به گزارش سلام نو، کورتون یا قورتان، روستایی از توابع بخش بن رود شهرستان اصفهان در استان اصفهان ایران است. قدمت روستا به اندازه قدمت تمدن حاشیه نشین های زاینده رود است و قلعه قورتان نیز به دوره دیلمیان برمی گردد. رود خانه زاینده رود با گذشتن از کنار این روستا در۴۰ کیلومتر پایین تر به باتلاق گاوخونی ختم می گردد.
این روستا به دو بخش داخل ارگ (یا قلعه) و خارج از ارگ تفکیک شده است. گروهی از مردم در داخل ارگ زندگی می کنند. افزایش جمعیت روستا موجب گسترش بافت مسکونی در خارج از ارگ شده است.
قورتان دارای جاذبه های گردشگری زیادی است که میتوان به قلعه قورتان، کبوتر خانه، مساجد قدیمی و حمام سنتی اشاره کرد. قلعه تاریخی روستا به تعداد ۳ خانوار هنوز مسکونی بوده و از معدود قلعه هایی است که هنوز در آن سکونت دارند و دیگر مردم روستا از دهه ۵۰ اقدام به خروج از قلعه نموده و در اطراف قلعه ساکن شده اند. این روستا تنها قلعهٔ خشتی و گلی مسکونی در ایران است. مردمانش علاوه بر فارسی به لهجه یا زبانی محلی سخن می گویند که به باور زبان شناسان در فارسی قدیم و پهلوی ریشه دارد. پیشه اهالی روستا کشاورزی و دامداری است.
روستای قورتان مرکز دهستان گاوخونی از توابع بخش بن رود (ورزنه ) است. از پیدایش قورتان تاریخ دقیق و درستی دردست نیست اما به گواهی نام ها و محل هایی که وجود دارند قدمت این روستابه سالهای ۴۲۱-۴۳۹ میلادی که زمان حکومت بهرام پنجم بوده برمی گردد.
با پیداشدن بقایای ظروف سفالی در شرق روستا و کنارزمین های کشاورزی حاشیه رودخانه زاینده رود و با تشخیص باستان شناسان، این تکه های سفالی به دوره هخامنشیان نسبت داده شده که نشانگر قدمت چند هزار ساله روستا است.
تا سال ۱۳۳۵ شمسی تمامی مردم در داخل ارگ قورتان سکونت داشتند. وجود فشار حکومتی، لزوم همبستگی مردم برای دفاع در برابر اشرار و بیگانگان، عدم مالکیت شخصی زمینها و نبود توان مالی برای ساخت و ساز خانه در محدوده های خارج ارگ، باعث باقی ماندن مردم در داخل ارگ برای سالیان طولانی شد. به علت افزایش جمعیت و احساس امنیت به مرور زمان مردم ارگ را رها کرده و در حاشیه شمال و شمال شرقی ارگ شروع به احداث خانه های جدید نمودند. با مستقر شدن مردم در خانه های جدید، خانه های قدیمی داخل ارگ به محلی برای نگهداری دام و انباری برای ذخیره علوفه و محصولات کشاورزی تبدیل شد و همین امر باعث تخریب شدید بافت قدیمی بناها گردید.
چنین به نظر می رسد که قورتان در دوره یا دوره هایی خاص تاریخی از مکانهای مهم منطقه به شمار می رفته که چنین قلعه ای در آن ساخته اند. قلعه ای که هنوز هم پابر جا ست و اگر چه بسیاری از بناهای داخل آن ویران شده اما قابل بازسازی است.
مشخصات قلعه گورتان (قورتان)
از مهمترین آثار تاریخی روستا، ارگ تاریخی و عظیمی است که قدمت آن به قرن چهارم هجری و به دوره دیلمیان (دیالمه) برمی گردد (بیش از هزار سال). وسعت این ارگ نزدیک به پنج هکتار و مصالح به کار رفته مطابق با آب وهوای کویری و تماما از خشت و گل ساخته شده است. باروی شمالی آن ۲۵۰ متر و باروی شرقی آن ۱۸۰ متر طول دارد. تعداد برج های دیده بانی آن چهارده برج بوده که یکی از برج ها و قسمتی از حصار اصلی ارگ بر اثر طغیان و منحرف شدن مسیر رودخانه زاینده رود تخریب گردیده است. قطر دیوار این بنای عظیم از پایین سه الی چهار متر متغییر می باشد. ارتفاع حصارها از زمین تا کنگره نه متر و ارتفاع برج ها از زمین تا کنگره دوازده متر می باشد. این ارگ دارای دو دروازه شمالی و جنوبی است.
