به گزارش سلام نو، مسجد دومناره که در بافت قدیمی سقز واقع است، از آثار تاریخی سقز محسوب می شود. تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص نسیت، ولی از آنجا که مردم این شهر ساخت آن را به شیخ حسن مولان آباد نسبت میدهند، احتمال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته شده باشد. این مسجد در سال ۱۳۸۰ با شماره ثبتی ۲۶۰۰، جزو آثار ملی به ثبت رسید.
سقز شهری است کوهستانی که در غرب ایران و میان کوه های زاگرس، و شمال استان کردستان قرار دارد. این شهر تاریخی که در سر سه راهی سنندج ـ میاندوآب و بانه واقع شده علاوه بر آثار باستانی چون تپه زیویه دارای آثار تاریخی دیگری مثل بازار قدیمی، حمام حاج صالح، بنای مسجد شیخ مظهر و مسجد دومناره است که اکثر این آثار تاریخی در بافت قدیمی شهر قرار دارند. مسجد دومناره سقز قدیمی ترین مسجد شهر است، این مسجد در محیطی آزاد ساخته شده و از هر چهار طرف باز است. از طرف شمال به یک کوچه سه متری محدود به تپه قلعه نارین و خیابان امام، و از جنوب به محوطهٔ باز حوضخانه راه دارد. در جهت غرب به یک گذر گاه چهار متری، و از طرف شرق نیز به یک کوچه یک متری محدود است.
تاریخچه
بنای مسجد طبق روایات محلی، به زمان شیخ حسن مولان آباد، از عرفای حکیم و ریاضیدان مشهور عصر افشاریه بر می گردد. هنگام عزیمت نادر شاه افشار به بغداد، وی از منطقه سقز عبور کرد و طبق در خواست شیخ حسن مولان آباد برای ساخت مسجدی برای اهالی شهر سقز، نادر شاه دستو ساخت این مسجد را داد. در حال حاضر نیز برخی از اهالی منطقه به این مسجد، مسجد شیخ حسن مولان آباد می گویند. از نشانه ها و دلایل صحت این مدعا، این است که در این سفر نادرشاه دو عصای مرصع و یک سفرهٔ منقوش زیبای چرمی را نیز به شیخ حسن هدیه داده است که این وسایل در حال حاضر در قریهٔ مولان آباد، که آرامگاه این عارف عالی مرتبه در آن قرار دارد، نگهداری می شود. همچنین یک جلد کلام ا… مجید خطی در مقبره شیخ حسن است، و تاریخ آن به اواخر دوره افشاریه دلالت دارد. همچنین با توجه به کاشیکاری های این مسجد که بیشتر مربوط به اواخر افشاریه واوایل زندیه است و خصوصیات آن دوران را دارد، می توان به طور قطع مطمئن شد که بنا مربوط به دوره افشاریه است، و در دوران بعد مرمت شده و تعمیرات جزئی در آن صورت گرفته است.
ویژگی‌های معماری
مسجد دارای شبستانی با چهار ستون قطور چوبی به نشانه چهار خلیفه اهل سنت است. در ضلع جنوب غربی، ایوان ستوان دار (مصلای تابستانی) ساخته شده که تداعی کننده فرم مخصوص مساجد منطقه کردستان است. بالای مسجد دو مناره رفیع و بلند قرار دارد که به همین دلیل به مسجد دو مناره شهرت دارد. مصالح به کار رفته در بنای این مسجد شامل خشت و خام، ملات گل، سنگ های لاشه، چوب و ... است. در تزئینات مناره از کاشی ها و آجرکاری های معقلی استفاده شده است. احتمالا حوضخانه مسجد که گنبدی بر فراز آن قرار دارد و محل وضوی نمازگزاران است، قدیمی تر از مسجد کنونی و متعلق به دوران صفویه است. در دیوارهای مسجد ازکاشی های صابونکی با طرح سرو (درخت زندگی)، کار استاد علی اصفهانی برای تزئین استفاده شده است. به نظر میرسد که این استاد اصفهانی چند سالی در سقز سکونت داشته است.
