به گزارش سلام نو، در مجاورت گورستان قدیمی شهر تایباد، شهر عالمان و عارفان، مجموعه تاریخی و مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی واقع شده که به دست بزرگترین معماران ایرانی آن دوران بنا گردیده است. معمارانی همچون برادران غیاث الدین و قوام شیرازی که به دستور «غیاث الدین پیر احمد خوافی» وزیر با درایت شاهرخ پسر تیمور، در سال ۸۴۸ ه.ق، این بنا را احداث کردند. این مجموعه شامل مسجد یا گنبدخانه، ایوانی زیبا با طاق آهنگ و دو حجره دو اشکوبه در طرفین آرامگاه بوده و از مهمترین شاخص های تاریخی شهر تایباد محسوب می گردد.
مدفن مولانا زین الدین ابوبکر، شیخ صوفی و عارف سده هشتم هجری، در میان محوطه این مجموعه تاریخی قرار دارد و درخت پسته کهنسالی بر آن سایه افکنده است.
این مکان در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شماره ثبت ۳۰۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.مهمترین شاخص تاریخی شهر تایباد ایوانی است رفیع مزین به کاشی کاری و کتیبه های زیبا که امروزه در کنار گورستان قدیمی شهر در خیابان مولانای غربی واقع است و مؤید ارادت و توجه به شخصیت عرفانی مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی است. وی از مشایخ صوفیه و ازجمله عرفای سده هشتم هجری است. مدفن مولانا زین الدین در میان محوطه این مجموعه تاریخی قرار دارد. در مجاورت آن مسجد و ایوانی زیبا همراه با دو حجره دو طرفه در طرفین، با فضای داخلی به صورت شاه نشین صلابت خاصی را به این مکان تاریخی داده است.
از ویژگی های مهم این بنا کتیبهٔ آجری بر زمینه کاشی فیروزه‌ای ایوان به خط ثلث به قلم جلال الدین محمدبن جعفر است. معماری بنا در سال ۸۴۸ ه. ق. به پایان رسیده و بانی آن «پیر احمد خوافی» وزیر با درایت شاهرخ تیموری بوده‌است.در سال ۱۰۳۰ هـ .ق شخصی به نام خواجه درویش، محجری را پیرامون قبر کشیده و لوحی نیز تقدیم مزار نمود. دو لوح خاکستری یکی بر روی قبر و دیگری در بالاسر آن به صورت افراشته وجود دارد.
بر روی سنگ مزار وی به قلم زیبای نستعلیق این عبارت دیده می شود (کل شی هالک الا وجهه، هذا مرقد مرحوم قطب الاقطاب مولانا، شیخ زین الدین ابابکر بن شیخ علی بن شیخ ابوبکربن شیخ احمدبن شیخ «محمد بن» شیخ محمودبن شیخ سهیل تایبادی وفات یوم پنجشنبه سلخ محرم ۷۹۱ ). بر روی سنگ قبر افراشته این عارف چنین نگاشته شده:
سنه احدی و تسعین بود تاریخ گذشته هفتصد از سلخ محرم
شـده نصف النهار از پنـج شنبه که روح پاک مولانای اعظم
سوی خلد برین رفتند و ملایک همه گفتند از جان « خیرمقدم »
در مجاورت آرامگاه، مسجد یا گنبد خانه، ایوانی زیبا با طاق آهنگ، و دو حجره دو اشکوبه در طرفین به پاس حرمت آن صوفی زاهد ساخته شده است. فضای اصلی بنا با ابعاد ۵۰/۱۷ * ۵۰/۱۶ مترمربع شامل فضا هایی محدود تر بصورت شاه نشین هایی است که پوشش آنها بصورت نیم گنبدی همراه با گوشه سازی و مقرنس کاری است. بر فراز آن پوششی گنبدی، زیبایی خاصی به معماری این مکان داده است.
کتیبه‌ها
کتیبه ایوان بنا به خط ثلث، از جمله نفایس هنری است که شامل یازده آیه اول از سوره مبارکه «کهف» است و کاتب آن «جلال الدین بن محمد بن جعفر» می باشد. همچنین در بخش فوقانی این کتیبه عبارت «الملک لله » به خط کوفی تکرار شده است.
