از مجموعه تاریخی کردشت چه می‌دانید؟

به گزارش سلام نو، مجموعه کردشت در استان آذربایجان شرقی، درشهرستان جلفا واقع شده است. این مجموعه تاریخی که از نقاط گردشگری مهم این شهرستان میباشد در روستای کردشت واقع شده است.

مجموعه کردشت شامل:

۸ بنای تاریخی اعم از حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه ای که بنام قلعه عباس میرزا معروف است و ساخلو نظامی میباشد.

روستای کردشت که از نظر استراتژیکی نقش مهمی در تاریخ ایران به عهده داشت، شاهد جنگهای ایران و روسیه در دوره قاجار بوده است. عباس میرزا ولیعهد قاجار این منطقه را بعنوان پایگاه خود در مقابل قوای روس برگزید و با دلاوری هر چه در توان داشت نثار ایران کرد. اینک این روستا با حمام معروف و قلعه عباس میرزایش شناخته میشود.

روستای زیبا و تاریخی کردشت در منطقه دیزمار ارسباران (خاروانا) بود که اکنون ضمیمه شهرستان جلفا شده است. روستای کردشت یا کوردشت در تاریخ جنگ‌های ایران و روس، مرکز ستاد مرحوم عباس میرزا نائب السلطنه بود. در آن زمان عبور و مرور از رودخانه ارس از طریق این منطقه انجام می‌شد و وجود حصار و برجک‌های دیده بانی از وضعیت فوق العاده و استراتژیک آن زمان حکایت می‌کند.

موقعیت جغرافیایی روستای کردشت:

این روستا و حمام کردشت، در ساحل جنوبی رود ارس و در امتداد رودخانه در جهت غرب به شرق کشیده شده‌است. آب و هوای آن معتدل با زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و از قسمت شمالی توسط کوههای کشور همسایه ارمنستان و از قسمت جنوبی توسط کوههای کمتال احاطه شده و در ناحیهٔ شرقی شهرستان جلفا واقع شده‌است.در گذشته این روستا جزو محال دیزمار ارسباران (خاروانا) بوده و در سال ۱۳۷۲ خورشیدی به همراه دهستان سیاری(سیه رود) از خاروانا جدا و جزو بخش سیه رود شهرستان جلفا قرار گرفت.

کردشت در درّه بسیار حاصلخیز و زیبایی در ساحل جنوبی ارس واقع است و رودخانه مرزی ارس در درّه بسیار عمیق شمال با شدت تمام از غرب به شرق منطقه جریان دارد. کوه های بسیار بلند و صخره ای سرتاسرشمال و جنوب کردشت را فرا گرفته است. بنابر این، تنها معبر قابل توجه کنار ارس از این روستا می گذرد و استقرار این روستا به تبعیت از وضع پستی و بلندی در جهت شرقی- غربی عملی شده است.کوه های بلند صخره ای ساحل شمالی ارس درخاک جمهوری آذربایجان واقع است و در سمت جنوب آن در بلندی‌های کوه های مشرف به روستا یکی از قلعه های تاریخی بنا شده است که در دوره قاجار نیز از نظر نظامی مورد استفاده قرار میگرفت، بعلاوه در این منطقه غیر از قلعه تاریخی کردشت حمام تاریخی باارزشی هم بنا شده است.

مجموعه کردشت شامل:

۸ بنای تاریخی اعم از حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه ای که بنام قلعه عباس میرزا معروف است و ساخلو نظامی میباشد.

این مجموعه در ساحل رود ارس و ۸۰ کیلومتری شرق جلفا بعد از پایانه های مرزی نوردوز و روستای دوزال واقع شده است.

 

حمام کردشت:

حمام کردشت از آثار تاریخی روستای کردشت، از زیباترین حمام‌های آذربایجان شرقی است که با معماری اصیل سنتی در روستای کردشت از توابع جلفا و در سواحل زیبای رود ارس واقع شده‌است.

تاریخچه حمام کردشت:

حمام کردشت در زمان سلطنت شاه عباس صفوی و به دستور وی احداث گردید. این بنا در دورهٔ صفویه حمام خانی بود و فقط پادشاهان حق استفاده از آن را داشتند. ولی پس از دورهٔ صفویه و در آغاز دورهٔ قاجاریه، این بنا به دستور پادشاه وقت (آقا محمدخان قاجار) تغییراتی را به خود دید و از آن پس برای استفادهٔ عموم مردم دایر گردید. اما پس از گذشت چندین سال و به دلیل رسیدگی نشدن به این حمام، این بنا در معرض تخریب قرار گرفت و مردم دیگر از آن استفاده نکردند و این حمام به حمامی متروکه مبدل گشت. پس از این تاریخ این بنا به یکی از ابنیهٔ تاریخی آذربایجان تبدیل شد و مورد بازدید علاقه مندان قرار گرفت.