ورودی این مسجد در ضلع غربی قرار گرفته است. این در ورودی، سر در آجری با بافت گره چینی آجر و کاشی زرد رنگ دارد که معرف دورهٔ زندیه است. بعد از در ورودی یک دالان ارتباطی، حدود ۳ در ۳٫۵ متر است، که از همین دالان به وسیله نه پله می توان به پشت بام مسجد رسید. پله ها بدین صورت ساخته شده اند که چوبی جهت لبه پله استفاده نموده و برای ساخت پله ها پشت این لبه چوبی را به وسیله سنگ های لاشه، خشت خام واندود کاه گل پر کرده اند. شبستان مسجد دقیقاً در ضلع شرقی این دالان قرار دارد که از طریق درگاه جدا گانه می توان به آن راه یافت. ابعاد این شبستان ۱۰ در ۱۲ متر است. سقف این شبستان با ارتفاع ۲ متر و۸۰ سانتی متر همانند بیشتر مساجد محل، بر روی چهار ستون چوبی تقریباً مدور با سر ستون های چوبی، تکیه داده است. پشت بام این مسجد تا سال ۱۳۶۴، کاهگلی بود، که در آن سال با همت اهالی محله اندود کاه گل برداشته و آسفالت شد. قطر ستون های این بنا در حدود ۳۵ سانتی متر است که بر پایه ستون های سنگی قرار دارند.
در ضلع جنوبی این شبستان محراب جلب توجه می کند. این محراب بافت فدیم خود را که همان طاق هلالی می باشد، حفظ کرده است. البته به دلیل اینکه در سال ۱۳۷۸ همهٔ مسجد گچکاری مجدد شد، تغییراتی در تزیینات و مشخصه های آن به وجود آمد، به طوری که امروزه فقط محرابی هلالی مشاهده می شود که بر بالای آن بسم ا.. الرحمن الرحیم با گچ قالب گیری شده است. در ضلع جنوبی شبستان علاوه بر محراب، دو راه ارتباطی دیگر که دقیقاً شکل محراب را دارند، برای راه یافتن به ایوان جلوی مسجد تعبیه شده است. قطر دیوارهای این مسجد حدود یک متر و هفتاد سانتی متر است که در ضلع جنوبی و داخل محراب به وضوح می توان آن را مشاهده کرد. راز استحکام و پایداری بنا از دورهٔ افشاریه تاکنون بدون تردید همین ضخامت دیوارهای ان است. در ضلع شرقی شبستان، شش تاقچه به اندازه های متفاوت ساخته شده است که برای نگهداری مصحفها و وسایل دیگر مسجد استفاده می شود. در این ضلع همچنین یک در به اتاق واقع در ضلع شرقی مسجد که برای انباری از آن استفاده می شود، تعبیه شده است. در ضلع شمالی در سال ۱۳۷۹ شومینه ای ساختند که بیشتر جنبهٔ تزیینی دارد که در حال حاضر دهانهٔ شومینه را بسته اند و به عنوان لولهٔ بخاری از آن استفاده می شود. در ضلع غربی شبستان نیز چهار تاقچه به اندازه های متفاوت ساخته شده است که همان کار برد تاقچه های ضلع شرقی را دارند. تاقچه هایی که از آنها نام برده شد، به دلیل متاخر بودن گچکاری مسجد، مشخصه های بارزی ندارند که بتوان آن را برشمرد. در ضلع غربی مسجد علاوه بر دالان ارتباطی به شبستان اصلی مسجد، دو اتاق دیگر نیز وجود دارد، که در ادوار پیشین، محل سکونت طلبه های دینی و محل درس خواندن آنان بود. در حال حاضر، کاربری این دو اتاق عوض شده و یکی از این اتاق ها به وضو خانه تبدیل شده و اتاق دیگر نیز خالی مانده است. راه ارتباطی به این اتاق ها از داخل شبستان است. از