سلام نو – محمدعلی صف‌آرا: بالاخره ابراهیم رئیسی به دوربین تلویزیون جمهوری اسلامی ایران چشم دوخت و از «مردمی سازی نظام یارانه» کشور، کالابرگ الکترونیکی و یارانه ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی سخن گفت. حرف‌هایی که بسیاری از آن به طور جسته و گریخته از سوی چهره‌هایی چون محسن رضایی یا احسان خاندوزی طرح شده بود و نشانی از آغاز پروژه‌ای است که از آن تحت عنوان جراحی اقتصاد ایران یاد می‌شود.
رئیسی هر چند صراحتا از زیر بار این جراحی اقتصادی شانه خالی نکرد اما به طور ضمنی گفت که در حال اجرای قانون مجلس است و انتخابی جز این نداشته. رییس جمهور با اشاره به اینکه بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۱ واردات کالاهای اساسی به جای ارز ۴۲۰۰ باید با ارز ۲۳ هزار تومانی انجام شود، اظهار داشت: طبیعتاً این تغییر نرخ در بازار تأثیر می‌گذارد و البته نحوه جبران آن نیز در همین قانون پیش‌بینی شده است.
با این تفاسیر یارانه قرار است به چه شکل به مردم پرداخت شود؟ رئیسی اینطور پاسخ می‌دهد: سازمان برنامه و بودجه این موضوع را کارشناسی کرده و پیشنهادی که داده این است که به ۳ دهک اول، نفری ۴۰۰ هزار تومان یعنی یک خانواده ۵ نفره، ۲ میلیون تومان در ماه و به دهک‌های چهارم تا نهم هم ۳۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر پرداخت خواهد شد.
رییس جمهور اینجا بر دو نکته تاکید کرد. اول اینکه این کمک‌ها تا زمان آماده شدن زیر ساخت کالابرگ الکترونیکی پرداخت خواهد شد و دوم اینکه با وجود اجرای طرح اصلاح نظام پرداخت یارانه تغییری در قیمت نان سنتی، دارو و بنزین رخ نخواهد.
اصلاح اقتصاد ایران؛ تصمیم ضروری
اصلاح اقتصاد، به خصوص اصلاح نظام پرداخت یارانه‌ها، مسئله‌ای نیست که بحثی روی آن باشد. سال‌های درازی است که صاحب‌نظران اقتصاد بر این مسئله تاکید دارند و دولت را در این زمینه مسئول می‌دانند. دولت خاتمی در این زمینه گام‌هایی برداشت، اما مجلس هفتم مانع افزایش قیمت پلکانی شد. دولت احمدی‌نژاد نیز یارانه نقدی پرداخت کرد که آن برنامه هم هیچ‌گاه نتیجه‌ای که باید را نداد و البته کامل اجرا نشد.
دولت روحانی هم که میراث‌دار یارانه و تحریم احمدی‌نژاد بود و پول نفت خوبی هم نداشت عملا چندان فرصت مانور اقتصادی نداشت و هر کاری- مثل گرانی بنزین- هم انجام داد از سر اجبار بود، اجباری که به نظر می‌رسد دامان دولت رئیسی را نیز گرفته است.
ابراهیم رئیسی مایل نیست به این مسئله اعتراف کند، اما آن چنان که از سخنانش هم بر می‌آمد دولت چاره‌ای جز انجام برخی از اقدامات نداشت. دلیل این اجبار چه بود؟ کمبود بودجه‌ای که با عدم رفع تحریم‌ها و به سرانجام نرسیدن برجام همراه شد و عملا دست دولت را در اعطای یارانه بیش از پیش بست.
با اتکا به همین مسئله و نظرات پیشین اهالی اقتصاد دولت رئیسی تاکید می‌کند که امروز تصمیمی را اجرا می‌کند که دیگر دولت‌ها به خاطر حفظ اعتبار خود از اجرای آن سرباز می‌زدند. دولت تاکید دارد که این تصمیم ضروری مورد اجماع اهالی اقتصاد است و بخشی از منتقدان امروز تصمیم دولت از منظر سیاسی با این اقدام مخالف هستند.