بخش‌های مختلف قلعه گورتان
مسجد شبستان یا مسجد اهله یا به زبان محلی مسجد گاره (پایین):
این مسجد در زیر مسجد بالا واقع شده است و از نظر معماری با دیگر مساجد داخل ارگ تفاوت دارد که از جالب ترین و دیدنی ترین مکان های داخل ارگ به حساب می آید. روبروی در ورودی مسجد، محلی است که به غریب خانه معروف شده است. اگر در آن زمانها مسافری هنگام شب به این روستا می رسید و آشنایی در آبادی نداشت، شب را در آن بیتوته می کرد.
مسجد بالا:
قدمت این مسجد به اوایل اسلام برمی گردد که این را از دو محراب بودن آن میتوان دانست. در اوایل اسلام چون مسلمانان سمت قبله را به طور دقیق نمی دانستند، حدودی ازسمت جنوب را قبله قرار می دادند که بعد با مشخص شدن سمت دقیق قبله، محراب جدیدی در داخل محراب اولی، ایجاد کردند. گلدسته ای زیبا برروی این مسجد خودنمایی می کند.
مسجد ابراهیم:
با توجه به سنگ نوشته بالای در ورودی مسجد، ساخت این مسجد به سال ۱۰۸۴ هجری قمری و دوره شاه سلیمان صفوی برمی گردد. مسجد در ضلع شمال شرقی ارگ و نزدیک حمام واقع گردیده است.
مسجد غلامرضا:
این مسجد در ضلع شمالی و جنب درب ورودی ارگ واقع شده است که هم اکنون با ساختی جدید و به نام مسجد المهدی (عج) شناخته می شود.
در مرکز ارگ، بازاری وجود داشت که از دو قسمت تشکیل شده بود. قسمت اول، بازارچه نجارها و کاروانسرا و قسمت دوم دیگر کسبه ها مانند سلمانی، قصابی و … فعالیت داشتند. در داخل ارگ، چهار آسیاب یا ارگاه بود ه که اکنون فقط ساختمان های آنها باقی مانده است. ارگاه به زبان محلی به آسیابی گفته می شود که سنگ آسیاب آن توسط حیوان (گاو، اسب، الاغ) چرخانده می شود. با استفاده از آسیاب های آبی در کنار رودخانه، آسیاب های داخل ارگ رونق خود را ازدست داد.
حسینه ای در ارگ وجود داشت که معماری آن با معماری ارگ همخوانی داشت ولی به علت افزایش جمعیت و کمبود فضای مناسب جهت برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع)، تخریب و بجای آن حسینه ای با معماری جدید ساخته شد.
حمام ارگ در زمان قدیم به صورت خزینه ای بود و آب آن توسط هیزم گرم می شد و هیزم آن را از مسافت های طولانی به روستا می آوردند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با همکاری جهاد سازندگی، حمام تعمیر و به طور بهداشتی ساخته شد و هم اکنون نیز مورد استفاده قرارمی گیرد. حمام روستا در ضلع غربی ارگ واقع گردیده است.
جوی آبی از ضلع شمالی ارگ و زیر مسجد غلامرضا، وارد ارگ می شد و در طی مسیر سنگ چین شده خود از کنار حسینیه، مسجد ابراهیم و پس از پر کردن خزینه حمام از کنار بازارچه نجارها گذشته و از ضلع جنوبی ارگ خارج می شد و به رودخانه زاینده رود می ریخت.
در ضلع جنوب شرقی، بیرون ارگ و در حاشیه رودخانه زاینده رود بنایی خودنمایی می کند که قدمت آن به دوره ایلخانان در قرن هفتم برمی گردد. این بنا ظاهرا مسجد دو طبقه بوده و بزرگی آن نشانگر جمعیت زیاد روستا در آن زمان بوده است.
در ضلع شمال غربی ارگ و در حاشیه رودخانه زاینده رود کبوترخانه ای خودنمایی می کند. معماری آن با معماری کبوترخانه های دیگر بسیار تفاوت دارد به طوری که نمای بیرونی کبوترخانه ها صاف بوده و فشار کمتری را تحمل می کند ولی این کبوترخانه در نمای بیرونی خود دارای دوازده سیلو به طور هلالی است که هرکدام از این سیلوها کار یک پایه را برای این بنا انجام می دهد. ارتفاع آن پانزده متر و قطر آن دوازده متر است.
