آشنایی با آداب ظاهری نماز

فرهنگ و هنر: آداب ظاهری نماز عبارت است از این که در حیت نماز خواندن باید در ظاهر رعایت شود مثال یکی از “آداب ظاهری نماز” این است که در حین نماز تکان نخوریم و ثابت باشیم.

 آداب ظاهری نماز آن است که نمازگزار باید آن را در ظاهر رعایت کند. از جمله این که نمازگزار بدن خود را در حالت سکون و آرامش قرار دهد، به اطراف خود نگاه نکند و نگاه خود را از محل سجده برندارد و هیچ حرکتی غیر از اعمال نماز انجام ندهد. در حالت کسالت و خواب ‏آلودگی و در حال سنگینی نماز نخواند و هیچ‏یک از مکروهات نماز را به جا نیاورد. نمازگزار باید خود را در پیشگاه خداوند متعال احساس کند.

قرآن شریف در آیات مختلف به آداب نماز اشاره می کند و از مؤمنین خواسته است که نماز با ترتیل باشد؛ یعنی کلمات آن شمرده ادا شود، رکوع و سجود آن به طور کامل انجام شود، بعد از رکوع و بین دو سجده بدن آرام گیرد و مستحبّات نماز به جا آورده شود.

آداب ظاهری نماز چیست؟

مُلّامحسن فیض کاشانی (قدس ‏سره) در کتاب شریف «المحجةالبیضاء» با ذکر مثالی زیبا نقش اجزای مختلف نماز را تبیین کرده است؛ وی می گوید:

«کمال انسان وابسته به دو چیز است:موجودیّت باطنی و اعضای ظاهری؛ موجودیّت باطنی انسان همان حیات و روح او و ظاهر جسمانی آدمی، اعضا و اندام‏های اوست. بعضی از اندام‏های آدمی مانند قلب، کبد و مغز دارای چنان اهمیّتی هستند که با از بین رفتن آن، حیات انسان از بین می رود. بعضی از اندام‏ها نظیر چشم، دست، پا و زبان در موقعیتی هستند که با نبود آن‏ها، حیات آدمی از دست نمی رود، ولی مقاصد حیات مخدوش می گردد. بعضی از اندام‏ها چنانند که با از دست رفتن آن‏ها، نه حیات انسان و نه مقاصد آن، هیچ‏یک آسیبی نمی بینند، اما به زیبایی انسان لطمه وارد می شود. این اندام‏ها نظیر ابرو، ریش و سفیدی پوست است. برخی دیگر از اندام‏ها چنانند که از دست رفتن آن‏ها به اصل جمال آدمی لطمه ای وارد نمی کند، اما از کمال آن می کاهد، مانند کمانی بودن ابرو، سیاهی موی سر و صورت و سرخ‏ بودن گونه های صورت.

همین‏ گونه است صورت عبادت‏هایی که شرع مقدس برای ما معین کرده است. روح و حیات باطنی نماز، خشوع، نیّت، حضور قلب و اخلاص است. رکوع، سجود و قیام آن به منزله قلب، کبد و مغز می باشد که اگر از دست برود، نماز از دست می رود.

 

قرائت و اذکار نماز در حکم دست، پا، چشم و زبان است که با وارد شدن خدشه به آن‏ها نماز حیات خود را از دست نمی دهد، اما بعضی از مقاصد آن مخدوش می شود. مستحبّات نماز به مثابه زیبایی های مو، پوست و صورت است که وجود آن‏ها موجب جمال و زیبایی می شود. رعایت لطایف آداب در این مستحبّات، به منزله کمانی بودن ابرو و تناسب اندام است که موجب کمال زیبایی است.»

نماز برای بنده به مثابه هدیه ای است که به وسیله آن به پیشگاه رب ‏الارباب تقرّب می جوید، همان‏طور که مردمان با تقدیم هدایا نزد بزرگان تقرّب می جویند. این هدیه به خداوند عرضه می شود و روز قیامت به نمازگزار برمی گردد. بنابراین، تو در زیباسازی یا زشت و ناقص کردن نماز اختیار داری، اگر آن را زیبا و نیکو ساختی، خیر و خوبی آن به تو باز می گردد و اگر آن را زشت نمودی، بدی آن به خودت برمی گردد.

