به گزارش سلام نو، این شهر که در زیر توده‌ای عظیم از شن‌های روان مدفون شده بود اولین بار در سال ۱۳۳۹ شناسایی و در طی سال‌های ۴۴-۱۳۴۱ مورد خاکبرداری وکاوش قرار گرفت. دهانه غلامان دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌های نظامی و صنعتی میباشد. این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان میدهد. این شهر از جهات گوناگونی دارای اهمیت میباشد از یک سو تنها شهر خشت وگلی از روزگار هخامنشیان است که در آن میتوان به وضوح زندگی مردم عادی و خانه‌های آنها را در کنار ساختمان‌ها و بناهای عظیم عمومی یا دولتی مشاهده کرد. دیگر اینکه این شهر هخامنشی بدون برنامه ریزی رشد نکرده بلکه احداث شهر با نقشه مهندسی و برنامه ریزی مدون صورت پذیرفته است.
باستان شناسان، یکی از عوامل اصلی متروک شدن این شهر را، خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه هیرمند می‌دانند.
دهانه غلامان در واقع بقایای شهری عظیم از روزگار هخامنشیان است.این شهر از جهات گوناگون دارای اهمیت است از یک سو تنها شهر خشت و گلی روز گار هخامنشیان است که بر خلاف سایر شهرها ی این دوره نشانگر زندگی پادشاهان و کاخهای مربوط به آنهاست،دیگر اینکه بدون برنامه ریزی رشد نکرده بلکه احداث شهر با نقشه و برنامه ریزی مدون صورت پذیرفته است. در دو کیلومتری روستای قلعه نو از توابع شهرستان زهک واقع شده است.
شهر دهانه غلامان در عهد هخامنشی و زمانی که در بستر هیرمند آب جریان داشت از اهمیت و عظمتی شگرف برخوردار بوده است. این شهر هخامنشی دارای بخش‌های مختلف شامل صنعتی، مسکونی، عمومی، مذهبی و بخش حاکم نشین است.
آئین مردم دهانه غلامان یکی از آئینهای مشترک ایرانی-هندی منطقه بوده است که به خاطر تسامح مذهبی هخامنشیان توانسته به موجودیت خود در سیستان ادامه دهد. این شهر احتمالا" همان زرنکای یاد شده در کتیبه های هخامنشی و زرین مورخان یونانی است که از نظر محل با زرنج دوران اسلامی تفاوت دارد. شهر دهانه غلامان با همان سرعتی که به وجود آمده از بین رفته است. عدم وجود هر گونه شئ و خالی بودن محوطه های حفاری شده از بقایای سکونت نشان دهنده تخلیه شهر با نظم و ترتیب بوده است و در نتیجه نمی توان عاملی خارجی چون جنگ و یا آتش سوزی را در تخلیه و ترک آن دخیل دانست.
خرابه ها و آثار بناهای این شهر در محوطه‌ای بسیار وسیع روی تراسی به طول تقریبی ۴ تا ۵ کیلومتر واقع شده است . کاوشگاه دهنه غلامان در دههٔ ۱۹۶۰ توسط اومبرتو شرراتو از مؤسسهٔ ایتالیایی خاور میانه و دور کشف شد. این کاوشگاه ۱٫۵ کیلومتر درازا و ۸۰۰ متر پهنا دارد و در دلتای متروکه رود سنارود واقع شده‌است. در این محوطه تا کنون ۲۷ ساختمان شناسایی شده‌اند که تا مکانی بلند به نام قبر زردشت ادامه دارند.
اهمیت ویژه این شهر باستانی:
یکی از دلایل قابل توجّه و با اهمیت این شهر، کمبود و یا در حقیقت نبود آثار باستانی از شهرهای دوران هخامنشی است که تا بحال به دست نیامده است، دهانه غلامان تنها شهر کشف شده از دوران هخامنشیان میباشد. این شهر تاریخی تنها مکان باستانی دوران هخامنشی است که حاکمیت کامل ایران را بر نواحی شرقی آن را به خوبی نشان میدهد و تنها شهر باستانی این دوران است که مهندسان آن زمان، ابتدا نقشه شهر را کشیده و سپس شهر را احداث کرده‌اند. در اینجا معماری سنتی هخامنشی با معماری بومی سیستان درهم آمیخته است.
