سلام نو - سرویس گردشگری: این بنا در مرکز شهر تبریز و در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی واقع شده است و امروزه فضای اطراف آن برای برگزاری نمازجمعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مجموعه در سال ۱۳۱۰ هجری خورشیدی در فهرست آثار ملی کشور جای گرفت و با شماره ۱۷۰ به ثبت رسیده است. از سال ۱۳۵۷ حریم قانونی ۵۵ متری برای آن در نظر گرفته شد و قید گردید که بناهای مجاور ارگ علیشاه نباید بیش از ۸ متر ارتفاع داشته باشند.
حمدالله مستوفی می‌نویسد: «خواجه تاج‌الدین علی شاه جیلانی در شهر تبریز در خارج محله نارمیان مسجد جامعه بزرگی ساخته که صحنش ۲۵۰ گز در ۲۰۰ گز و در او صفه ای بزرگ، از ایوان کسرا به مدائن بزرگتر، اما چون در عمارتش تعجیل کردند فرود آمد. در مسجد انواع تکلفات به تقدیم رسانیده و سنگ مرمر بی قیاس در آن به کار برده که شرح آن را زبان بسیار باید».
ژان شاردن جهانگرد فرانسوی به سال ۱۶۷۰ از بنای این مسجد چنین یاد کرده است: « در تبریز ۵۰ مسجد وجود دارد که بزرگ ترین آن ها مسجد علیشاه است. این مسجد در زمان تاج الدین علیشاه جیلانی وزیر سلطان محمد خدابنده و سلطان ابوسعید بهادرخان – ۴۰۰ سال پیش- در سمت جنوب شهر تبریز بنا شده است. چند سال پیش طبقه زیرین این مسجد رو به ویرانی رفت و مرمت شد و مناره های آن را که بلند ترین و باشکوهترین مناره های مساجد تبریز است را تعمیر کردند و شخصی که از راه ایروان به تبریز می آید ابتدا این مناره ها را می بیند».
سرگذشت ارگ تبریز
کار احداث بنای اولیه ارگ باشکوه تبریز در فاصله سال‌های ۷۱۶ تا ۷۲۴ هجری قمری به همت تاج‌الدین علیشاه گیلانی - وزیر ایلخانان مغول- با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد آغاز شد. بنا به نوشته مورخان قسمت جنوبی این مسجد دارای طاق بزرگی بوده است و در تاریخ ذکر شده که علیشاه از معماران آن زمان اندازه طاق کسری را پرسیده و دستور داده که ۴ گز (هر گز معادل ۱۰۴ سانتی‌متر ) از آن بزرگتر ساخته شود؛ البته پس از ساخت، به‌دلیل نشست شالوده و تعجیل در اتمام ساخت آن، طاق مذکور شکسته و فروریخته است. از طرفی، فوت علیشاه نیز از دیگر عوامل توقف ادامه ساخت بنا در آن زمان ذکر شده است.
با نگاهی گذرا بر سرگذشت این بنای ۷۰۰ ساله می‌توان دریافت که ارگ تبریز یادگاری ارزشمند از آسیب‌های طبیعی و حوادث تاریخی دوران گذشته است و با وجود این آسیب‌ها همواره سنگری مستحکم و مسلط بر شهر تبریز بوده است. همچنین، این مجموعه به اقتضای ویژگی‌های هر دوره، کاربری‌های متفاوتی نیز داشته است. برای مثال، در دوران سلطنت قاجاریه، این مسجد و محوطه آن به انبار غلات و انبار مهمات نظامی تبدیل شده و ازاین‌رو، حصاری دور آن کشیده شد؛ و به همین دلیل نام آن به ارگ تغییر یافت.
در واقع، با آغاز جنگ‌های ایران و روسیه در سال‌های ۱۸۰۴-۱۸۲۴ و جنگ ایران و انگلیس در ۱۸۵۷، مجموعه ارگ علیشاه به ارگی نظامی تبدیل شد و به فرمان عباس میرزا، ولیعهد قاجار، دو نهاد نظامی مهم از جمله سربازخانه «ستاد فرماندهی جنگ ارتش ایران» و کارخانه ریخته‌گری و توپ‌ریزی در محوطه ارگ تبریز ساخته شد. به‌علاوه، در دوره قاجار عمارت کلاه فرنگی نیز در همین محوطه احداث شد.