از اشکال ظاهری واجب نماز که باید اجرا شوند می توان به اینها اشاره کرد:

 

۱.طهارت

۲. نیت

۳. تکبیرات افتتاحیه و رفع ید

۴. قرائت

۵. رکوع

۶. سجده

۷. تشهد

۸.سلام

برای محتوای نماز نیز نکاتی را باید مراعات کرد

آگاهانه باشد:یعنی نماز باید با آگاهی کامل از معانی اذکار و اعمال و مفهوم نماز خوانده شود.

 

عاشقانه باشد:آن چه موجب نشاط روح در عبادت می شود و عابد، از پرستش خود لذت می برد، عشق به خداوند متعال و شوق به گفتگوی با اوست.

 

خالصانه باشد:هیچ چیز چون خلوص، به نماز و عبادات ارزش نمی دهد و اگر عبادت خالص نباشد، در درگاه الهی پذیرفته نمی شود.

خاشعانه باشد:خشوع، حالت قلبی انسان در عبادت است و نتیجة توکل کامل به مقام بندگی در آستان الهی است.

البته همة نمازها پذیرفته نمی شوند ولی ابتدا باید دانست که قلوب بسیار مختلف اند و احوال هر یک نیز به حسب اوقات مختلف می شوند، پس بر انسان لازم است که مانند طبیب معالج و پرستار شفیق از قلب خود نگهداری کند و در احوال آن دقت کند که اگر خلوت با حال او مناسب است در خلوت عبادت کند، و اگر در خلوت اشتغال بیشتر می شود، در جلوت به عبادت قیام کند.(۵)

و در آخر لازم به ذکر است که اوصاف نماز، فلسفه و حکمتش، فایده و آثارش، شرایط و آدابش و مکان و زمانش همه در روایات ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ و در آیات نورانی قرآن بیان شده است و نماز بزرگترین و مهمترین عبادت از جانب همة انبیاء معرفی شده و تنها عبادتی است که در هیچ حال از عهدة انسان ساقط نمی شود حتی در میدان جنگ و هنگام غرق شدن.

اما برخی از آداب باطنیه این سلوک روحانی و معجون الهی که یک نمازگزار واقعی باید بر آنها مواظبت کند عبارتند از:

خشوع:یعنی خضوع و فروتنی کامل در برابر هیبت و عظمت جمال و جلال محبوب. «قد افلح المۆمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون» (سوره مۆمنون، آیات ۱ و ۲) همانا رستگار شدند مۆمنانی که در نمازشان خاشع اند.

طمأنینه:به این معنا که نمازگزار عبادت و نماز خود را از روی سکونت قلب و اطمینان خاطر بجا آورد زیرا اگر عبادت را با حال اضطراب قلب و تزلزل بجا آورد آن عبادت هیچ اثر و فایده ای بر روح و قلب انسان نمی گذارد.

محافظت نماز از تصرف و سرقت شیطان:قرآن در وصف مۆمنین می فرماید:الذین هم علی صَلَواتِهم یحافظون» (سوره معارج، آیه ۴۴. همچنین سوره مۆمنون آیه ۹) مۆمنین کسانی هستند که بر نمازهایشان محافظت و مراقبت دارند و این محافظت در تمامی حالات و مسائل و مراتب نماز است که یکی از مهمترین مراتب، حفظ آن از تصرف غاصبانه شیطان است چنانکه می دانیم شیطان دشمن قسم خورده انسان است«فبعزتک لاُغوینکم اجمعین» (سوره ص، آیات ۸۲ و ۸۳) پس به عزت تو قسم همه آنها را گمراه می کنم مگر بندگان مخلَص ... . از این روی همواره در همه جا و همه اوقات این سارق، در کمین مۆمنین و کالاهای ناب آنان است لذا می بایست تلاش و مواظبت کامل بر نماز و عبادات داشت.

نشاط و بهجت:می بایست نمازگزار وقتی و ساعتی را به نماز اختصاص بدهد که فارغ از همه چیز باشد به گونه ای که دارای نشاط و شادابی و تازگی باشد و هرگز در زمان خستگی و کسالت و بی حالی نماز و عبادت را بر خود تکلیف نکند.

در قرآن آمده«در حال مستی به نماز نزدیک نشوید» (سوره نساء، آیه ۴۳) که در برخی روایات مستی را به کسالت تفسیر کرده اند. (آداب الصلوه، ص ۲۴)

از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت شده که همانا بالا رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع یا خمس نماز پس بالا نمی رود برای او مگر آنچه را اقبال به قلب نموده است به آن و ما مأمور شده ایم به نافله ها و نمازهای مستحبی تا نقص نمازهای واجب کامل و تمام شود.