این حمام در میان باغ بزرگی ساخته شده‌است. این حمام به لحاظ آهک بری‌های موجود شایان اهمیت و توجه خاصی است. جهت ورود به آن ابتدا بتوسط پله به هشتی اولی و بعد با هشت پله به سر بینه یا رختکن وارد می‌شویم رختکن یا سربینه بصورت هشت ضلعی است که به توسط هشت ستون هشت ضلعی دیگر سقف یا گنبد محل فوق نگهداری می‌شود. سرستونهای فوق دارای فرمنس کاری است که بوسیله سرب به ساونی متصل است رختکن بتوسط راهروئی و هشت ضلعی دیگر به خزینه متصل است دو توالت و یک حوضچه آب در قسمت چپ مثلثی واقع است.

هشتی حمام به صورت ۸ ضلعی به ابعاد ۳‎/۵ در ۳‎/۵ و به ارتفاع ۴‎/۳ متر است که یکی از اضلاع، درب ورودی و یکی دیگر راه ورود به رختکن یا سربینه‌است . سربینه حمام نیز ۸ ضلعی به اضلاع ۳‎/۵ متر و ارتفاع ۸‎/۵ متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جوزها و ۸ ستون سنگی ۸ بر، استوار شده‌است. گنبد سربینه دارای کاربندهای جالب مزین به آهک بری‌های زیباست، سکوهای رختکن با طاق ضربی پوشیده و در زیر آن کفش کن‌هایی تعبیه شده‌است. منبع روشنایی حمام روزنه های بالای سقف بوده است.

گرما خانه یا خزینه فضایی است که از ۴ ستون سنگی ۸ بر و ۲ حوض بزرگ مستطیل شکل و اتاقی با گنبد قیر اندود تشکیل شده‌است و نور داخل سربینه و گرماخانه به وسیله روزنی که در نوک گنبد قرار دارد تامین می‌شود و گویا بر روی آن روزن‌ها سنگ‌های مرمر نازک و ظریفی نصب بود که نور آفتاب از آن نفوذ می‌کرد، و داخل حمام را به طور یکنواخت روشن می‌کرد. آب حوض های خزینه توسط کانالی از محل جوش آب به آنها هدایت میشده و محل جوش آب از میان فلزی آلیاژ مشهور به هفت جوش تهیه شده‌است.

حمام کردشت بخش‌های دیگری نیز دارد که بسیار دیدنی و قابل مطالعه‌است. همچنین وجود رود ارس و باغ‌های اطراف این اثر بر زیبایی و اهمیت آن افزوده‌است.

قدمت این بنا به اواسط دورهٔ صفویه و زمان سلطنت شاه عباس صفوی (سومین و قدرتمندترین پادشاه صفوی) می‌رسد. این بنا در دورهٔ قاجاریه مرمت گردیده‌است و از آن به بعد به شکل فعلی باقی مانده‌است.

قلعه کردشت:

یکی از قلعه های تاریخی آذربایجان شرقی که در روستای کردشت ودر ساحل رود ارس بنا شده است، قلعه کردشت میباشد. این قلعه به لحاظ ارزش و اهمیت نظامی و تاریخی به خصوص دوران حکومت عباس میرزای قاجار نائب السلطنه فتحعلی شاه در آذربایجان شرقی بیشتر مورد توجه بوده است و عباس میرزا در مبارزات خود علیه تجاوز روسیه تزاری از این قلعه استفاده می کرد.

کوه های بسیار بلند و صخره ای سرتاسر شمال و جنوب کردشت را فرا گرفته‌اند. بنابر این تنها معبر قابل توجه کنار ارس از این روستا  می گذرد، استقرار این روستا به تبعیت از وضع پستی و بلندی در جهت شرقی – غربی عملی شده است.

آنچه به نظر می رسد، قبل از استفاده نظامی از قلعه کردشت در دوره قاجار، این قلعه وجود داشته است و بنای آن را به سده های نخستین اسلامی نسبت می دهند.

قلعه عباس آباد کردشت در سمت چپ جاده کردشت به خروانق در بالای تپه ای صخره ای بنا شده است و در جبهه شمالی آن در ورودی است و در ارتفاعات این قلعه دیواره ها از جنس سنگ و آجر ساخته شده است و به فاصله معینی نزدیک به یکصد متر از یکدیگر ۶ برج نگهبانی وجود داشته که اکنون قسمتی از این برج ها پابرجاست.

