مروری بر تاریخچه حمام نواب، از کشته شدن قیصر تا جاذبه گردشگری تهران

شهر خبر-سرویس گردشگری: اگر گذرتان به عودلاجان افتاد حتما در کوچه و پس کوچه‌های آن سری هم به حمام نواب بزنید، حمامی که در اوج سادگی خاطرات بسیاری را در خود دارد. از گذشته تا به امروز در تهران تعداد زیادی حمام وجود داشته است اما چرا گرمابه یا حمام نواب معروفترین آنهاست و هنوزهم بازدیدکنندگان به آنجا می‌رود؟

چرا حمام نواب جزو آثار باستانی است؟

حمام‌های عمومی در گذشته بسیار بزرگ بودند و علاوه بر کارایی عمومی آنها، کاشی‌کاری، معماری، نقاشی، کنده‌کاری و رنگ‌آمیزی‌های مختلفی که در آنها وجود داشت، آنها را به عنوان بخشی از معماری ملی می‌شناختند. حمام نواب هم به دلیل وجود معماری‌های ملی و همچنین ساختار و عجایبی که در ساخت این بنا استفاده شده جزو آثار باستانی ثبت شده و می‌شناسند. حمام‌ها ساختمان‌های ساده هستند ولی عایق‌بندی‌هایی که برای انتقال گرما در عمق زمین استفاده شده این معماری را متفاوت می‌کند.

 دلیل محبوبیت این حمام بخاطر اجرای بخشی از سکانس مهم فیلم تاثیرگذار قیصر نیز است. چرا که رفت و آمد مردم علاقه‌مند به سینما، مانع تخریب و یا تغییر کاربری این ساختمان قدیمی شده است.

حمام نواب چطور ساخته شده است؟

گرمابه نواب اکنون در منطقه ۱۲ تهران است که تاریخچه آن به دوره حکومت قاجار (گاهی گفته می‌شود صفوی) برمی‌گردد. گفته می‌شود سازنده این بنا دو خواهر به نام سارا خاتون و هاجر خاتون از دختران حاج نواب، نوادگان قاجار بودند. ایده ساخت این حمام به خاطر منفعت عمومی و یادبود پدرشان اجرا شد.

این حمام از چند بخش تشکیل شده است که به ترتیب عبارتند از:

- هشتی: فضایی که سرپوشیده بوده و به کوچه متصل است.

-  سربینه: رختکن حمام

- گرمخانه

- سرویس بهداشتی

-  خزینه

-  استخر

- ستون

این حمام از آجر، آهک، ساروج، سنگ و کاشی ساخته شده و در زمان مرمت آن از سیمان استفاده شده است. تا جایی که امکان داشته در زمان مرمت سعی شده بافت آن حفظ و مانع تغییر ظاهر آن شود.

شاید بتوان گفت حوض بزرگی که وسط حمام با آب سرد پر می شده بزرگترین چاله حوض‌های تهران بوده است. تا جایی که نوجوان‌ها و جوان‌ها در تابستان به حمام می‌آمدند و چاله حوض بازی می‌کردند بخاطر همین این حمام در تابستان‌ها پاتوق و بسیار شلوغ بوده است.

این حمام 1000 متری آب مورد نیاز خود را از قنات حاج‌ علیرضا تأمین می‌کرد. که نحوه تامین و تخلیه این آب جای بسی سوال است.

  به خاطر این‌که حمام نواب در محله زندگی افراد سرشناس قدیمی ساخته شده توسط افراد رده بالا مورد استفاده قرار می‌گرفته است. حتی از این حمام در زمان پهلوی هم استفاده شده است و زمانی که حمام‌های شخصی در خانه‌ها ساخته شد، کاربرد عمومی آن از بین رفت. هر کسی ترجیح می‌داد از حمام شخصی خود استفاده کند تا جایی که مخارج زیاد آن باعث شد متولیان آن را به حال خود رها کنند. سکانس یکی از فیلم‌های معروف تاریخی یعنی قیصر هم در این حمام اجرا شد و مورد توجه مردم قرار گرفت.

 از این بنا تا سال‌های سال هیچ استفاده‌ای نشد تا اینکه در سال ۸۵ ثبت ملی و سپس مرمت و بازسازی شد. البته مدتی هم نمایشگاه صنایع دستی بود که مورد استقبال مردم واقع نشد. درست است که این آثار تاریخی مورد مرمت قرار گرفته ولی تمام سعی بر این بود که هویت معماری ایرانی از بین نرود.

چرا حمام نواب هنوز هم پابرجاست؟

علاوه بر موقعیت جغرافیایی حمام نواب که در یکی از قدیمی‌ترین مناطق شهر تهران واقع شده، در انتهای کوچه آن امامزاده یحیی وجود دارد و باعث رفت و آمد مردم به این حمام تاریخی شود.  

همچنین بدین خاطر این حمام هنوز هم سر و پاست که سکانسی از فیلم قیصر در آن بازی شد. دیالوگ معروف داش فرمون که گفت:  "قیصر! کجایی که دااااااشتو کشتن" باعث شده که علاقه‌مندان فیلم‌های مسعود کیمیایی و سینمایی قدیم که با بازی بهروز وثوقی بود، از این مکان بازدید کنند و محل تاریخی این سکانس را از نزدیک ببینند. در بخشی که سکانس فیلم قیصر در آن بازی شده فیلم‌های عکس‌های مربوط به آن فیلم نیز قرار داده شده است و همین رفت و آمدها، استقبال مردم و قدمت این حمام، مانع تخریب آن شده است.

کدام قسمت حمام نواب برای بازدیدکنندگان جذاب است؟

اگر بخواهیم از قسمت‌های جذاب حمام نواب بگوییم یکی سر در ورودی آن است که ماهیت سنتی بودن محل را نشان می‌دهد. به طوری که دقیقا متوجه می‌شویم وارد یک گرمابه قدیمی خواهیم شد. دومین مورد پله‌هایی است که ما را به سمت زیرزمین هدایت می‌کند. دلیل این پله‌ها این است که این حمام در سطح زیرین قرار داده شود. چرا که گرمای حمام نواب هدر نرود. سومین بخش مربوط به سقف حمام است که بسیار خاص ساخته شده و حتی بازدیدکنندگان زیادی را متعجب کرده است. برخی از آنها معتقدند سقف حمام از نمای داخل حمام برای آنها جذاب‌تر است. وجود گنبدهای کوچک یا نامنظم روی پشت بام این بنا، جذابیت این سازه را چندین برابر کرده است.

اگر حرف‌های افراد قدیمی و خوش صحبت محله را بشنوید، از خاطره کریم آق منگول و قیصر، شخصیت‌های اصلی فیلم قیصر صحبت می‌کنند همچنین از خاطرات و رفت و آمدهایی که در این حمام داشتند حرف می‌زنند. بخاطر همین بخشی از حمام که سکانس فیلم بازی شده با عکس‌هایی از شخصیت‌های داستان، باعث زنده نگه داشتن یاد و خاطره بازیگران فیلم شده است.

درست است که حمام نواب توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان یک آثار ملی ثبت شد اما به خاطر تبلیغات کم و عدم شناسایی افراد هنوز بسیار خلوت است. پس، بازدید از حمام یا گرمابه نواب را می‌توانید در محله عودلاجان نزدیک به بازارچه نواب در فهرست بازدید خود قرار دهید