 

امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ می فرمایند:هنگامی که قلوب نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید و وقتی که گریزان اند آنها را واگذارید» (بحارالانوار، ج۷۵، ص ۳۷۷، کتاب االروضه, باب ۲۹، حدیث ۳)

حضور قلب:یکی از مهمترین آداب قلبیه که خود مفتاح قفل کمالات و باب الابواب سعادت است حضور قلب است سخن در این باب بسیار است اما اجمالاً یکی از مراتب حضور قلب این است که قلب نمازگزار در وقت عبادت از همه جا و همه چیز غیر از جمال حق تعالی فارغ و منصرف شود، باجان و قلب خویش خود را فقط در محضر محبوب ببیند و جز او چیزی را مشاهده نکند.

رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرمایند:«خدا را عبادت کن چنانچه گویا او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند» (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۷۴، کتاب الروضه، باب ۴، حدیث ۳)

در اهمیت حضور قلب همین بس که روایات فراوان داریم که نمازی و یا مقداری از نماز مقبول حق واقع می شود که حضور قلب در آن باشد.

از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت شده که «همانا بالا رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع یا خمس نماز پس بالا نمی رود برای او مگر آنچه را اقبال به قلب نموده است به آن و ما مأمور شده ایم به نافله ها و نمازهای مستحبی تا نقص نمازهای واجب کامل و تمام شود» (شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۲۷، باب ۲۴، حدیث ۲)

رعایت اخلاق در عبادات:به این معنا که عبادت و نماز را فقط و فقط برای رضای او انجام دهد و از هر آنچه که شائبه غیر خدائی دارد عملش را تصفیه و پاک نماید تا آنجا که برای ترس از جهنم و یا ثواب و پاداش هم نخواند.

طهارت ظاهری و باطنی

از نظر دین اسلام، هر کس قصد ایستادن در برابر پروردگار برای انجام نماز را دارد، باید به دو نوع طهارت بپردازد؛ اول آن که ظاهر بدن و لباس خود را از هر نوع نجاست و آلودگی مورد نظر شریعت پاک کند، یعنی بدن و لباس خود را که ظاهر او را تشکیل می دهند، از مواردی مانند خون، ادرار و دیگر نجاسات پاک کند و به اصطلاح طهارت از خبث را به دست آورد.

دوم آن که باطن و روح خود را هم به نوعی از غفلت و بی توجهی از خدا و دیگر حالاتی که با اشتغال به امور دنیایی مانند خواب و قضای حاجت و... حاصل شده، پاک کند، یعنی طهارت از حدث را هم برای خود پدید آورد.

در واقع اگر کسی از خواب بیدار می شود یا با رفتن به دست شویی، مواد زاید و فضولات بدن را از خود دور می کند، لازم است قبل از نماز با وضو گرفتن خود را به نوعی تطهیر کند و طهارتی معنوی و درونی را هم به عنوان مقدمه و آمادگی اولیه برای نماز به دست بیاورد.

نکاتی پیرامون وضو

وضو عملی است که می توان آن را با مقدار کمی آب و در زمان کوتاهی انجام داد و کمتر نوجوانی است که انجام این عمل را بلد نباشد، اما ما نکاتی درباره آن گوش زد می کنیم:

۱. وضو به خودی خود یک عبادت است و به همین خاطر با شست وشوی عادی بدن و لباس تفاوت دارد، یعنی برای درست انجام دادن آن حتماً لازم است انسان آن را برای رضای خداوند انجام دهد و تنها هدفش از انجام آن نزدیک شدن به خداوند و انجام دستور او باشد.

آداب ظاهری نماز

در نتیجه اگر کسی برای خودنمایی یا خنک شدن و مانند آن وضو بگیرد، وضوی وی صحیح نیست و با این وضو نمی تواند نماز بخواند. حتی اگر نیت وضوی انسان مخلوطی از این امور باشد، یعنی هم قصد رضای خدا و طهارت نماز را بکند و هم هدفش خنک شدن باشد، باز وضوی وی صحیح نیست، بلکه انسان باید تنها برای رضای خداوند وضو بگیرد و هرچند می داند با این وضو گرفتن خنک هم می شود، اما نیتش تنها باید رضایت خدا باشد و بس.

