سلام نو-سرویس گردشگری:مجموعه خانقاه و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی شاهکاری از هنر و معماری ایرانی محسوب می‌شود که محل دفن شیخ صفی، شاه اسماعیل و تعدادی از صاحب‌منصبان دوره صفوی است. این مجموعه منحصربه‌فرد در سال ۱۳۱۰ در میان آثار ملی ایران قرار گرفت و تنها اثر ثبت جهانی اردبیل به شمار می‌رود که در سال ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۸۹ هجری شمسی) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. بناهایی از سال ۷۳۵ تا ۱۰۳۸ هجری قمری (۷۱۴ تا ۱۰۰۸ هجری شمسی) در این مجموعه ساخته شده‌اند که از نظر معماری، تزیینات، صندوق منبت و مشبک قبور و غیره، شکوه معماری مذهبی از دوره ایلخانی تا صفوی را به نمایش می‌گذارند
آرامگاه صفی الدین اردبیلی
بقعه شیخ صفی از جاهای دیدنی اردبیل به شمار می‌رود که در ابتدا به‌عنوان خانقاه و عبادتگاه استفاده می‌شد و بعدها پیکر شیخ صفی‌الدین اردبیلی و تعدادی از بزرگان صفوی همچون شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه صفویه)، همسر شاه اسماعیل (مادر شاه تهماسب) و کشته‌شدگان جنگ‌های شیروان و چالدران در این محل به خاک سپرده شد.این مجموعه نه‌تنها محل تدفین چهره‌های سرشناس و مطرح به حساب می‌آید، بلکه معماری چشم‌نواز ایرانی و تزیینات زیبایی نظیر کاشی‌کاری معرق، مقرنس، گچ‌بری، کتیبه‌هایی نفیس از آثار میر عماد، میر قوام‌الدین و محمد اسماعیل (خطاطان نامدار دوره صفوی)، منبت‌کاری، نقره‌کاری، نقاشی، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و غیره را به تصویر می‌کشد و از همین رو، جزو شاخص‌ترین بناهای تاریخی ایران به حساب می‌آید. یکی از اشیای نفیس بقعه شیخ صفی با شهرت جهانی، فرش اردبیل است که در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود. در جریان جنگ‌های ایران و روسیه و سقوط اردبیل در دوره قاجار، نسخ خطی کتابخانه شیخ صفی‌الدین اردبیلی از ایران خارج شد و هم‌اکنون در موزه آرمیتاژ در سن‌پترزبورگ روسیه قرار دارند.
کمی راجب صفی الدین اردبیلی
صفی‌الدین ابوالفتح اسحاق اردبیلی، پایه‌گذار خانقاه صفوی در اردبیل بود که به مرور زمان پیروان بسیاری به دست آورد. وی در سال ۶۵۰ هجری قمری (۶۳۱ هجری شمسی) در کلخوران اردبیل به دنیا آمد و تمایل به زهد و ریاضت، روزه‌داری و شب‌زنده‌داری داشت. شیخ صفی گاهی اوقات شاهد رویاها و مکاشفات صوفیانه بود و حتی به کوه سبلان می‌رفت تا با مردان خدا ملاقات کند. صفی‌الدین در سفرش به شیراز، آوازه شیخ زاهد گیلانی را می‌شنود و برای دیدار او راهی گیلان می‌شود. او تا ۲۵ سال بعد، مرید و مقیم خانقاه زاهد بود. در نهایت زاهد گیلانی، صفی‌الدین را به‌عنوان جانشین خود انتخاب می‌کند و پس از درگذشت زاهد، وی رهبری طریقت زاهدیه را برعهده می‌گیرد.چندی بعد او به زادگاه خود برمی‌گردد. شیخ صفی در ابتدا فقط مزرعه‌ای کوچک داشت که از پدرش به ارث برده بود؛ اما با افزایش شمار پیروانش، املاک متعددی وقف خانقاه می‌شود و وی درآمد سرشار خود را صرف فقرا، صوفیان، پیروان و گسترش طریقت صوفیه می‌کند. او سرانجام در روز دوازهم محرم سال ۷۳۵ هجری قمری (۷۱۳ هجری شمسی) در سن ۸۵ سالگی دیده از جهان فرومی‌بندد.بیشتر مورخان، اجداد وی را از بنی هاشم مهاجر از حجاز به کردستان ایران می‌دانند. عبدالحسین زرین‌کوب در کتاب «جستجو در تصوف ایران» شیخ را سنی مذهب دانسته است و می‌نویسد:مذهب خود او (صفی‌الدین) تسنن و شافعی مذهب بود و با آنکه بعضی اقوال و اشعار منقول از او، از اتکا بر محبت و مهر علی حاکی است، این محبت علی با تسنن وی که در تاریخ‌ها از جمله حتی در «احسن التواریخ» بدان اشارت هست، مغایرت ندارد. در مکتوبی هم که عبیدالله خان ازبک به شاه تهماسب صفوی (سال ۹۳۶ هجری) می‌نویسد، گفته می‌شود که پدر کلان شما، جناب مرحوم صفی مردی عزیز اهل سنت و جماعت بوده است.