در زمان مشروطیت و قیام مردم تبریز، این بنای تاریخی باز هم‌سنگری برای مبارزان مشروطه‌خواه بود و باعث تقویت موضع نیروهای ستارخان و باقرخان در برابر شلیک توپخانه محمدعلی شاه قاجار شد. جای گلوله‌های توپ که یادگار مبارزه آزادی‌خواهان با استبداد است، هنوز روی دیوارهای ارگ قابل‌مشاهده است. در دوران پس از مشروطه نیز مردم تبریز به مقابله با تهاجم ارتش روس برخاستند و مانند گذشته ارگ تبریز پایگاهی مستحکم برای مدافعان بود. آن‌ها توپی را در بالای ارگ برای دفاع از مواضع خود قرار داده بودند.
در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی با سقوط تبریز و اشغال آن، نیروهای روس دیوار ارگ را به توپ بستند. البته در دوره مشروطه و پس از آن در محوطه ارگ، بناهای دیگری مانند مدرسه‌ی نجات - یکی از نخستین مدارس مدرن ایرانی- و سالن تئاتر ساخته شد که نمونه آن فقط در سن‌پترزبورگ وجود داشت.
در سال‌های قبل از انقلاب نیز محوطه ارگ تبریز به باغ ملی یا گردشگاه عمومی تبدیل شده بود و هم‌اکنون از محوطه این اثر باستانی به‌عنوان مصلی استفاده می‌شود.
معماری ارگ تبریز
ارگ علیشاه یا ارگ تبریز نمایشی عالی از معماری ایران است. سبک معماری آن بنا بر اظهارات استاد پیرنیا، آذری است. سبک آذری نوعی جدید از معماری ایرانی است که پس از ظهور اسلام در آذربایجان باب شد.
عرض قوس فعلی آن ۳۰ متر و ارتفاع آن ۲۶ متر است. تنها سه دیوار از طاق عظیم ارگ باقی مانده است که شبیه ایوان است. عرض هر دیوار ۱۰ متر است. حفاری ها نشان می دهد که در حدود ۷ متر دیوارها در زیر خاک به دلیل زمین لرزه وجود دارد. بخش بام قبلاً مسجد و قدیمی ترین قسمت این مجموعه بود.
دانشگاه تبریز در معرفی این بنا چنین نوشته است: «مسجد سقف ندارد و بنای فعلی که اخیراً تغییراتی در آن داده شده است محراب مسجد بوده و عبارت است از سه دیوار. دهانه اتاق محراب ۳۸ قدم و ارتفاع آن از سطح کف محراب تا انتهای طاق حدود ۲۶ متر و به وسیله ۶۹ پله می توان بالای طاق رفت. در بالای طاق به قد ۱۷۰ متر غلام گردشی ساخته شده است که دور آن ۹۷ قدم است.
میان دیوارهای بالای محراب خالی است و سه یا چهار مرتبه سقف و طاق ها را گچ و آجر زده اند و دیوارها را بالا بردند و همه جا چوب های قطور کشیده اند و با میخهای آهنی استوار کردند». از این توضیحاتی که در بالا آمده است مشخص می شود این قسمتی که از بنا باقی مانده است محراب مسجد می باشد.
نحوه دسترسی به ارگ تبریز
قرار گرفتن این بنا در مرکز شهر باعث شده است که دسترسی و رسیدن به آن به آسانی صورت پذیرد. این بنا در خیابان امام خمینی واقع شده است و برای رسیدن به آن می توانید از اتوبوس، تاکسی و یا خودرو شخصی استفاده کنید. اگر با اتوبوس به این منطقه بروید باید بدانید که دارای خطوط بی آر تی می باشد.
نزدیک ترین ایستگاه مترو به آن نیز ایستگاه شهید محققی می باشد. تاکسی های شهری نیز در تعداد زیاد در دسترس شما می باشند. و در صورت استفاده از خودرو شخصی می توانید در آن را در پارکینگ نزدیک به مجموعه قرار دهید.
نظر شما