جزئیات دقیق اصول دین و فروع دین

 فرهنگ و هنر: اصول و فروع دین از اصطلاحات معروفی در مذهب اسلام هستند که باورهای بنیادین و اساسی برای مسلمان بودن را نشان می دهند. اصول دین متفاوت از فروع دین است.

اصول دین و فروع دین دو اصطلاح مشهوری هستند که از عقاید بنیادی دین اسلام به شمار می روند. در قرآن و نیز در احادیث شیعه و اهل سنت چیزی به عنوان تقسیم بندی معارف دینی به صورت اصول و فروع فعلی وجود ندارد و این امر نشان می دهد که این دو اصطلاح «کلامی» بوده و آنها را برخی از متکلمان وضع کرده اند.

منظور از اصول دین باورهای بنیادین در اسلام است که هر فرد تنها با پذیرش آنها مسلمان محسوب می شود. فروع دین نیز به معنای احکام عملی دین و اعمال ده گانه ای هستند که مسلمانان شیعه باید به انجام برسانند.

اصول دین 

اصل هر چیز، همان ریشه و اساس آن است که بنایش را روی آن می سازند، بنابراین، اصول دین چیزی است که ساختمان دین روی آن بنا گردیده است. (الرحمانی الهمدانی، احمد، الامام علی (ع)، ص ۵۸۶)

اصول دین به مجموعه باورهایی گفته می شود که اساس دین اسلام را تشکیل می دهد و مسلمانی بدون آنها میسر نیست و انکار هر یک از آن ها موجب کفر و استحقاق عذاب است.

اصول دین در واقع مربوط به مسائل فکری و اعتقادی است و شامل موارد زیر می شود:

۱- توحید :

به معنای یگانگی خداوند متعال است.

۲- معاد :

به معنای آن است که روزی همه مکلفان برای بازخواست و حساب در پیشگاه الهی گرد هم می آیند و هر کس به پاداش و کیفر خویش می رسد. (قیامت)

۳- نبوت :

به معنای پیامبری محمد بن عبدالله و دیگر پیامبران الهی است.

۴- عدل :

به معنای آن است که افعال خداوند متعال از سر دادگری و شایستگی است و به هیچ کس ستم نمی کند و هر چیزی را در جای خویش نگه می دارد و با هر موجودی، چنانکه شایسته اَست رفتار می کند.

۵- امامت :

بدین معنا که پس از پیامبر اسلام دوازده امام معصوم منصب خلافت و امامت را بر عهده دارند و آنان منصوب خداوند متعال اند.

منظور از اصول دین، اصولی است که انسان باید ابتدا به آنان علم و یقین پیدا کند تا وارد اسلام شده، آنگاه دستورات عملی اسلام را فرا روی خود می بیند. (مسلک امامیه در اصول عقاید، سید محمود مرعشی شوشتری، ص ۱۱)

فروع دین

فروع دین مجموعه ای از وظایف و تکالیف عملی است که پیامبر اسلام (ص) برای سعادت دنیوی و اخروی انسان ها از وحی برگرفته و ابلاغ کرده است. برخی از فروع دین، رابطه انسان با خدا را در قالب قوانین و احکام بیان می کنند و وظایفی را برای او پیش می کشند؛ وظایفی همچون نماز، روزه و حج. برخی دیگر به وظایفی که انسان ها در برابر یکدیگر دارند نظر دارند و روابط انسانی را تنظیم می کنند؛ مانند جهاد، خمس و بیع.(دائرة المعارف تشیّع، ج۲، ص۱۵۲)

واجبات فروع دین :

 فروع دین شامل موارد زیر می باشد:

1. نماز
2. روزه
3. خمس
4. زکات
5. حج
6. جهاد
7. امر به معروف (دستور به خوبیها و نیکیها)
8. نهی از منکر (بازداشتن از بدیها و زشتیها)
9. تولی (دوستی با دوستان خدا)
10. تبری (دشمنی با دشمنان خدا)

البته تعداد واجبات و محرمات که جزء فروع دین محسوب می شوند، بیش از این موراد است مانند احکام خرید و فروش، ازدواج، قصاص، دیات، قضاوت و... که از فروع دین هستند. اما آنچه از فروع دین که مشهور است این ده مورد است.

منابع استنباط فروع دین

فقهای شیعه از رهگذر دانش فقه و اصول ، فروع دین را از متون دینی استخراج و استنباط می کنند و احکام عملی شریعت را به دست می دهند. دانش فقه و اصول، از دانش های اسلامی هستند که در قلمرو فروع دین، به پرسش های انسان پاسخ می دهند و وظایف او را مشخص می سازند. ( آشنایی با علوم اسلامی، ۲۵۲؛ مناهج الاصول الی علم الاصول، ۱/ ۵۴- ۴۵)

منابع فقها برای استنباط فروع دین

منابعی که فقها از آنها بهره می جویند عبارت اند از:

کتاب ( قرآن )، سنّت ( حدیث )، اجماع و عقل.(اصل الشّیعة و اصولها، ۱۱۴ و ۱۱۵)

تفاوت اصول و فروع دین

میان اصول و فروع دین تفاوت هایی وجود دارد که عبارت اند از:

• اصول دین از اعتقادات و ایمانیّات سخن می گویند؛ ولی فروع دین نظر به عمل انسان دارند. (آموزش دین، ص۱۸- ۱۰)
• نسخ به فروع دین راه دارد؛ امّا در اصول دین به هیچ روی وجود ندارد. (کشّاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۷۶۰)
• در اصول دین اختلافی نیست؛ امّا گاه در فروع دین اختلافاتی رخ می نماید. این بدان سبب است که عمل به ظن در اصول دین روا نیست؛ ولی ظنّ معتبر گاه در فروع دین منشأ عمل می شود. (شریعت در آینه معرفت، ص۱۶۲- ۱۵۸)
• اصول دین نیازمند یقین اند و از این رو، تقلید را برنمی تابند؛ امّا فروع دین نیازمند تبلیغ و بیان اند و حکم عقل در آنها کافی نیست و از این رو تقلید پذیرند. (المیزان ج۱۳، ص۵۸-۵۹)
• اصول دین از مقوله إخبار و وصف کردن هستند؛ امّا فروع دین، انشائی و دستوری اند و امر و نهی.(کفایة الاصول، ص۴۱- ۳۴)
• علمای شیعه اصول دین را پنج اصل دانسته اند؛ امّا فروع را هشت یا ده فرع.(مجموعه آثار، ج۱۷، ص۲۲۰) حتی گاه هر آنچه را در برابر اصول جای دارد و جزو احکام عملی است، از فروع دین شمرده اند. (معارف و معاریف، ج۴، ص۱۷۱۵؛شرح المواقف، ج۱، ص۳۸)