فرهنگ و هنر: قرآن نازل، در بردارنده ی قرآن صاعد است؛یعنی خداوند متعال دعاهای زیادی را در خود قرآن به سوی ما نازل فرموده بعضی از این دعاهای قرآنی با گل واژه ی «ربنا» آغاز می شوند.
«قرآن» کلام نازل و پایین آمده ی خداوند است و «دعا»، کلام صاعد و بالا رونده ی او!
حضرت روح الله قُدِّسَ سِرُّه می فرماید:
«بعضی از مشایخ ما می فرمودند که «قرآن، قرآن نازل است؛ آمده است به طرف پایین و دعا از پایین به بالا می رود؛ این قرآن صاعد است»؛ یعنی دعا دست انسان را می گیرد و می بردش به بالا؛ آن بالایی که من و شما نمی توانیم بفهمیم؛ آن ها که اهلش هستند می فهمند.» (۱)
در این مقاله، متناسب با حال و هوای رمضانی مان، چند نمونه از این «ربناهای قرآنی» را گزینش کرده، برایتان بیان می کنیم.
اولین آیه:ابزاری برای یک مبارزه سخت
«رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرْاً وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انصُرْنَا عَلیَ الْقَوْمِ الْکَفِرِینَ» (آیه ی ۲۵۰، سوره ی بقره)
پروردگارا، صبر و شکیبایی بر ما فرو ریز و قدم های ما را ثابت و استوار بدار و ما را بر گروه کافران پیروز فرما!
این آیه، دعای سپاهیان طالوت را در برابر سپاه جالوت و استمداد آن ها را از خداوند حکایت می کند. سپاه طالوت به فرماندهی حضرت داوود علیه السلام درگیر جهاد اصغر بودند و برای از دست ندادن پایداری و استقامت و برای به دست آوردن پیروزی در این جهاد، از خداوند یاری می طلبیدند. از آن جایی که عبادت خدا و مبارزه با نفس ، جهاد اکبر است و صبر و استقامتی فزون تر از جهاد اصغر می طلبد، مناسب است که در ماه میهمانی خدا که صبح تا شب و شب تا صبحمان باید به عبادت و تقوا بگذرد، این دعا ورد زبان و ذکر دلمان باشد و دائماً از خدا برای پیروزی در این جهاد یاری بطلبیم.
نقل شده است که روزی حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله به جابر بن عبد الله فرمود:«ای جابر، این ماه ماه رمضان است و هرکس روزهای این ماه را روزه بگیرد و قسمتی از شب هایش را به خواندن ادعیه و اذکار بپردازد و شکم و دامن و زبان خود را از گناه نگاه دارد، با خارج شدن از ماه رمضان، از گناهانش نیز خارج می شود.»
جابر گفت:چه حدیث زیبایی!
حضرت فرمود:و چه شروط سختی! (۲)
نکات:
۱. دعا باید همراه با حرکت باشد؛ نه این که دعا به جای حرکت باشد. در ابتدای آیه می فرماید:«بَرَزُوا لِجالُوتَ؛ به سوی جالوت حرکت کردند»، سپس می فرماید:دعا کردند و گفتند:«رَبَّنا أَفْرِغْ...»
۲. صبر و پیروزی، ملازم یکدیگرند و به خواست الهی، صبر همیشه مایه ی ظفر است:«صَبْراً» -> «اُنصُرنا»
۳. در سختی ها ، انسان به صبرِ بسیار محتاج است. «أَفرِغ» به معنای «نزول فراوان» است. کلمه «صَبْراً» نیز در قالب نکره آمده است که نشانه ی صبر بزرگ است.
۴. پشت سر گذاشتن امتحانات و موفقیّت در آن ها نباید ما را مغرور نکند؛ برای تداوم موفقیت و پیروزی نیز باید از خداوند استمداد نماییم:«ثَبِّت أَقدامَنا».
۵. وظیفه ی انسان، حرکت و تلاش و دعا و توکل است؛ امّا پیروزی به دست خدا است:«وَ انْصُرْنا»
آیه‌ی دوم:درخواست رحمت از خداوند
«رَبَّنَا ءَاتِنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً وَ هَیِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا» (آیه ی ۱۰، سوره ی کهف)
پروردگارا، از سوی خود رحمتی به ما عطا کن و برای ما رشد و توسعه ای در کارمان فراهم ساز!