۲. وضو باید با آب پاک و خالص باشد، یعنی اولاً آب نباید آلوده به هیچ نوع نجاستی باشد و ثانیاً آب باید آب مطلق، یعنی آب طبیعی و بدون ناخالصی های زیاد باشد. به عبارت روشن تر اگر آب وضو ناخالصی داشته باشد. مثلاً با خاک یا رنگ یا هر شیء دیگر به حدی مخلوط شده باشد که دیگر آب خالص محسوب نشود، نمی توان با آن وضو گرفت.

همین طور اگر این آب از چیز دیگری به دست آمده باشد، مثلاً از میوه ای مانند هندوانه یا حتی از تقطیر گل به دست آمده باشد که به آن آب هندوانه یا گلاب گفته شود، باز نمی توان با آن وضو گرفت. بد نیست بدانید در اصطلاح شرعی به این نوع آب ها، آب مضاف می گویند. 

نکته بعدی در مورد آب وضو آن است که این آب غصبی نباشد، یعنی مال فرد یا افراد یا نهادی نباشد که ما اجازه مصرف آن را نداشته باشیم. به همین خاطر در وضو گرفتن درون مدارس سر راهی یا از شیر آب شخصی کنار مغازه ها یا خانه ها، باید توجه و دقت بیشتری به خرج داد و خود را به بی خیالی نزد.

 

۳. برای وضو گرفتن، رو به قبله بودن، حجاب داشتن یا نداشتن، زمان خاص و معین، گرم و سرد بودن آب و دیگر شروطی که برخی گمان می کنند، وجود ندارد، بلکه می توان ایستاده، نشسته، دراز کشیده، رو به قبله یا پشت به قبله، در حال راه رفتن یا در حال توقف، با لباس کامل یا بدون لباس و خلاصه به هر شکل و نوعی که دل انسان می خواهد وضو گرفت.

البته نباید فراموش کرد که صحیح بودن وضو در حالات مختلف، دلیل نمی شود که نسبت به انجام تکالیف دیگر بی توجه باشیم. مثلاً دختر خانم ها در مکانی که نامحرم حضور دارد، به هیچ وجه نباید وضو بگیرند، زیرا رعایت حجاب کامل ـ که در هر حال واجب است ـ در حال وضو گرفتن، ممکن نیست. از این رو، بی توجهی برخی خانم ها در اماکن عمومی مانند حرم ها در این زمینه قابل قبول نیست.

نیت

۱. معنای نیت و حکم آن:نیت در نماز واجب است و منظور از آن، قصد انجام نماز معین برای اطاعت از دستور خداوند است.

توجه:

نیت که در نماز واجب است همان قصد انجام نماز برای خداست و لازم نیست در دل خود یا به زبان مثلاً بگوید:چهار رکعت نماز ظهر می خوانم قربة الی الله.

لازم است نمازگزار بداند که چه نمازی می خواند، بنابراین اگر مثلاً نیت چهار رکعت نماز بکند، اما معین نکند که نماز ظهر یا عصر است، نماز او باطل است.

انسان باید نماز را به قصد اطاعت از فرمان خداوند عالم به جا آورد، بنابراین اگر برای ریا یعنی تظاهر به دینداری و امثال آن نماز بخواند نماز باطل است، و به طور کلی اگر همه ی نماز یا بخشی از آن را به خاطر غیر خدا به جا آورد نماز او باطل است.

۲. عدول از نیت:

مواردی که عدول واجب است

الف) از نماز عصر به نماز ظهر، قبل از وقت مخصوص عصر در صورتی که در بین نماز متوجه شود که نماز ظهر را نخوانده است.

ب) از نماز عشا به نماز مغرب، قبل از وقت مخصوص عشا اگر در بین نماز عشا متوجه شود که نماز مغرب را نخوانده است و از محل عدول هم تجاوز نکرده باشد.

ج) اگر دو نماز قضایی که در ادای آنها ترتیب معتبر است (مثل نماز قضای ظهر و عصر) بر عهده ی او باشد و بر اثر فراموشی قبل از ادای نماز اول به خواندن نماز دوم مشغول شود.

مواردی که عدول مستحب است

الف) از نماز ادا به نماز قضای واجب، در صورتی که بر اثر آن وقت فضیلت ادا فوت نشود.

ب) از نماز واجب به مستحب برای درک ثواب نماز جماعت.