قلعه نظامی عباس آباد کردشت امکان جای دادن سربازان متعدّدی را داشت و برای رفاه و آسایش سربازان مستقر، همواره آماده مقابله با قوای مهاجم روسیه بود. سربازان مستقر در این منطقه بارها از رود ارس گذشته و به ساخلوی ( پادگان ) سربازان روسی شبیخون می زدند.

وقتی در سال ۱۲۴۳ ه-ق (۸۴۱ م) سپاهیان روس از رود ارس عبور کرده و جلفا ، نخجوان ، مرند و اصلاندوز را تصرف کرده و به سوی تبریز روانه شدند، قلعه کردشت نیز به دست قوای دشمن سقوط کرد و بعد از تصرف قلعه، مدتی بعد از آن و در ایام برقراری صلح و متارکه ترکمنچای که بین ایران و روس برقرار شد، قلعه کردشت مدتی مورد استفاده سربازان روسی بود ولی به تدریج با تخلیه قوای روسی، قلعه مزبور مورد انهدام و ویرانی قرار گرفت و قسمتی از تاسیسات آن به غارت رفت، همچنین بعد از این که روس ها این منطقه را تخلیه کردند و امور استان را به نیروهای دولتی واگذار کردند این قلعه بارها مورد استفاده امرای محلّی و حکام  قره باغ قرار گرفت و در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی این قلعه خاصیت نظامی خود را از دست داد.

 

در اینجا لازم است به نکاتی در مورد جنگهای ایران و روس و نقش این قلعه در تاریخ کشور بپردازیم ونگاهی کذرا به اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران مابین عهدنامة گلستان (۱۲۲۸ ه.ق) و عهدنامة ترکمنچای (۱۲۴۳ ه.ق) داشته باشیم.

به موجب عهدنامة گلستان:

الف) ایالات و شهرهای گرجستان، داغستان، باکو، دربند، شیروان، قره باغ، شکی، گنجه‌ و موقان و قسمت علیای طالش به روسیة تزاری واگذار شد.

ب) حق کشتیرانی ایران در دریای مازندران از بین رفت و تسهیلات فراوانی برای بازرگانان روسی در نظر گرفته شد.

ج) دولت روسیه متعهد شد که هر یک از فرزندان فتحعلی شاه که به ولیعهدی ایران تعیین می گردد، هرگاه نیاز به کمک دولت روسیه داشته باشد، کوتاهی ننماید.

و با توجه به اینکه در آن زمان عباس میرزا ولیعهد ایران بوده این امر به معنای حمایت از ولیعهدی او محسوب می شده و در عمل به معنای باز شدن دست روسیه در سیاست داخلی ایران بوده است.

در فاصلة زمانی بین انعقاد عهدنامه گلستان تا آغاز دورة دوم جنگهای بین ایران و روسیه فقط چندی آشوبهای داخلی و جنگ ایران علیه عثمانی که منجر به پیروزی ایران شد، اتفاق مهمی روی نداد.

در این فاصله جنایات روسها در مناطق مسلمان نشینی که از ایران جدا کرده بودند به اوج خود رسیده بود و اخباری که از آن مناطق به طور مرتب به گوش مردم ایران می رسید کینه فراوانی در دل مردم ایجاد کرده بود، همچنین فتاوی متعدّدی منجر به وجوب جهاد علیه دشمن اشغالگر و متجاوز که توسط تعداد زیادی از مراجع و علمای شهرهای مختلف صادر شد و هیجان زیادی در مردم ایجاد کرد و حتی فتوای جهاد علما در رساله ای به نام جهادیه جمع آوری و در میان مردم انتشار یافت و شور فراوانی در مردم برای مبارزه ایجاد شد. در متن معاهدة گلستان حدود مرزی بین دو کشور مشخص نشده بود، بنابراین روسها به قسمتی از اراضی مرزی در نزدیکی ایروان به مرتع ایلات ایرانی به شمار می رفت تجاوز کردند و نظیر این تجاوزات را در نقاط دیگر نیز به وجود آوردند که با دخالت و مذاکرات عباس میرزا تا حدودی از تشنّجات کاسته شد.

در این میان جمعی از روحانیون و علمای اسلام که به جهاد با دشمن اشاره داشتند به همراه گروه هایی از مردم عراق، اصفهان و تهران به مقصد جهاد به طرف آذربایجان حرکت کردند، و شاه ایران سفیر روسیه را که عازم دربار ایران بود نپذیرفت و با هجوم سپاه عباس میرزا غافلگیر شدند. سپاه ایران توانست برخی از نقاط اشغال شده را آزاد سازد ولی به دلیل بی کفایتی دولتمردان و ضعف بنیه نظامی عباس میرزا و خیانت برخی حکمرانان چندان دوام نیاورد.