طریق اتاق اول می توان به اتاق دوم نیز راه یافت. احتمالاً از ایوان جلوی مسجد، به عنوان مصلای تابستانی استفاده می شده است. به دلیل این که مسجد همانند اغلب خانه های این منطقه بر سطحی شیب دار بنا شده است، معماران اولیه آن برای این که بتوانند مسجد را بر روی سطحی مسطح بنا کنند، مجبور بوده اند در جلوی مسجد سکویی از سنگ های لاشه با ارتفاعی در حدود ۴ تا ۴٫۵ متر قرار دهند و سپس مسجد را بر روی این سکوی سنگی بنا کنند. ایوان جلوی مسجد، دقیقاً بر روی این سکوی سنگ چین شده ساخته شده است. ابعاد این ایوان ۴٫۸۰ در ۱۶ متر می باشد، که با شیستان اصلی مسجد دارای بامی در یک سطح است. این ایوان در ضلع غربی، همانند خود مسجد، در مجزایی دارد. بر بالای این در ورودی سردری با بافت گره چینی آجر و کاشی دیده می شود که در آن عبارت: (علی مدد) نقش بسته است. علاوه بر این در ورودی، می توان از طریق محراب و درهای جانبی آن یعنی از داخل شبستان نیز به این ایوان راه یافت. در ضلع جنوبی این ایوان، شش ستون چوبی با سرستون هایی دقیقاً مشابه ستون و سرستون های داخل شبستان تعبیه شده که بار سنگین سقف ایوان را به دوش می کشند. کف این ایوان تقریباً ۵۰ سانتی متر از کف شبستان اصلی مسجد پایین تر است، به همین دلیل ستون های آن نیز حدود نیم متر از ستون های داخلی شبستان بلند تر هستند. نکته قابل توجه در این ایوان، این است که برای پوشاندن سقف آن، از چوب های یکپارچه ای به طول تقریباً پنج متر استفاده شده است. به علاوه برستون های چوبی در این قسمت، نرده ای چوبی نیز با طرح ساده برای محافظت از افراد، تعبیه شده است. کل این ایوان، به جلوی مسجد نمایی بسیار دیدنی و زیبا بخشیده است. همین بافت جلویی مسجد آن را در میان مساجد کردستان متمایز کرده است.
در ضلع شرقی ایوان مقبرهٔ یکی از امامان جماعت مسجد به نام سید حکیم، قرار دارد. مردم برای تبرک و زیارت، هر روز آنجا می روند و این مقبره توسط شخصی به نام عبه کلاو سور تاسیس و بنا شده است. در تاریخ سوم شهریور ماه ۱۳۹۱ بر اثر سوزاندن خاشاک بام مسجد توسط کارگران میراث فرهنگی و خاموش نکردن کامل آتش، بام مسجد دچار آتش سوزی شده و پس از ساعتی ایوان چوبی و قسمت اعظمی از بام چوبی آن در آتش به کلی سوخت و نابود شد.
موقعیت مکانی
مسجد دو مناره واقع درمحلهٔ میان قلعه سقز و در دامنه یگانه تپه تاریخی داخل شهر (نارین قلعه)، در بافت قدیم سقز، خیابان امام خمینی و در پشت حسینیه قرار دارد. هر چهار طرف این مسجد باز است و از شمال به خیابان امام، از جنوب به حوضخانه، از غرب و شرق به کوچه و گذرگاه محدود می شود.
سایرآثار تاریخی سقز
بازار قدیمی، حمام حاج صالح، بنای مسجد شیخ مظهر و مسجد دومناره از بناهای تاریخی شهر سقز است. اکثر این آثار تاریخی در بافت قدیمی شهر، اطراف بازار قرار دارند. قلعه زیویه در روستایی به همین نام، از معروفترین قلعه های کردستان است که در آثار ملی ایران ثبت شده است.
منبع: تریپ یار
نظر شما