به گزارش سلام نو، در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که ژوئیه ۲۰۱۶ در استانبول برگزار شد، یازده قنات ایرانی به عنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار از ۶ معیار فرهنگی کمیته میراث جهانی شامل گواهی بی همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
پرونده ۱۱ قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از ۲۵۰۰ تا ۲۰۰ سال به یونسکو جهت ثبت جهانی ارائه شد و پس از بررسی و تأیید کارشناسان یونسکو این پرونده ثبت و در فهرست آثار جهانی قرار گرفت. یازده قناتی ایرانی که ثبت جهانی شده اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند.
قنات زارچ یکی از قنوات اولیه و از قدیمی ترین قنات های ایران است. بخشی از این قنات در شهر یزد واقع شده و تعدادی از میله های آن در محل مسجد جامع یزد قرار گرفته است. این قنات قبل از اسلام وجود داشته و پس از آن، مسجد جامع یزد را در حریم قنات بنا نموده اند. از آب قنات زارچ ۸۰۰ خانوار کشاورزی استفاده می کنند و حدود ۲۵ هکتار سطح زیر کشت باغی از جمله باغات انار، انگور، انجیر، سیب، پسته و هلو به همراه ۴۰۰ هکتار سطح کشت زراعی تحت پوشش این قنات قرار دارد.
قنات زارچ در تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۸۴ با شماره ۱۴۸۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
مشخصات قنات زارچ:
تعداد میله‌ها: ۲۱۱۵ حلقه
عمق مادر چاه: ۸۵ متر
آبدهی فعلی: ۲۵ لیتر در ثانیه
تعداد مالکین و شاربین: ۸۰۰ خانوار کشاورز
سطح زیر کشت باغی قنات: حدود ۲۵ هکتار
سطح زیر کشت زراعی: حدود ۴۰۰ هکتار
قنات زارچ با حدود صد کیلومتر طول و تعداد چاه های ۲۱۱۵ حلقه، سابقه ای بیش از سه هزار سال در کشور دارد. مبدأ این قنات در حوالی روستای فهرج است که پس از طی روستاهایی مانند خویدک، دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد گردیده از محلات مختلف شهر از جمله میدان امیر چقماق عبور کرده و پس از گذر از مسجد جامع، از شهر یزد خارج و بطرف زارچ حرکت می کند.
تعدادی از میله های آن هم در محل مسجد جامع یزد قرار دارد. این مسئله نشان می دهد که این قنات قبل ازاسلام وجود داشته و پس از آن، مسجد جامع یزد را در حریم قنات بنا نموده اند تا از طریق پایاب از آب قنات جهت وضو گرفتن استفاده شود.
یکی از ویژگی های قنات زارچ مقطع مربعی آنها است که قدمت حفر آن به زمان زرتشتیان بر می گردد. تا نیم قرن پیش آبدهی قنات زارچ بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بود اما به دلیل حفر بی رویه چاه های عمیق و نیمه عمیق در حریم آبی قنات، آبدهی آن به شدت کاهش یافته است.
مظهر این قنات در شهر زارچ واقع شده و دارای سه شاخه یا تونل زیر زمینی جدا از هم است که تونل های آن؛ شیرین، شور و ابراهیم خویدکی نام دارد. البته دو شاخه شیرین و ابراهیم خویدکی، شاخه های خشک شده قنات زارچ هستند و هم اکنون تنها شاخه شور به طول ۷۲ کیلومتر آبدهی دارد که آبدهی این شاخه در بالادست قنات ۶۰ لیتر در ثانیه بوده اما در مظهر قنات ۲۸ لیتر در ثانیه است.
با کاهش میزان آبدهی قنات، فاضلاب و آلودگی های آب قنات نیز آشکار شد. توسعه شهر یزد طی چند قرن گذشته، ساختمان سازی در حریم قنات، ریزشی بودن سقف و دیواره مجرای قنات و میله چاه ها، نشست فاضلاب ها به درون قنات و قرار دادن لوله های فاضلاب در برخی مناطق در دالان قنات مشکلات بسیاری را برای این قنات کهن به وجودآورده است و در نهایت به مرگ خاموش آن منجر شد. حتی در حال حاضر سی کیلومتر از قنات زارچ که از زیر شهر یزد عبور می کند در دو نقطه در بافت قدیم قرار گرفته که این مناطق فاقد فاضلاب هستند و برخی از منازل مسکونی فاضلاب خود را به داخل قنات هدایت کرده اند، گرچه با تمهیداتی این معضل به حداقل رسیده اما همچنان ادامه دارد. هدایت فاضلاب ها به قنات حتی سبب ایجاد گاز”co۲ “در قنات شده که این امر لایروبی را برای مقنیان مشکل و خطرآفرین نموده است.
مدیریت قنات
مدیریت، حفظ، نگهداری، تقسیم و توزیع آب به عهده شورای قنات زارچ می باشد که پنج نفر عضو داشته و از سوی کلیه مالکین و شاربین قنات انتخاب می شوند. دو نفر از محل سرچشمه زارچ و سه نفر از محل توده زارچ انتخاب شده اند. شورای قنات یک نفر را به عنوان نماینده تام‌الاختیار به مدت یک سال معرفی می نمایند تا از کلیه مالکین و شاربین قنات خودیاری جمع کرده و همچنین رابط بین کشاورزان و ادارات مربوطه باشد. نماینده مذکور جهت حفاظت و نگهداری و حفر پیشکار قنات (محل انتهای قنات در کوره پس از مادر چاه را پیشکار گویند) مقنی و کارگر قنات به کار می گیرد تا به نحو احسن هر گونه عملیات مورد نیاز را به خوبی انجام دهد و دستمزد کارگران را پرداخت نماید.
از سوی شورای قنات دو نفر به عنوان میرآب نیز جهت توزیع و تقسیم آب قنات، یکی در محل سرچشمه و دیگری در محل توده زارچ به مدت یک سال انتخاب می شوند. میرآب با مراجعه به دفاتر آب برنامه و حقابه میزان مالکیت هر فرد و بر حسب نوبت، آب را به کشاورزان تحویل می دهند.
منبع: تریپ یار
نظر شما