با شروع جنگ مردم باکو، شکی و شروان شورش کردند و اهالی داغستان دست به قتل عام روسها زدند و تقریبا زمینه لشکرکشی و پیشروی سپاه ایران آماده شد. عباس میرزا پس از تسخیر قلعه شوشا خود را به تفلیس رساند و در طول محاصرة تفلیس روسها توانستند نیروی فراوانی جمع آوری کنند. در این زمان جنگهای بین روسیه و عثمانی به پایان رسید و نیروهای تازه نفس روسی به فرماندهی پاسکوویچ(Paskovich ) عازم ایران گردیدند، سرانجام روسها در سال۱۲۴۲ه- ق سپاه ایران را شکست دادند و عباس میرزا به طرف گنجه عقب نشینی کرد، اما پاسکوویچ پیش از عباس میرزا در گنجه اردو زده بود، در این محل بنا به دلایل سیاسی و خیانت آصف الدوله صدر اعظم ایران،‌سپاه عباس میرزا شکست سختی خورده و منهدم گردید.

گنجه و ایروان تسخیر شد و پاسکوویچ با تسخیر قلعه عباس آباد کردشت واقع در شمال ارس به طرف آذربایجان حرکت کرد و هدف بعدی او تسخیر خوی، مرند و تبریز بود و بدین سان تبریز به آسانی به دست روسها افتاد و غارت گردید.

عباس میرزا که سعی می کرد در ناحیه ترکمنچای جلوی پاسکوویچ را بگیرد دوباره شکست خورد و تقاضای صلح کرد.

معاهدة ترکمنچای در۵ شعبان۱۲۴۲ ه- ق بسته شد.

مفاد آن عبارت بودند از:

الف) واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه و تخلیه طالش و موقان از سپاه ایران.

ب) پرداخت۱۰کرور تومان(معادل ۵ میلیون تومان) به روسیه به عنوان غرامت جنگی.

ج) اجازه عبور و مرور آزاد کشتیهای تجاری روس در دریای مازندران و در امتداد سواحل آن.

د) انعقاد یک عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام کنسول و نمایندگان تجاری به هر منطقه که روسها لازم بدانند.

و) حمایت از ولیعهدی عباس میرزا و کوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه.

ه) استرداد اسرای طرفین و اعطای حق قضاوت کاپیتولاسیون به روسیه.

و رود مرزی ارس به عنوان مرز دو کشور قلمداد گردید و قلعه عباس آباد کردشت به عنوان پایگاه نظامی مورد استفاده نیروهای روسی قرار گرفت.

عباس میرزا، ولیعهد وسردار رشید ایران، در دهم جمادی الثانی سال۱۲۴۹هجری قمری وفات یافت.

چرا باید از این مجموعه دیدن کرد؟

این مکان نماد بخشی از تاریخ ایران است که طی آن رشادتهای ایرانیان و سردار قاجار بدلیل عدم لیاقت شاه وسردمداران ره به جایی نبرد و کشوری مثل ایران بخش عمده ای از خاک وملت خود را از دست داد.

آب و هوای منطقه:

این روستا به تبع منطقه ارس دارای آب و هوای گرم و مرطوب است. تابستان در این منطقه گرم و طولانی و زمستان خنک و ملایم است و در فصل تابستان گاهی اوقات میزان درجه حرارت به بالاتر از ۴۰ درجة سانتی گراد می رسد.

موقعیت مکانی روستای کردشت:

فاصله روستای کردشت تا ورزقان ۶۶ کیلومتر و تا اهر ۱۲۶ کیلومتر و تا جلفا ۷۰ کیلومتر است. این روستا در غرب اهر و ورزقان  و درشرق جلفا واقع شده است .

موقعیت مکانی قلعه کردشت:

قلعه عباس آباد کردشت در سمت چپ جاده کردشت به خروانق در بالای تپه ای صخره ای بنا شده است و درب ورودی قلعه در جبهه شمالی این قلعه بنا شده است.

نکات امنیتی منطقه مرزی:

در مسیر آبشار آسیاب خرابه همپای رود ارس مسافرت می‌کنید، اما توجه داشته باشید که برای گرفتن عکس یادگاری با این رود پر پیچ و خم نباید خودرو خود را متوقف کرده و پیاده شوید، اینجا منطقه‌ای مرزی است و شما اجازه توقف یا عکسبرداری ندارید. برای حفظ آرامش سفرتان هم که شده به این نکته دقت کنید.

منبع: تریپ یار