ابن حوقل و ابوریحان کبودان ذکر کرده اند.
پیشینه
یکی از نخستین اشارات به دریاچه ارومیه در کتیبه سده نهم پیش از میلاد مسیح در شلمنسر سوم (سلطنت بین ۸۵۸-۸۲۴ قبل از میلاد) به دو نام در محل دریاچه ارومیه اشاره شده: پرسواه (به معنی ایرانیان یا پارسیان) و ماتای (یا میتانی‌ها).
دریاچه مرکز پادشاهی قوم مانا یا منائیان بود. محل زندگی احتمالی منائیان در تپه حسنلو در جنوب دریاچه بوده‌است. منائیان به توسط گروهی که متیان نام داشتند غلبه شدند، مردمان ایرانی مختلفی که سکاها٬ سرمتی‌ها٬ یا کیمری شناخته می‌شدند. به درستی معلوم نیست که مردمان نامشان را از دریاچه گرفته‌اند یا دریاچه نامش را از مردمان اطراف آن گرفته‌است. ولی کشور باستانی متیان نامیده می‌شد که نام لاتین دریاچه از آن گرفته شده‌است.
در پانصد سال اخیر نواحی اطراف دریاچه محل سکونت مردمان ایرانی شامل آذربایجانی‌ها بوده‌است.
زیست جانوری
دریاچه ارومیه مسکن ۲۱۲ گونه از پرندگان٬ ۴۱ گونه خزنده٬ ۷ گونه دوزیست٬ و ۲۷ گونه از پستانداران٬ شامل گوزن زرد ایرانی میباشد. این زیست بوم بصورت بین‌المللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیده‌است. سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نموده‌است.
این دریاچه با داشتن بیش از یک‌صد جزیره کوچک صخره‌ای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو٬ پلیکان٬ کفچه‌نوک٬ اکراس٬ لک‌لک٬ اردک پیسه٬ نوک‌خنجری٬ چوب‌پا٬ و مرغ نوروزی میباشد.
به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمی‌کند. با این‌حال دریاچه ارومیه یکی از زیستگاههای مهم سخت‌پوست آرتمیا شناخته‌می‌شود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو به شمار می‌آید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رییس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شده‌است. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شده‌است.
پارک ملی دریاچه ارومیه، از زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران میباشد. این پارک ملی با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.
آب‌هایی که به دریاچه ارومیه میریزند:
دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته‌است. آبگیری دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است. معادل بیش از ۳٪ مساحت کل کشور ایران میباشد. این دریاچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب می‌شود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آن‌ها دوره‌ای می‌باشند. ازاین میان زرینه رود و آجی چایی ورودی‌های اصلی به دریاچه ارومیه می‌باشند.
این میدان آبگیر با داشتن دشت‌هایی مانند دشت ارومیه، تبریز، بناب، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود.
خشکیدن دریاچه
این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قراردارد. بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارش‌های قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده‌بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شده است از جمله خشکسالی٬ احداث بزرگراه بر روی دریاچه٬ و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در امریکای شمالی نشان می‌دهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیده است.
تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانه‌های حوزه آبریز دریاچه در مرحله آماده بهره‌برداری٬ یا پایان مراحل طراحی بودند.
تغییر رنگ دریاچه:
دریاچه زیبای ارومیه بعد از بارندگی های خوب و مناسب سال جاری ۱۳۹۵ با افزایش سطحی قابل توجهی برابر با ۵۶ سانتی متر برخوردار شد و این امر باعث افزایش فعالیت ارتیماهای دریاچه شده و تغییر رنگ این دریاچه را به دنبال داشت. که رنگ آبی این دریاچه را به رنگ قرمز در آورد و زیبایی آن را دوچندان کرد.
راه حل:
روزنامه «اقتصاد پویا» در سرمقاله‌ای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی می‌داند که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان بارها خواستار انتقال آب رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه میریزند به نقاط دیگر شده‌اند و از حکومت درخواست داشتند تا آب این رودخانه‌ها برای تأمین نیاز باغ‌های مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود و یا با فشار بسیار بر مسئولین طرح میان‌گذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. بر اساس این نظریه برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمین‌های بارور نقاط دیگر باید از مصرف آب کاسته و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانه‌هایی را که به طور طبیعی به این دریاچه می‌ریخته‌اند دوباره به سوی آن رها کند.
نظر شما