علاوه بر آن کتیبه ای دیگر به خط ثلث، پیرامون کمرگاه ایوان را دور می زند که حاوی عباراتی تاریخی در باره زمینه بنیان این بنای رفیع است. در بالای کتیبه عبارت «الملک لله» نیز به خط کوفی نقش بسته است.
فضای زیر گنبد با عناصر تزئینی و کاربندی آراسته شده و ازاره های آن به شیوه گره سازی با تلفیق سنگ و کاشی معرق آذین بخش این قسمت گردیده و بعد ها ازاره، محلی برای ثبت یادگاری های هایی در طول زمان گشته که بعضی از آنها به رجال مشهور آن دوره و قرون پس از آن تعلق دارد. همچنین درب چوبی نصب شده در بنا از ارزش تاریخی بسیاری برخوردار است که بر روی آن کتیبه ای بسیار زیبا به خط ثلث حاوی عبارت «مفتاح الجنه، لااله الا الله، محمد رسول الله» به چشم می خورد.
نمای بیرونی بنا شامل تزئینات کاشی کاری و آجر کاری های ظریفی است که با خطوط معقلی، موتیف ها، نقوش اسلیمی و خطایی آراسته شده است. علاوه بر آن اطراف صحن مزار، مشتمل بر ایوانچه هایی است که فضای خاصی را برای این مکان فراهم آورده است. به استناد کتیبه موجود، ساخت بنای مزار مولانا در سال ۸۴۸ هـ .ق مقارن با زمامداری شاهرخ پسر تیمور به اتمام رسیده و بانی آن «غیاث الدین پیر احمد خوافی» وزیر با درایت وی بوده است.
یادگاری‌های مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی
بنای ارزشمند مسجد مزارمولانا و یادگاری ها و دست نوشته ها حکایت ازارادت و توجه تعداد زیادی از شخصیت ها و مردم به جناب مولانا زین الدین ابوبکر بوده است و خود گویای مقام والای این عالم ربانی می باشد.
یادگاری ها و دست نوشته های مزار مولانا بیانگر بعضی وقایع مهم تاریخی و رفت و آمد شخصیت ها، رجال و افراد بین شهرهای مهم خراسان (هرات، مشهد مقدس و نیشابور) است. با مطالعه یادگاری ها و دست نوشته های مزار مولانا می توان به اعتقادات صاحبان دست نوشته ها و نویسنده آن پی برد. این اشخاص پس از حضور بر سر مزار این عالم ربانی و قرار گرفتن در این فضای معنوی و مشاهده بنای زیبای مسجد و ایوان رفیع آن که سر بر آسمان می ساید نتوانسته اند بر احساسات خود غلبه کنند و به همین جهت هر یک به نوعی مکنونات قلبی خود را حتی بصورت یک یادگاری از حضوری بیاد ماندنی بر ازاره این مسجد ثبت کرده اند که در قالب آیه ای از قرآن کریم، احادیث نبوی یا کلامی از بزرگان بصورت شعر یا نثر بیان شده اند.
بطور کلی مضمون دست نوشته ها را می توان به دو دسته اطلاع رسانی تاریخی و یادگاری تقسیم کرد. الف - اطلاع رسانی: تعدادی از این دست نوشته ها نشان از حضور نویسنده یادگاری و اشاره به پاره ای از رخدادها و اتفاقات و وقایع تاریخی مربوط به زمان خود دارد. ب - یادگاری: هدف از نگارش این دست نوشته ها صرفاً گذاشتن یادگاری بر این مزار بوده است چه بصورت فقط یک نام و تاریخ چه با مضامین زیبا و اشعاری که بیان احساسات به انواع مختلف در آنها وجود دارد..
سایر بناهای مجموعه
در ابتدای ورود به مجموعه آب انباری وجود دارد که ساختار معماری آن بدون پاشیر است و با رشته پلکانی مستقیماً به داخل مخزن منتتهی می شود. بنایی که در میانه گورستان مجاور این مکان دیده میشود نیز منسوب به آرامگاه شیخ علی، پدر زین الدین ابوبکر است.
منبعک تریپ یار
نظر شما