هدایت الله خان فومنی ؛ نامدارترین حاکم تالشی

سلام نو - سرویس گردشگری: هدایت الله خان فومنی معروف به " اتور خان رشتی ، فرزند جمال و از نوادگان امیر دباج فرمانروای گیلان در دوره شاه سلطان حسین است . هدایت الله خان جد اعلای محمد باقر خان گشت رودخانی "از حاکمان مقتدر گیلان در قرن دوازدهم هجری ،دوره کریم خان زند و آغا محمد خان قاجاربود که بعداز مرگ پدرش حاجی جمال خان گشت رود خانی در سال۱۱۷۰هجری قمری که در نتیجه یک عداوت قدیمی توسط آقا هادی شفتی در شفت کشته شد به حکومت گیلان رسید.

اتور خان رشتی چگونه به حکومت رسید ؟

جدش آقا کمال معروف بود از اعقاب خاندان اسحقی است ، در دوره شاه سلطان حسین حاکم رشت بود که به دست کاظم خان شفتی به وی سوء قصد و به قتل رسید. پس از آقا کمال ، حاجی جمال که مادرش از اعضای خاندان سلطنتی صفویه بود ، به جای پدر نشست و به سال ۱۱۶۲ ه.ق زمام حکومت گیلان را به دست گرفتو بر کریم خان فرزند کاظم خان (قاتل آقا کمال) دست یافت و به قتلش رسانید ، سپس مقر حکومت را به رشت منتقل کرد. در سال ۱۳۶۵ ه.ق محمد حسن خان قاجار که با حکومت مرکزی درگیریهایی داشت ، به رشت آمد و پس از تأئید امارت حاجی جمال خان خواهرش را به زنی گرفت و بدین طریق از طریق خویشاوندی به استظهار یکدیگر در حوادث امیدوار شدند.
مقر هدایت الله خان در منطقه ی فومن در روستای گشت (محدوده پشت کارخانه ی چای امیر حشمتی) ودارالاماره اش نیز در رشت قرار داشت .نامبرده حدود ۲۸سال بااقتداربر گیلان وغرب مازندران حکومت کرد ، تا اینکه سرانجام در ربیع الاول سال ۱۲۰۱هجری قمری در طی جنگی با قوای آغامحمد خان در حال فرار با کشتی در محدوده میان پشته انزلی به سوی بادکوبه (باکوی فعلی) یا لنکران آذربایجان بود که باتیرتفنگ یکی از افراد کشته شد وسربریده وی به طمع جایزه نزد آغا محمدخان قاجار فرستاده شد. وبا قتل وی شعله استقلال خواهی در گیلان برای همیشه خاموش گردید وی مردی مهربان، گشاده دست و صاحب ثروت بسیاری در گیلان ودر عین حال سخاوتمند وبخشنده بو د .املاک بسیاری در جوار رود ولگای روسیه داشت وچون این رود را اتل می گفتند از این رو به " اتل خان " نیز معروف بود که اتور خان تحریف شده ی آنست .

در سال ۱۱۶۹ به عزم زیارت بیت الله الحرام به حجاز رفت و در مراجعت بر اثر سوء قصد به قتل رسید که عامل سوء قصد به روایتی آقا رفیع شفتی برادر کاظم خان فوق الذکر و به روایتی دیگر آقا هادی شفتی معرفی شد. به هر صورت پیش از آنکه قاتلان حاجی جمال فرصت دست اندازی به حوزه فرمانروائی وی بیابند ، محمد حسن قاجار خود را به رشت رسانید و کسانی که عامل سوء قصد می دانست دستگیر و اعدام کرد و چهار ماه پس از قتل حاجی جمال ، پسر او هدایت الله خان را که کودکی بیش نبود به حکومت گیلان نامزد کرد و حاجی نقی نائب کسما را وکیل کارهای هدایت الله خان نمود که به نام هدایت خان به رتق و فتق امور بپردازد و او چنان کرد تا وقتی که هدایت خان به سن بلوغ رسید.

امیر هدایت خان همین که رأساً به کار حکومت پرداخت ، افراد ذکور خانواده کاظم خان شفتی را به دست آورده و به قتل رسانید. فقط کودک خردسالی را که علی نام داشت از مرگ معاف کرد و او را حاکم شفت معرفی کرد و خود به ولایت از آن کودک اداره امور شفت را بر عهده گرفت. زمانی که کریم خان زمام امور کشور را به دست گرفت و بر محمد حسن خان قاجار چیره شد ، از خواهر امیر هدایت خان برای دومین پسرش ابوالفتح خان زند خواستگاری به عمل آورد که مورد قبول شده و مراسم و عقد و عروس بران با ترتیبات بسیار باشکوه برگزار شد
امیر هدایت خان توانست حاکم مستقل و بلا منازع مناطقی شود که حدّش از غرب به "رودکور" می رسید و از شرق به "نمارستاق" و همچنین به سبب تملک اراضی وسیعی در حوزه شرب ولگا که در آن روزگار اتل etel خوانده میشد ، عنوان "اتل خان" گرفت.