این آیه مربوط به اصحاب کهف است که بعد از آن که از طاغوت و شرک و کفر و گمراهی به غار پناه بردند (اِذ أَوَی الفِتیَةُ إِلَی الکَهفِ)، از خدایشان طلب لطف و رحمت کردند و درخواست کردند که زمینه ی رشد و تربیت الهی را برایشان فراهم کند.
ما نیز که از گناه و غفلت و روزمرگی به روزه و ماه رمضان پناه برده ایم، از خدا بخواهیم که به حالمان رحم کند و ما را در مسیر پرفراز و نشیب تربیت و رشد الهی، بالا ببرد و به شکوفایی برساند.
در این آیه نیز بر «دعا همراه با حرکت» به جای «دعا به جای حرکت» تأکید شده است. چنین نیست که اصحاب کهف بنشینند و دعا کنند و هیچ حرکتی انجام ندهند؛ بلکه همان طور که دستانشان را به دعا بلند کردند (فقالوا ربنا...)، پاهایشان را نیز به سوی غار حرکت دادند (اوی الفتیة الی الکهف)
آیه‌ی سوم:خطر و انحراف در راه است
«رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّابُ» (آیه ی ۸، سوره ی آل عمران)
پروردگارا، پس از آن که ما را هدایت کردی، دل های ما را به باطل مایل مگردان و از سوی خود ما را رحمتی ببخش! به راستی که تو خود بسیار بخشنده ای!
در این دعای زیبا، بعد از این که به نعمت هدایت رسیدیم، از خدا می خواهیم که این نعمت را از ما نگیرد و ما را از خطر گمراهی و انحراف از راه هدایت حفظ کند.
حال که به میهمانی خدا راه یافته ایم و توفیق نماز و روزه و مناجات و تقوا نصیبمان شده است، از خدا بخواهیم که ما را در این راه یاری کند و این توفیق های زیبا را از ما نگیرد و این مهمانی آغازی باشد برای محرم شدن همیشگی مان در انجمن مومنان و کرّوبیان!
مهم ترین نکته ی این آیه این است که انسان هرگز نباید خود را از الطاف و عنایات ربانی بی نیاز بداند و حتی بعد از هدایت و قرار گرفتن در مسیر رشد و سعادت، از گمراهی و انحراف بترسد و دائماً پناه جوی دستان پرمهر پروردگار باشد.
آیه آخر:مقدمه ای برای رسیدن به مغفرت و رحمت الهی
«رَبَّنَا ءَامَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَ ارْحَمنَا وَ أَنتَ خَیرُ الرَّاحِمِینَ» (آیه ی ۱۰۹، سوره ی مومنون)
پروردگارا، ایمان آوردیم؛ پس ما را ببخش و بر ما رحم کن که تو بهترین رحم کنندگانی!
خدای مهربان، ممنونیم از تو که ما را به مهمانی باشکوه رمضانت دعوت کردی و ما را توفیق حضور در این مراسم پرفیض عبادت و تقوا و خودسازی عنایت کردی! به تو و دین و آیین محمدی و علوی تو ایمان آورده ایم و دعوتت را لبیک گفته ایم؛ حال که آمده ایم، ما را در باران مغفرتت شست و شو ده و گرد و غبار و چرک گناه و غفلت را از گوهر جان ما پاک کن و ما را در آغوش رحمت خود جای ده که تو مهربان ترینی!
خدایا، همان طور که ایمانمان را با مغفرت و رحمت بی کرانت پاداش می دهی؛ گرسنگی و تشنگی و بی حالی و خویشتن داری سی روزه ی رمضانمان را هم با الطاف ربانی ات در عید فطر پاداش ده و هم چنین، درد و رنج و سختی های دنیایمان را با شادی و لذت و سعادت بهشت و رضوانت پاداش ده!
از این آیه به دست می آید که ایمان مقدمه ی رسیدن به مغفرت و رحمت خداوند است و هرچه ایمانمان بیش تر باشد، رحمت بیش تری شامل حالمان می شود:رَبَّنَا ءَامَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا
پی نوشت ها:
۱. صحیفه ی امام، ج ۱۳، ص ۳۲
۲. فروع کافی، ج ۴، ص ۸۷، باب ادب الصائم، ح
نظر شما