ج) از نماز واجب به نافله در ظهر روز جمعه برای کسی که قرائت سوره ی جمعه را فراموش کرده و به جای آن سوره ی دیگری را خوانده و به نصف رسیده و یا از آن گذشته است. مستحب است این شخص، از نماز واجب به نافله عدول کند تا بتواند نماز فریضه را با سوره ی جمعه به جا آورد.

قنوت

موارد زیر از مستحبات قنوت شمرده می شود:

۱. اللّٰه اکبر گفتن قبل از قنوت.

۲. در وقت تکبیر، دستها را تا نزدیک گوش بالا بردن.

۳. در وقت قنوت، دستها را مقابل صورت و رو به آسمان قرار دادن.

۴. چسباندن انگشتان دست به همدیگر، مگر دو انگشت شست که آنها را از انگشتان دیگر دور کند.

۵. طولانی کردن قنوت. البته در نماز جماعت، باید حال مأمومین رعایت شود.

۶. در قنوت هر ذکر و دعایی گفته شود، کافی است؛ ولی بهتر است دعاهایی که در قرآن کریم آمده، مانند:«رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّار» خوانده شود،همچنین خواندن کلمات فرج مستحب است و آن عبارت است از:«لٰا الٰهَ الَّا اللّٰهُ الْحَلٖیمُ الْکَرٖیمُ لٰا الٰهَ الَّا اللّٰهُ الْعَلِی الْعَظٖیمُ سُبْحٰانَ اللّٰهِ رَبِّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَرَبِّ الْارَضینَ السَّبْعِ وَمٰا فیهِنَّ وَمٰا بَینَهُنَّ وَ ربِّ الْعَرْشِ الْعَظٖیمِ وَالْحَمْدُللّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمٖینَ» بعد از آن بگوید:«اللّٰهُمَّ اغْفِرْ لَنٰا وَارْحَمْنٰا وَعٰافِنٰا وَاعْفُ عَنّٰا فِی الدُّنْیٰا وَالْاٰخِرَةِ إنّک علی کلّ شی ء قدیر».

۷. در نماز جماعت، امام قنوت را بلند و مأموم آن را آهسته بخواند. در نماز فرادا نیز بلند خواندن آن مستحب است.

۸. همچنین مکروه است، بعد از قنوت، کف دو دست را بر صورت بکشد.

قیام

الف. کارهای مستحب در حال قیام نماز:

۱. با خضوع و خشوع ایستادن، به نحوی که بنده ذلیل در خدمت مولای خود می ایستد.

۲. نظر کردن به محل سجده در حال ایستادن.

۳. دو دست را روی دو ران گذاردن، به نحوی که بالای زانوها قرار گیرد.

۴. قرار دادن فاصله بین پاها، به اندازه ی سه انگشت تا یک وجب.

۵. در کنار هم قرار دادن پاها، نه آن که یکی جلو و دیگری عقب باشد.

۶. به سمت قبله قرار دادن انگشتان پاها، به نحوی که هیچ یک از آن ها از قبله منحرف نشود.

۷. چسباندن انگشتان دست ها به یکدیگر.

۸. دست ها را بر سینه گذاردن در مورد بانوان، به نحوی که پستان ها بر سینه بچسبد، و نیز جفت کردن پاها به یکدیگر و از هم دور نساختن آنها.

ب. کارهای مکروه در حال قیام نماز:

۱. مانند متکبّران، دست بر کمر زدن.

۲. تورّک نمودن، یعنی سنگینی خود را گاهی بر پای راست و گاهی بر پای چپ انداختن.

۳. کف دو دست را بعد از قنوت بر صورت کشیدن.

رکوع

مواردی که انجام آن در رکوع، بر نمازگزار مستحب است، عبارت است از:

 

۱. در حال خم شدن برای رکوع «اللّٰه اکبر» بگوید.

۲. در حال رکوع زانوها را به عقب برده و جلو نیاورد.

۳. پشت خود را راست نگه دارد، به نوعی که اگر قطره آبی بر آن ریخته شود به جای خود بایستد.

۴. گردن را موازی پشت بکشد.

۵. نگاهش، بر زمین بین دو پای خود باشد.

۶. دو دستش را از دو پهلوی خود فاصله دهد.

۷. کف دستها را بر دو زانو بگذارد.

۸. انگشتان دست را به هم نچسباند.

۹. دست راست را قبل از دست چپ، بر زانو گذارد.

