به گزارش سلام نو، ارگ باستانی نوشین جان که به معبددژ هم معروف است یکی از آثار تاریخی شهر ملایر واقع دراستان همدان است. تاریخچه ارگ نوشینجان به دوران ماد ها برمی گردد و اهمیت آن به دلیل معماری ویژه آن است. نوشیجان نمونه ای از مهمترین نیایشگاه مادها بوده و عناصر این مجموعه به عنوان نخستین الگوی معماری ایرانی از ارزشمند ترین آثار تاریخی ایران محسوب می شود. در ارگ نوشیجان، دو تالار ستون دار و دو معبد ساخته شده است. وجود آنها نشان می دهد که این ارگ، دارای کارکردی نظامی، سایسی و مذهبی بوده است. ارگ نوشیجان را کهن ترین عبادتگاه خشتی ایران دانسته اند که شامل قسمت های مهم ارگ، تالار ستون دار، معبد، اتاق، انبار و تونل می باشد. این اثر تاریخی در سوم بهمن ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۷۶۳ به عنوان یکی از آثار تاریخی ایران ثبت ملی شد.
ارگ باستانی نوشیجان که به آن دژمعبد نیز می گویند از مهم ترین مکان‌های دیدنی ملایر در استان همدان است. ارگ خشتی نوشیجان را می توان قدیمی ترین نیایشگاه خشتی دانست. این ارگ یکی از ناشناخته ترین بناهای کشور به شمار می رود. نخستین آثار به دست آمده از این بنای تاریخی مربوط به دوران مادها بوده است. از مهم ترین ویژگی های این ارگ، دست نخورد گی و عدم بازسازی آن بوده، که سبب اصالت این اثر تاریخی بزرگ دوران ماد است. این ارگ ارزشمند با ارتفاع ۴۰ متری روی یک تپه قرار گرفته است. تپه نوشیجان در سال ۱۳۴۳ خورشیدی مورد شناسایی قرار گرفت و در سال های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ طی ۶ فصل باستان شناسی توسط موسسه ایران شناسی بریتانیا به سرپرستی دیوید استروناخ عملیات کاووش و مرمت در تپه انجام گرفت. دستاورد فعالیت های این هیئت، شناسایی سه دوره معماری باستانی متعلق به دوران ماد ها، هخامنشیان و اشکانیان است که مهمترین و باستانی ترین لایه آن مربوط به سکونت اقوام ماد است. کشفیات نوشیجان ثابت کرد ماد ها از نیمه دوم قرن هشتم قبل از میلاد، تا نیمه اول قرن ششم قبل از میلاد، در این مکان مستقر بوده اند. کاوشگران اطلاعات مورد نیاز از این منطقه را جمع آوری کرده و لایه های مربوط به دوران هخامنشی و اشکانی را برداشتند و لایه های مربوط به دوره ماد را که روی سطح دژ قرار داشت، حفظ کردند. مجموعه ای که در این ارگ باستانی مربوط به مادها است شامل: اتاق ها، انبارها، آتشکده غربی، آتشکده مرکزی، تالار ستون دار، حصار دژ و تونل است. بناهای مربوط به این دوره از خشت خام به ابعاد ۲۲ در ۴۰ سانتی متر با ضخامت ۱۲ سانتی متر ساخته شده است.
معماری ارگ نوشیجان
دژ نوشیجان از لحاظ معماری، نخستین الگوی معماری ایرانی محسوب می شود و همین موضوع آن را به یکی از با اهمیت ترین بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان همدان تبدیل کرده است. معماری بنای ارگ شامل تالارهای ستون دار و پنجره های کور در معبد مرکزی است. معماری تالار ارگ نوشیجان، در دوره هخامنشی الگویی برای ساخت تالار آپادانا و در دوران اسلامی برای مقرنس کاری بناها به کار گرفته شد. در ارگ نوشیجان، دو تالار ستون دار و دو معبد ساخته شده است. وجود این دو بنا در ارگ نوشیجان، نشان می دهد که این ارگ، دارای کارکردی نظامی، سایسی و مذهبی بوده است. اهمیت و ارزش این مجموعه و وجود آتشکده های آن، سبب تقدس بنا شده است. اقوام ماد به هنگام ترک محل، اقدام به پر کردن فضاهای داخلی مجموعه برای حفظ بنا کرده اند. ارگ نوشیجان در دوران هخامنشی و اشکانی، روی بازمانده های قبلی بنا که به صورت سکو بود، ساخته شده بطوری که بنای مادی تا ارتفاع ۸ متری باقی مانده و نیاز به بازسازی خاصی نداشته است و تنها اقداماتی برای مرمت آن انجام شد. بنای قدیمی جبهه غربی تپه نخستین آتشگاه ارگ است. بقایای آتشدان در جبهه جنوبی تپه، نشانگر مراسم نیایش آتش است. آخرین تاریخ استفاده از این بنای تاریخی همزمان با دگرگونی معماری در این تپه و ایجاد تالار ستون دار در شرق بوده است.
