به گزارش سلام نو، قلعه دختر، نشان ظهور امپراتوری ساسانی و افول دولت اشکانی است. این دژ مستحکم و نسبتا بزرگ که بر تمام منطقه تسلط دارد، برای دیدبانی و حفاظت از پایتخت اولیه ساسانیان، شهر گور، ساخته شده است.
گنبد مدور این قلعه شاهکار معماری ایران باستان است. ابتکار معماران آن در استفاده از فیل گوش ها و سه گوش ها برای تحمل وزن این گنبد بسیار جالب توجه و چشمگیر است.
بزرگی بنای این قلعه، مبهوت کننده است و دیوارهای بلند آن با تمام تخریبی که صورت گرفته، هنوز باشکوه است.
اردشیر ساسانی احتمالاً این قلعه را در اواخر دوران اشکانیان و زمانی که هنوز بر اردوان پنجم، آخرین شاه اشکانیان، خروج نکرده بود ساخته است.
این قلعه در ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ بعنوان اثر ملی به ثبت رسید و در سال ۲۰۱۸ بعنوان اثری از آثار دوره ساسانی استان فارس در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. در این سال هشت اثر دوره ساسانی استان فارس در فیروزآباد، کازرون و سروستان به ثبت جهانی رسیدند.
قلعه دختر از اثار دوره ساسانی در فیروز آباد است. این قلعه که در شش کیلومتری فیروزآباد، در نزدیکی نقش برجسته تنکاب، بر فراز کوه شمالی جای گرفته است، توسط اردشیر بابکان (۲۲۴-۲۴۱ م) برای حفاظت از شهر و دفاع در برابر حمله اردوان پنجم، اخرین پادشاه اشکانی، ساخته شده است.
این دژ یک فلات کوهستانی را اشغال کرده که از سه طرف بوسیله تنگه احاطه شده است. این بنا که به عنوان کاخ و قلعه نظامی مورد استفاده قرار می گرفته، به علت تسخیر ناپذیری، قلعه دختر نامیده شده است. قابل ذکر است که الهه آب در ایران باستان که آناهیتا نام داشت اغلب در ساخت قلعه های ایران نقش اساطیری داشته و در نامگذاری آنها نیز بی تاثیر نیست که اغلب بنام قلعه دختر شناخته شده هستند.
قلعه دختر که از لاشه سنگ و گچ دست کوب و ملاط ساروج ساخته شده، ۲۳۰۰ مترمربع زیر بنا دارد و در آن تالاری با چهارده متر مربع مساحت و هجده متر ارتفاع جای گرفته است.
تالار مرکزی این اثر به وسیله فیلپوش هایی به طرحی دایره ای تبدیل شده و دارای گنبدی است که بر روی نقشه ای چهارگوش قرار گرفته است. همچنین دارای گچبری هایی به سبک دوره هخامنشیان در تخت جمشید است.
از ویژگی های دیگر این قلعه داشتن مخزن آب سنگی است که در دل کوه ایجاد کرده‌اند و در مواقع مورد نیاز احتیاجات قلعه را بر طرف می کرده است.
در این بنا پلکانی مارپیچی وجود دارد که در سه تراز متفاوت بر روی نقشه ای مربع شکل قرار گرفته است. حیاط مرکزی و راه پله تالار از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده و در اطراف حیاط اتاق هایی نیز وجود دارد. در این قلعه آثار اتاق هایی تو در تو، اتاقک های نگهبانی، راهرو و مخزن آبی که در کوه حفاری شده، وجود دارد. هم چنین آثار راه های خروجی مخفی نیز در این قلعه دیده می شود. این قلعه دارای یک حصار دفاعی مستحکم است که به طور منظم در برخی قسمت ها جلوتر و در بخش هایی عقب تر ساخته شده است. بطور کلی میتوان گفت که این قلعه از سه طبقه متوالی ساخته شده که با برج پلکانی به هم مرتبط بوده اند. طبقه اول اتاق نگهبانان با برج های مشرف به جهات مختلف با روزنه های خاص و قابلیت تیراندازی از داخل به خارج قلعه و یک آب انبار و دو حلقه چاه مخفی حفاری شده در دل کوه تا عمق رودخانه بود، طبقه دوم از حیاط و تالاری بزرگ تشکیل می شد که محل استراحت نگهبانان و محافظان و بخش مخصوص مهمانان بود و سرای شاهی که با گنبد پوشانده شده بود طبقه سوم را تشکیل میداد.
کاوش های قلعه دختر نشان داده، کمربند دفاعی اصلی دژ که خود دارای بازوهای دفاعی پیش آمده است، ارتفاعی در حدود شش یا هفت متر داشت.
