سلام نو-سرویس گردشگری:بازار اراک به‌عنوان آخرین اثر معماری ایرانی در مرکز شهر اراک قد برافراشته و از محل‌های تجاری پررونق شهر است. این بازار که به بازار سرپوشیده نیز معروف است، با کمتر از یک کیلومتر طول دارای طاق‌هایی بلند و دیوارهای مرتفع است. طول دیوارهای بازار اراک به حدود هفت متر می‌رسد و شامل انواع واحدهای تجاری متعدد است. با ورود به بازار می‌توان انواع مایحتاج از اجناس لوکس و زیورآلات گرفته تا سوغاتی‌های استان و لباس را تهیه کرد.بازارها در گذشته نه تنها دارای امکانات تجاری بودند، بلکه مجموعه امکاناتی چون مسجد، بارانداز، کاروانسرا، آب‌انبار، سقاخانه، حمام و … نیز در اختیار داشتند که بازار اراک نیز از این امر مستثنی نیست. با این حال، بسیاری از امکانات جانبی بازار اراک در گذشته، ویران و تخریب شده است و اکنون تنها مسجد، سقاخانه و بارانداز در بازار به چشم می‌خورد.
معرفی
بازار اراک یکی از جاهای دیدنی اراک و از اولین بناهای ساخته شده در شهر است. اما بنای مجموعه فعلی بازار اراک شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب‌انبارها، گذرها و کاروانسراها در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) بنیان گذاشته شده است. چهارسوقی در مرکز این بازار قرار گرفته و دارای دو مسیر شمالی جنوبی و شرقی غربی است که از چهار جهت به دروازه‌های قدیم شهر متصل می‌شده‌اند.
سرگذشت ساخت
تاریخ شکل‌گیری و ساخت این بازار دیدنی به دوران ساخت شهر قدیم سلطان‌آباد باز می‌گردد، در واقع تاریخ ساخت بازار و شهر یکی است. طبق اطلاعات به دست آمده از اسناد و مدارک موجود، ساخت شهر احتمالا بیست سال طول کشیده است و این بازار و بخش‌های متفاوت آن از جمله راسته‌ها، سراها و دالان‌ها در همین مدت شکل گرفته‌اند. بنای اولیه‌ی این بازار را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) در اوایل قرن سیزدهم گذاشته است که مسجد و مدرسه‌ای در بازار به نام وی وجود دارد.یکی از دلایل اصلی برای ساخت این بازار، رونق اقتصادی در حوالی سلطان‌آباد بود. محصولات کشاورزی مرغوب و شهرت جهانی فرش ساروق ایجاد مرکزی برای عرضه و فروش این محصولات شد.
هنر معماری
مجموعه بازار اراک نقشه‌ای از پیش طراحی شده دارد و بر خلاف سایر بازارها، مسیر آن آزاد و منحنی نیست، بلکه مسیرها منظم و دارای تقارن هندسی هستند. راسته بازار و گذرهای متعددی که آن را قطع می‌کنند، پایه و اساس بافت شطرنجی شهر سلطان‌آباد را ایجاد کرده‌اند.این بازار دارای دو محور عمود بر هم است که یکی محور شمالی‌جنوبی به طول ۷۲۰ متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و دیگری محور شرقی‌غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای ۸ گذر و ورودی شرقی‌غربی است. گذرهای فرعی عمود بر دو گذر اصلی ساخته شده‌اند.به علت معماری خاص به کار رفته در ساخت بنای بازار، هوای داخل بازار در زمستان گرم و مطبوع و در تابستان علی‌رغم سرپوشیده بودن، بسیار خنک است.این دو محور همدیگر را در محلی معروف به چهارسوق قطع می‌کنند که در این محل یک حوض سنگی نیز وجود دارد. مساحت کل مجموعه‌ی بازار بالغ بر ۱۴ هکتار است. در قدیم، در چهار طرف بازار ۴ دروازه به نام‌های دروازه قبله، راهزان، شهرجرد و حاج علی‌نقی وجود داشته که در گذر زمان از بین رفته‌اند.در ساخت این مجموعه، بیشتر از آجر استفاده شده و ملات گچ و آهک و خاک رس نیز مکمل بنای بازار هستند و برای استحکام بنا از تیرچه چوبی استفاده شده است. در پای ستون‌ها نیز صفحات و ورق‌های منجمد مسی و سربی به کار رفته است.سقف بازار به صورت گنبدی است و در نمای پشت‌بام، گنبدها در دو محور شمالی‌جنوبی و شرقی‌غربی به صورت ممتد دیده می‌شوند که گنبد مربوط به چهارسوق یا همان محل تلاقی دو محور، بزرگ‌تر و متمایزتر از باقی گنبدها است. در مرکز هر گنبد، نورگیر چندضلعی تعبیه شده است که علاوه بر نقش نورگیری، کار تهویه را نیز بر عهده دارد.
تفکیک بازار
در بازار، ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته‌ی بازار فعالیت می‌کنند و مکان‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و باراندازها و انبارها و کارگاه‌های تولیدی در ۲۰ سرا و تیمچه فعالیت دارند.تیمچه‌ها در طرفین بازار و به فاصله‌ی ۵۰ متر از یکدیگر ساخته شده‌اند که از آن جمله می‌توان به تیمچه‌ی کاشانی که به بازار فرش اختصاص یافته و تیمچه مهر که به صنایع دستی مختص شده یا سراهایی دیگر مثل نوروزی، گلشن، آقایی، کتاب‌فروشان، نوذری، اکبری، فراهانی‌ها و کرمانشاهی که هر یک به کالایی خاص اختصاص یافته‌اند مانند پوشاک و غیره اشاره کرد.
ثبت جهانی
بازار اراک در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۲۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.در جنب بازار، مسجد و مدرسه‌ی سپهدار قرار دارد که یکی از زیباترین جاهای دیدنی استان مرکزی در اراک است و پشت بام بازار کاملا بر حیاط مدرسه و مسجد سپهدار مشرف است.این مجموعه تاریخی‌اقتصادی با گذشت بیش از دو قرن، همچنان به‌عنوان قلب اقتصادی شهر اراک مطرح است، اگرچه در گذر زمان، دستخوش تغییراتی در شکل و ماهیت مشاغل و کاربری‌های آن شده، اما همچنان زنده و پویا است و در ابعاد مختلف اقتصادی و فرهنگی و گردشگری، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
نظر شما