سرگذشت آرامگاه
مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در دوره شیخ صفی بنیان نهاده شد و فرزندانش نقش مهمی در توسعه آن داشتند. این مجموعه در ابتدا منزل و خانقاه شیخ بود و بنابر وصیتش، پیکر وی پس از مرگ در اتاق مجاور حوض‌خانه به خاک سپرده و بنایی برای محل تدفین او ساخته شد. این طور به نظر می‌رسد که ساخت این بقعه توسط صدرالدین موسی، فرزند شیخ، در سال ۷۳۵ هجری قمری انجام گرفت.در دوره صفویه، این محل مورد ارادت شاهان صفوی بود و به‌عنوان یکی از مکان‌های مهم ملی و سیاسی محسوب می‌شد، تا جایی که پیکر شاه اسماعیل در همین مکان دفن شد. این موضوع اهمیت خانقاه را دوچندان کرد. در زمان شاه تهماسب اول، توسعه ساختمان بقعه در دستور کار قرار گرفت و نمادهای تصوف و عرفان زینت‌بخش این بنا شد.گنبد الله الله در آرامگاه شیخ صفیتزیینات کاشی کاری در بقعه شیخ صفیقبر شیخ صفی در کنار قبر فرزندش شیخ صدرالدین موسی و شیخ ابراهیم پسر خواجه علی سیاهپوش پسر شیخ صدرالدین موسیسقف آرامگاه شیخ صفی جالب اینکه مسیر دسترسی به بقعه، به نشانه هفت مرحله عرفان، در هفت بخش احداث شد و با توجه به هشت نگرش صوفیگری، این بخش‌ها از طریق هشت دروازه از یکدیگر جدا شدند. شاه عباس اول نیز اهمیت بسیاری برای این محل قائل بود و اقدامات درخورتوجهی برای توسعه آن انجام داد. اهمیت و قداست بقعه شیخ صفی به مرور زمان به‌حدی افزایش یافت که تعدادی از بزرگان خاندان صفوی و کشته‌شدگان جنگ‌های شیروان و چالدران نیز در این مجموعه دفن شدند. همچنین این محل به‌عنوان پناهگاه به حساب می‌آمد و افراد متحصن در آن، جانشان در امان بود؛ حتی اگر از جانب شاه محکوم به اعدام بودند. نمونه این امر را می‌توان در زمان سلطان حسین‌خان شاملو دید که برای حفظ جانش از دست اسماعیل قلی‌بیگ شاملو به این آرامگاه پناه می‌آورد.
نحوه دسترسی
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در میدان عالی قاپو اردبیل قرار دارد. برای بازدید از بقعه می‌توانید با تاکسی دربستی راهی آرامگاه شوید یا با استفاده از ماشین شخصی به‌سمت محله عالی قاپو حرکت کنید. قبل از رسیدن به مقصد به فکر جای پارک باشید؛ زیرا به‌دلیل استقبال زیاد گردشگران از آن، اغلب جای پارکی در خیابان‌های نزدیک به آن پیدا نمی‌شود.
نظر شما