محله‌های مسکونی، ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، خزانه شهر، محله صنعتی و نظامی که در مساحت یکصد هکتاری این محوطه ارزشمند جای گرفته‌اند بیانگر جایگاه مهم شهر دهانه غلامان در سده‌های ۵ و ۶ پیش از میلاد است.
دهانه غلامان از نادرترین محوطه‌های باستانی فلات ایران بشمار می‌رود که اطلاعات مفیدی درباره آیین‌های پرستش را درخود جای داده است.
معماری رسمی هخامنشی و همچنین چگونگی تاثیرپذیری از معماری محلی و تاثیر از وضع آب و هوایی در ترکیب ساختمانی شهر درآن جمع شده است.
به اعتقاد کارشناسان، شهر دهانه غلامان عمرکوتاهی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال در سده‌های ششم و پنجم پیش از میلاد داشته و با توجه به این که نسبت به طراحی آن اهدافی خاص در نظر بوده از دیگر محوطه‌های باستانی متمایز است.
ویژگی‌های شهر:
دهنه غلامان بازمانده شهری است که روزگاری مرکز اداری-سیاسی ساتراپی (والی‌نشین) زَرَنگ (زرنج) در شاهنشاهی هخامنشی بود. کاوش‌ها نشان میدهد که این شهر در بخش شمال غرب خود یک نیایشگاه چهارگوش داشته که چهار برج دیده‌بانی دارد. برای ورود به این سازه تنها یک در، در ضلع جنوبی تعبیه شده‌است. در بخش شمال دهنه غلامان باستان‌شناسان ۱۲۰ اتاق در شمال و شرق و ۱۱۰ اتاق در جنوب، ۱۱ اتاق در جنوب کشف کرده‌اند.
دهانه غلامان دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌های نظامی و صنعتی میباشد. این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان میدهد.
در کتیبه‌های هخامنشی، بیستون، تخت جمشید و نقش رستم از این شهر به نام «زرک» یا «زرنکای» یاد شده‌است.
با توجه به وزش بادهای معروف ۱۲۰ روزه سیستان که همواره از شمال غرب به جنوب شرق می‌وزد.درهای ورودی کلیه خانه‌ها ی این شهر در ضلع جنوبی ساختمان قرار دارد. از خصوصیات دیگر دهانه غلامان نبود آثار برج و بارو و دیوارهای دفاعی است که در حقیقت فقدان قلعه، دیوار دفاعی، برجهای تدافعی و دروازه را میتوان نوعی ثبات اقتصادی و رونق سیاسی هخامنشیان در ایران بیان کرد که وجود عوامل دفاعی ضروری نمیساخته است در حالیکه در بیشتر محوطه های دیگر که مربوط به هزاره اوّل پیش از میلاد میباشد این استحکامات نظامی و دفاعی وجود داشته است. محوطه صنعتی شهر دهانه غلامان که در بخش وسیعی در اطراف چاله های چاه نیمه امروزی قرار گرفته، خارج از محله های مسکونی و شهری آن واقع شده بود به طوریکه جدایی محله ویژه صنعتگران در سیستان سنتی سابقه دار بوده که در زمانهای بسیار دورتر در شهر سوخته نیز وجود داشته است. در طی کاوشهای باستان‌شناسی مشخص شد که دهان غلامان واجد کلیه شرایط لازم برای زندگی شهری بوده است
در نتیجه کاوشهای صورت گرفته، نیایشگاهی بزرگ با نقشه مربع (۵۳×۵۳) متر از زیر ماسه‌های روان بیرون آمد که مهمترین بنا در بین ساختمان‌های شهر محسوب می‌شود. در این محل چندین نوع آتشدان مذهبی و سکو به صورت تک یا جفت در اشکال متفاوت وجود دارد که مراسم خاص مذهبی در ان اجرا می‌شده است. این شهر دارای مدت زمان حیات کوتاهی بوده و به سرعت متروک و خالی از سکنه شده است.
باستان شناسان، یکی از عوامل اصلی متروک شدن این شهر را، خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه هیرمند می‌دانند.
منبع: تریپ یار
نظر شما