اصلاح اقتصاد بله؛ تصمیم شتاب‌زده و فکر نشده نه
منتقدان مدل تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری و اجرای دولت بر اصلاح اقتصاد تاکید دارند، اما در دو دسته به دولت ایراد می‌گیرند. یک دسته سیاست‌های فعلی را بسیار راست‌گرایانه و سرمایه‌دارنه می‌دانند باور دارند تا تقویت قدرت خرید مردم پرداخت یارانه به شکل فعلی باید ادامه می‌یافت. این گروه معتقدند ارز ۴۲۰۰ تومانی همچنان حسن‌های بیشتری نسبت به عیب‌های خود دارد. شاید بتوان حسین راغفر را از شاخص‌ترین نمایندگان این گروه از اقتصاددانان دانست.
گروه دوم هر چند قائل به اصلاح‌اقتصاد و اصلاح نظام پرداخت یارانه هستند، اما معتقدند در شرایط فعلی، با وضع اقتصادی فعلی، با مدل اقتصادی مدنظر دولت و با شیوه اجرای دولت بهتر است که هیچ اقدامی نشود.
نقدهای این گروه به صورت مشخص چیست؟ در گام اول آن‌ها تاکید دارند که اقداماتی این چنینی باید در فضای آرام اقتصادی انجام شود، نه زمانی که اقتصاد کشور چشم به نتیجه برجام دوخته است.
در گام دوم باید برنامه مشخصی برای اصلاح موجود باشد. در این زمینه ظاهرا دولت هنوز زیر ساخت کالابرگ را آماده نکرده است. چناچه وزیر اقتصاد هم گفته که اگر زیر ساخت‌ها فراهم نشد، به همین ترتیب پرداخت نقدی که انجام می‌شود، آن هم مستمر خواهد بود.
در گام سوم این گروه مُدل مدنظر دولت را از نظر تئوری و عملی آشفته می‌دانند و باور دارند که دولت رئیسی هنوز نمی‌داند که چگونه می‌خواهد به اهداف خود برسد و احتمال دارد در وسط راه فرمان را کامل عوض کند.
جراحی صحرایی اقتصاد ایران؛ اقتصاد ایران ویران می‌شود یا شکوفا؟
واقعیت این است که موافق یا مخالف، دولت ابراهیم رئیسی تصمیم گرفته است تا اقتصاد بیمار ایران را به اتاق عمل ببرد، اتاق عملی که در میان جنگ اقتصادی برپا شده است و قرار است در آن یک جراحی صحرایی بر روی اقتصاد ایران انجام شود. سوال اینجا است که این جراحی اقتصادی چه اثری بر اقتصاد ایران دارد؟
واقعیت این است که حتی تخمین زدن آثار اقدامات دولت دشوار است. از شب گذشته تا امروز حرف‌های متنوعی درباره یارانه و اقدامات دولت زده شده است. برخی گمانه زنی‌ها از اعطای دو ماه یک بار یارانه خبر می‌دهند و برخی اخبار از این می‌گویند که دیگر خبری از کمک معیشتی جدا نیست و تمام یارانه همین است. درباره شیوه پرداخت یارانه نان و دارو هم حرف و حدیث زیاد است.
برای همین است که این جراحی اقتصادی را جراحی صحرایی می‌نامیم چون بسیاری از مسائل در آن نامشخص است و بسیاری از تصمیمات در آن به اقتضای شرایط، امکانات و وضعیت در لحظه بیمار گرفته می‌شود. تنها در یک نمونه احیای یا عدم احیای برجام می‌تواند مسیر جراحی اقتصاد ایران را عوض کند.
به نظر می‌رسد با سر رسیدن فصل پاییز و روشن شدن تکلیف پرونده‌هایی مثل برجام می‌توان دقیق‌تر درباره نتایج جراحی صحرایی اقتصاد ایران حرف زد. با این همه یک چیز مشخص است، دولت در کنار مجلس و دیگر نهادهای کشور جراحی پر خطری را آغاز کرده و به هیچ وجه کار آسانی در پیش ندارد.
نظر شما