در غرب کبوتر خانه آسیاب آبی وجود داشته که تا اواخر دهه چهل سالم و گندم مردم را به آرد تبدیل می کرد. هنگامی که موتور های دیزلی جای نیروی آب را گرفت این آسیاب به مرور زمان از بین رفت. هم اکنون فقط قسمتی از چاه آن که با ساروج ساخته شده، باقی مانده است.
این ارگ در طی هزارسال قدمت دچار دگرگونی های فراوانی گردیده، که یکی از این دگرگونی ها ایجاد چند باغ به نام های باغچه گل، باغ حاج میراکبرو باغ کربعلی (کربلایی علی) در مکان های مختلف ارگ بوده که هم اکنون فقط نام و دیوارهایی از آن باغ ها به جای مانده است. سنگ قبرهای گورستان باستانی آن، به دوران تاریخی پیش از اسلام مربوط است. این روستا در دوره حکومت سلسله های دیلمیان و سلجوقیان انبار مهمات و قلعه ای دفاعی بوده است.
اقتصاد
اقتصاد این روستا براساس فعالیت های زراعی، دامداری، باغداری و صنایع دستی شکل گرفته است. محصولات عمده زراعی قورتان گندم، جو، چغندر قند و پنبه می باشد. دامداری در این روستا به شیوة سنتی رواج دارد. روستای قورتان بافت مسکونی متمرکزی دارد و در کوهپایه استقرار یافته است.
صنایع دستی و غذای محلی قورتان
دختران و زنان روستای قورتان به بافت گلیم، قالی و جاجیم نیز می پردازند. از غذاهای محلی معروف این روستا می توان به آبگوشت، آش، کلاجوش و اشکنه اشاره نمود.
آداب و رسوم
در برخی از نقاط کشورمان مراسم مذهبی ماه محرم به شکل خاص و قابل توجهی برگزار می شود که علاقمندان از نقاط مختلف کشور برای دیدن این مراسم می آیند. یکی از این نقاط روستای قورتان می باشد که مراسم زار ایام محرم در این محل می تواند دلیلی برای جذب توریسم فرهنگی باشد.
عزاداری و بزرگداشت آقا ابا عبد الله و اصحاب و انصارش سنت قدیمی دارد ولی از حدود دویست سال قبل سادات و بزرگان و علمای بنی الزهرای قورتان با توجه به شناخت و علمی که از اهل بیت خصوصاً امام حسین (ع) داشتند این نحوه ازعزاداری را بنا نهادند. مراسم نخل گردانی از جمله مراسم ویژه این ایام است.
وجه تسمیه
شهر ها و محل هایی که نام آن ها با گور شروع شده است، منطقه آنها از زمین های اطراف پست تر و گود تر است که روستای گورتان نیز یکی از این محل ها می باشد. با ورود اعراب در سال ۲۲ هجری به ایران، چون در زبان عربی چهار حرف گ – پ – چ- ژ وجود ندارد تغییراتی در زبان فارسی به وجود آورد.
زبان
زبان اصلی مردم روستا و منطقه، زبان بومی و برگرفته از زبان زردشت می باشد. شایان ذکر است که در جرقویه و اواخر رویدشت و بعضی از دهات کوهستانی (کوهپایه ) و سده و ماربین نزدیک اصفهان و همچنین گز و برخوار، زبان مخصوصی دارند که سایر مردم آن را متوجه نمی شوند. اسم این زبان ولایتی است و اکثر لغات آن پهلوی است که عموم زردشتیان استعمال می کنند.
شرایط اقلیمی
رودخانه زاینده رود از میان روستا جریان دارد. ارتفاع روستای قورتان از سطح دریا ۱۴۸۰ متر و آب و هوای آن معتدل و خشک است.
مسیر دسترسی:
قلعه روستای قورتان یا گورتان در ۱۱۰ کیلومتری شرق اصفهان و ۴۵ کیلومتری شمال غربی تالاب گاوخونی در مسیر جاده اصفهان ورزنه واقع شده است. این روستا از شمال و شمال شرق به روستاهای شریف آباد و کبریت و از جنوب به روستای کفران محدود می شود.
منبع: تریپ یار
نظر شما