در قسمتی از قلعه دهانه غاری دیده می شود که به قول بعضی از محلی ها این غار به کاخ ساسانی در جلگه فیروزآباد راه داشته است که در زمان حمله دشمن به قلعه، محصورین قلعه می توانستند از طریق این غار با شهر ارتباط داشته باشند و بتوانند غذا و نیروی انسانی وارد قلعه کنند.
این قلعه از سه جهت شمال، غرب، جنوب با صخره کوهستانی با ارتفاع غیر قابل نفوذ محصور است و بر هر صخره باروی بلند و برج های دیده بانی ساخته شده و در سمت شرق با فاصله بیش از یک کیلومتر از قلعه، دیوار سنگی مستحکمی کشیده شد تا مانع ورود افراد شود.
تنها راه ورود به این دژ از جنوب قلعه با پلکان امکان پذیر بوده که علاوه بر صخره کوه از چند لایه دیوار و برج تو در تو با نگهبانان مخصوص محافظت می شد.
روی بدنه های بیرونی این دژ به منظور ایجاد دید برای نگهبانان، تیرکش های متعددی احداث نموده اند که شکل کلی آنها به صورت دریچه هایی است مستطیل شکل که در قسمت بالای خود دارای طاق هلالی شکل هستند.
معماری ویژه گنبد
معماران رومی مشکل قرار دادن سقفی مدور بر روی بنایی چهار گوش در گوشه ها را با جلو آوردن تدریجی سنگ یا آجرها به شکلی که پیوسته مدور تر می شد، حل کرده اند اما در قلعه دختر فیروزآباد شیوه جدیدی از معماری به کار گرفته شد که همانا استفاده از سکنج در گوشه هاست. این قلعه تماماً از سنگ های درشت ساخته و سنگ های نما، تراشیده شده اند ولی سنگ های پی ها و داخل دیوارها از قلوه سنگ های درشت رودخانه ای تشکیل شده اند.
قلعه دختر ابتدا، زیر نظر سازمان یونسکو و توسط سویسی ها مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت. پس از انقلاب این بنا به علت ویرانی بر اثر زلزله هایی مکرر و گذر زمان، توسط میراث فرهنگی مورد مرمت قرار گرفت.
حمامک نزدیک قلعه
در کنار دیوار شرقی قلعه دختر محلی وجود دارد که حمامک نامیده میشود. گفته می شود که زمانی به عنوان حمام سلطنتی بوده و چون هم در زمستان و هم در تابستان آب داشته و داخل غار نیز مرطوب بوده است، هوای داخل هیچ گاه سرد نمی شد. اما آثار زیادی داخل غار مشاهده نمی شود که می تواند به خاطر تغییر شکل سریع غار های آهکی باشد. در فصول زمستان و تابستان هوای داخل غار سی درجه می باشد.
مسیر دسترسی
برای رفتن به این قلعه از سمت شیراز، بعد رد کردن چند کیلومتر از فرودگاه به پل فسا میرسیم و در آنجا به سمت کوار تغییر مسیر داده و بعد از طی حدود ۹۰ کیلومتر در طبیعت زیبا (دشتهای سرسبز ، کوه ، سد و تونل ) و بعد خارج شدن از تونل ، در داخل دره تنگ آب ، بعد از یک پیچ نسبتا تند به یک ایستگاه تله کابین میرسیم ، در کنار ایستگاه جای پارک ماشین و سرویس بهداشتی قرار دارد.
وقتی اولین نظر شما به قلعه میافتد اولین فکری که به ذهنتان می رسد استفاده از تله کابین است، ولی اینکار معمولا عملی نیست، چون اغلب تعطیل است و شما باید خودتان زحمت بالا رفتن از پله ها را بکشید.
شیب صخره سبب شده تا این قلعه در سه سطح ساخته شده شود و شما بعد از بالا رفتن از پله ها از نازلترین سطح آن، از طریق پلکانی مارپیچ که به حیاط اصلی تراس میانی می رسد، میتوانید وارد شوید.
نزدیک‌ترین دیدنی تاریخی
نقش بر جسته اردشیر: روبروی قلعه دختر، در پایین کوه در سمت راست رودخانه تنگاب به سمت فیروزآباد در کوه نقش برجسته ای در ارتفاع چهارمتری از کف رودخانه حجاری شده که در بین مردمان منطقه به نقش رستم تنگاب مشهور است. این نگاره دوم اردشیرساسانی در فیروزآباد است.
منبع: تریپ یار
نظر شما