۱۰. بانوان، دو کف دست را بالاتر از زانوها قرار دهند.

۱۱. تکرار ذکر «سُبْحٰانَ رَبِّیَ الْعَظظ–یمِ وَبِحَمْدِهظ–» تا سه مرتبه و پنج مرتبه بهتر است و بهتر از آن هفت مرتبه است.

۱۲. قبل از گفتن «سُبْحٰانَ رَبِّیَ الْعَظظ–یمِ وَبِحَمْدِه» این دعا بخواند:«اللّٰهُمَّ لَکَ رَکَعْتُ وَلَکَ اسْلَمْتُ وَبِکَ امَنْتُ وَعَلَیکَ تَوَکَّلْتُ وَانْتَ رَبظ–ی، خَشَعَ لَکَ سَمْعظ–یْ وَبَصَرظ–یْ وَشَعْرظ–ی وَبَشَرِی وَلَحْمظ–ی وَدَمظ–ی وَمُخظ–ی وَعَصَبظ–ی وَعِظٰامظ–ی وَمٰا اقَلَّتْهُ قَدَمٰای غَیرَ مُسْتَنْکِفٍ وَلٰا مُسْتَکْبِرٍ وَلٰا مُسْتَحْسِرٍ». همچنین مستحب است پیش از ذکر یا بعد از آن صلوات بفرستد.

۱۳. در نماز جماعت، اگر امام است، ذک÷ر رکوع را بلند و اگر مأموم است آهسته بگوید، طوری که صدا به امام نرسد.

۱۴. در نماز فرادا، نسبت به بلند یا آهسته بودن صدا، ذکر را طبق قرائت حمد و سوره اش بخواند.

۱۵. چون سر از رکوع بر دارد بگوید:«سَمِعَ اللّٰهُ لِمَنْ حَمِدَهْ الْحَمْدُللّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمظ–ینَ اهْلَ الْکِبْرِیٰآءِ وَالْعَظَمَةِ وَالْجُودِ وَالْجَبَرُوْتِ».

ب. مواردی که انجام آن در رکوع، بر نمازگزار مکروه است، عبارت است از:

۱. چسباندن دستها هنگام رکوع، به دو پهلوی خود.

۲. به زیر افکندن سر، طوری که سر و گردن موازی پشت نباشد.

۳. [رعایت نکردن حال مأمومین در طولانی کردن رکوع و اینکه] امام جماعت ذکر رکوع را بیش از سه بار بگوید.

۴. در هنگام رکوع دستها را مابین زانوها قرار دادن.

۵. در حال رکوع، بلکه در تمام احوال نماز، گذاشتن دستها در زیر همه لباسها.

تشهد و سلام

رعایت موارد ذیل، در تشهد و سلام نماز، مستحب است:

۱. به حال تورّک نشستن؛ یعنی نمازگزار، بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارد.

۲. قبل از تشهد بگوید:«الْحَمْدُ لِلّه» یا بگوید:«بِسْمِ اللّٰهِ وَباللّٰهِ والْحَمْدُ لِلّٰهِ وَخَیرُ الْأَسْمٰاءِ لِلّٰهِ».

۳. دست ها را بر ران ها بگذارد و انگشتان را به یکدیگر بچسباند و روی پاهای خود نگاه کند.

۴. پس از اتمام تشهد، بگوید:وَتَقَبَّلْ شَفٰاعَتَهُ فی أُمَّتِه وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ.

۵. زن نمازگزار، ران های خود را به هم بچسباند.

۶. در هنگام سلام، نیت سلام کردن بر پیامبران، امامان، فرشتگان و جمیع مۆمنین انس و جنّ را داشته باشد.

۷. در نماز جماعت، امام، سلام را بلند و مأموم آهسته بگوید.

۸. نمازگزاری که فرادا نماز می خواند در هنگام سلام رو به طرف قبله سلام دهد و با گوشه دو چشم خود به طرف راست اشاره کند.

 

۹. در نماز جماعت، امام در وقت سلام دادن، چهره را به جانب راست خود بگرداند. و مأموم به هر دو جانب رو کند، البته اگر در سمت چپ او مأموم دیگر ی باشد و الّا به همان سمت راست کافی است.

۱۰. همچنین، در حال تشهد و سلام «اقعاء» مکروه است، و آن عبارت از این است که سینه پاها را به زمین گذارد (روی پنجه پاها را به زمین نهد) و روی پاشنه ها، بنشیند.