قسمت‌های مهم ارگ
معبد اصلی:
زیباترین بخش مجموعه تپه نوشیجان معبد چلیپا است که با پلان نیم چلیپا ساخته شده است این معبد که استروناخ آن را دومین نیایشگاه نامیده، در مرکز مجموعه قرار دارد. معبد چلیپا به آتشکده های ساسانی شبیه است و به همین دلیل نوشیجان را یک نیایشگاه کهن می دانند. نیایشگاه دوم دارای طاقچه هایی است که به آنها پنجره کور می گویند و محلی بوده که نیایشگران هدایای خود را تقدیم می کردند. در مرکز پرستشگاه چلیپا سکوی مکعب شکل قرار گرفته که آتشدان این معبد محسوب می شده است. شکل معبد به صورت نیم چلیپا بوده و با همان عناصر معماری دژ ساخته شده اند. در زاویه شمالی سرسرا پایه آتشدانی وجود دارد که از سه بخش کاملا مشخص ساخته شده است. این نوع آتشگاه از نظر پلان در اکثر آتشگاه های دوره ساسانیان دیده شده است. اتاق معبد به صورت شمالی-جنوبی ساخته شده و در بدنه مخروطی شکل آن سه طاقچه بطور نامحسوس دیده می شوند. در حاشیه جنوبی معبد، بقایای یک سکوی برجسته وجود دارد که احتمالا شالوده پایه ستون های معبد بوده است.
تالار ستون دار آپادانا:
تالار ستون دار بنای مستقل در شمال ارگ نوشیجان دارای ۱۲ ستون چوبی در سه ردیف چهارتایی است. ستونها در گذر زمان پوسیده و از بین رفته اند دیوارهای تالار دارای تزئینات چند لایه و زیبا هستند. در جنوب تالار ستون دار طاقچه های بزرگی نظیر پنجره های کور معبد چلیپا دیده می شود و دور تا دور دیوار حیاط تزیین شده است. برخی پژوهشگران سبک این تالار را بر گرفته از معماری "اورا تویی"می دانند . تالار ستوندار دو اتاق دارد که طاقچه های مثلثی کوچکی در دامنه دیوارهای آنها ساخته شده، حفره ای بزرگ نیز در حیاط تالار ستون دار دیده می شود که بیش از ۱۵ متر عمق دارد و به گمان باستان شناسان بقایایی از یک آب انبار است.
تونل:
در بخش شمالی تالار ستون دار و در امتداد شرق و غرب حفره ای سردابی شکل، کنده شده که در عمق ۳ متری به صخره منتهی می شود. با توجه به شکل تونل، به نظر می رسد که کار معماری پایان نیافته و از این جهت می توان استنباط کرد که احداث آن در آخرین دوره سکونت در این تپه، صورت گرفته و از طرفی احتمالا ایجاد آن تپه، جنبه امنیتی داشته است. اصطلاح شورکات یعنی محل ایزد سوریاش و انوشیجان مشخص می کند که به احتمال بسیار این مکان، مرکز پرستش ایزد خورشید بوده است.
اتاق ها و انبارها:
این بنا دومین بخش مهم تپه نوشیجان را تشکیل می دهد که در شرقی ترین قسمت تپه قرار گرفته و دارای حصار، بارو، اتاق های مسکونی و انبار است. در پیرامون مجموعه نوشیجان حصار خشتی مرتفعی با ارتفاع ۸ متر و چینه هایی پهن وجود داشته، که از ساکنین محافظت می کرده است و اینک از بین رفته است.
امکانات و بازدید
این ارگ باستانی به دلیل قرار گرفتن در مسیر نهاوند و در محدوده رفت و آمد بودن و به سبب اهمیت بنا برای مردم استان همدان، یکی از پربازدید ترین مکان های تاریخی محسوب می شود. در بیرون از همدان این ارگ تاریخی چندان شناخته شده نیست. در سال های اخیر مکان اطراف ارگ مورد پاکسازی و زیبا سازی قرار گرفت و در اطراف آن کمپینگ ها و آلاچیق هایی برای استفاده گردشگران و نصب چادرهای مسافرتی در ایام تعطیل سال در نظر گرفته شد و سیستم های نورپردازی مخصوصی به این مکان، اختصاص داده شد. علاوه بر این، در سال های اخیر در محل ارگ، راهنمایان گردشگری برای شناسایی ارگ به بازدید کنندگان در ایام تعطیل نوروز مستقر شدند. این ارگ باستانی در روزهای تعطیل از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب آماده بازدید گردشگران است.
موقعیت مکانی
۶۰ کیلومتری جنوب همدان، ۱۶ کیلومتری شمال غرب ملایر، تپه نوشیجان همدان
منبع: تریپ یار
نظر شما