اذان و اقامه

آداب اذان واقامه

ازمقدمات مستحب نمازکه مورد تأکید فراوان قرارگرفته،گفتن اذان واقامه است.

حضرت علیaمی فرماید مَنْ صَلَّی بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ صَلَّی‏ خَلْفَهُ‏ صَفٌ‏ مِنَ‏ الْمَلَائِکَةِ لَا یُرَی طَرَفَاهُ وَ مَنْ صَلَّی بِإِقَامَةٍ صَلَّی خَلْفَهُ مَلَک‏هرکه نمازخود را بااذان واقامه بخواند صفی ازفرشتگان پشت سراوبه نمازم‍ی ایستند که دوطرف آن دیده نمی شود وهرکه نمازخود را با اقامه ی تنها بخواند یک فرشته پشت سراونمازمی گزارد.

مسئله.اگرفراموش کند اذان واقامه بگوید و واردنمازبشود تا قبل از واردشدن به رکوع،می تواند نماز راقطع کرده وپس ازگفتن اذان واقامه دوباره نماز را شروع کند

مسئله.جمله ی"أشهد أنّ علیاً ولی الله"جزء اذان واقامه نیست ولی خوب است به قصدقربت گفته شود.

«مستحبات اذان واقامه»

۱.روبه قبله بودن

۲.ایستاده بودن

۳.با طهارت بودن.

۴.صحبت نکردن درمیان فصول اذان واقامه

۵.آرام بودن بدن دراقامه

۶.بلندتربودن صدای اذان ازاقامه

۷.فاصله انداختن بین اذان واقامه به برداشتن یک گام ویا به نشستن ویا به سجده کردن ویا به ذکرگفتن ویا دعا کردن ویا ساکت بودن ویا به دو رکعت نمازاز امام صادق روایت شده:« إِذَا قُمْتَ إِلَی صَلَاةٍ فَرِیضَةٍ فَأَذِّنْ‏ وَ أَقِمْ‏ وَ افْصِلْ‏ بَیْنَ‏ الْأَذَانِ‏ وَ الْإِقَامَةِ بِقُعُودٍ أَوْ بِکَلَامٍ أَوْ بِتَسْبِیحٍ»:وقتی برای نماز واجب قیام می¬کنی اذان و اقامه بگو و بین آندو با نشستن یا سخن گفتن یا تسبیح گفتن فاصله بیانداز.

و از امام علیaروایت شده که به اصحاب خود فرمود:هر کس میان اذان و اقامه سجده کند و در سجده اش بگوید:سَجَدْتُ‏ لَکَ‏ خَاضِعاً خَاشِعاً ذَلِیلا(برای تو از روی خضوع و خشوع و با حالت خواری و کوچکی سجده کردم)،خداوند می¬فرماید:ای فرشتگان من،سوگند به عزّت و جلال خود،هر آینه دوستی این بنده را در دل بندگان مؤمنم قرار داده و هیبت و ترس از او را در دل منافقین خواهم افکند.

آداب تکبرة الاحرام

مستحب است پیش ازتکبیرة الإحرام بگوید:

یَا مُحْسِنُ‏ قَدْ أَتَاکَ‏ الْمُسِی‏ءُ وَ قَدْ أَمَرْتَ الْمُحْسِنَ أَنْ یَتَجَاوَزَ عَنِ الْمُسِی‏ءِ وَ أَنْتَ الْمُحْسِنُ وَ أَنَا الْمُسِی‏ءُ فَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَجَاوَزْ عَنْ قَبِیحِ مَا تَعْلَمُ مِنِّی‏.یعنی ای خدایی که به بندگان احسان می کنی بنده ی گنهکار به درخانه ی توآمده وتو امرکرده ای که نیکوکار ازگنهکار بگذرد.تونیکوکاری ومن گنهکار به حق محمد وآل محمد برمحمد وآل محمد درود فرست وازبدی هایی که ازمن می دانی درگذر.

ومستحب است موقع گفتن تکبیراول نماز ونیزتکبیرهای بین نماز،دست ها را تا مقابل گوش ها بالا ببرد ودراین حال انگشتان دست به هم چسبیده وکف دست ها مقابل قبله باشند.با بالاآوردن دست ها تکبیر راشروع کند ووقتی دست هابرابر گوش ها رسیدتمام شود.