سلام نو _ سرویس گردشگری: سیزده بدر همیشه یادآور جمع‌های خانوادگی شلوغ، قابلمه‌های بقچه‌شده و پر از غذا، توپ پلاستیکی و لوازم دیگر است؛ شب قبل از آن به قدری برای بچه‌ها شوق دارد که به زور می‌خوابند تا با اولین تلالوهای خورشید از جا بپرند و به دل طبیعت بزنند. اما ماجرای این روز عجیب چیست؟
سیزده بدر از مراسم سنتی و آیین کهن ایرانیان است که قدمت آن به سالیان بسیار قبل باز می‌گردد. گرچه در کتب تاریخی مربوط به دوران ایران باستان اشاره مستقیمی به نام سیزده به در نشده است، شواهدی از شیوه برگزاری سیزدهمین روز نوروز توسط جمشید، شاه پیشدادی در دل طبیعت و دور از خانه وجود دارد که نشان‌دهنده قدمت این جشن باستانی است.
در آثار تاریخی به جا مانده از دوره حکومت قاجار اهمیت آیین‌های ایرانی، از جمله جشن سیزده به در به‌خوبی دیده می‌شود؛ با این وجود، آداب متنوع و شیوه‌های برگزاری این جشن در شهرهای مختلف کشور ما نشان از ریشه عمیق این آیین در ایران باستان دارد.
در کتیبه‌های به جا مانده از دوره حکومت‌های پیش از هخامنشیان در ایران، مانند سومری‌ها و بابلی‌ها، نشانه‌هایی از برپایی جشن در روز سیزدهم بهار در طبیعت به چشم می‌خورد که محققان آن را پیشینه اصلی جشن سیزده به در می‌دانند و به این ترتیب قدمت این آیین باستانی ایران زمین را درحدود ۴,۰۰۰ سال تخمین می‌زنند.
نگاهی به تاریخچه مبهم ۱۳ بدر
به‌طور کلی در میان جشن‌های ایرانی جشن «سیزده‌بدر» کمی مبهم است، زیرا مبنا و اساس دیگر جشن‌ها را ندارد.[۲] در کتاب‌های تاریخی اشاره مستقیمی به وجود چنین مراسمی نشده‌است، اما در منابع کهن اشاره‌هایی به «روز سیزدهم فروردین» هست.
گفته می‌شود ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن‌گرفتن و شادی‌کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده‌ای‌ست به باغ و صحرا می‌رفتند و شادی می‌کردند و درحقیقت با این ترتیب رسمی بودن دورهً نوروز را به پایان می‌رسانیدند.
فریدون جنیدی با توجه به اینکه در گاهشماری ایرانی، هر روز ماه، نام ویژه‌ای دارد و به‌عنوان مثال، روز نخست هر ماه، اورمزد روز و روز سیزدهم هر ماه تیر روز نامیده می‌شود، این روز را متعلق به ایزد تیر دانسته است که در زبان اوستایی «تیشتَریَه» خوانده می‌شود، و هم‌نام تیشتر، ایزد باران می‌باشد. با توجه به اطلاق شدن نام ایزد باران، تیر نزد باورمندان به این ایزد نمادی از رحمت الهی به حساب آمده‌است.
کوروش نیکنام نیز در این باره به این مسئله اشاره کرده که در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت، مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می‌رفتند و به شادی و پایکوبی می‌پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می‌نمودند. به گفتۀ‌او اکنون هم زرتشتیان از بامدادِ روزِ تِشتَر، سفره نوروزی را برمی‌چینند، خوردنی‌ها و مقداری آجیل و شیرینی‌های باقی‌مانده در سفره نوروز را با خود به طبیعت می‌برند، و شِشه سبزه‌های موجود در سفره را با خود برمی‌دارند و به دشت و صحرا و کنار چشمه‌ها یا آب‌های روان می‌روند. سبزه خود را در کنار جویبارها به آب روان می‌سپارند و آرزو می‌کنند که سالی پربرکت و خرم داشته‌باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و میان سبزه و صحرا به شادمانی می‌پردازند.
در کتاب‌های تاریخی پیش از قاجار اشاره مستقیم و دقیقی به وجود چنین مراسمی نشده‌است اما مهرداد بهار در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» خود اشاره‌ای کوتاه به جشن و پایکوبی مردم در اماکن عمومی و حتی بی‌روپوش و روبنده در خیابان آمدن زنان در دوران صفوی می‌کند که این موضوع نزدیک به آیین‌های سیزده به در می‌باشد.
سبزه که در روزهای نوروز رویانده شده‌است
عبدالله مستوفی در کتاب شرح زندگانی من چگونگی انجام این مراسم در دوره قاجار را با جزئیات شرح داده‌است. ادوارد یاکوب پولاک هم درباره مراسم سیزده‌بدر چنین می‌نویسد:
سرانجام روز سیزدهم، یعنی آخرین روز عید فرامی‌رسد. مطابق با یک رسم کهن، گویا تمام خانه‌ها در چنین روزی معروض خطر ویرانی هستند. به همین دلیل همه از دروازه شهر خارج می‌شوند و به باغ‌ها روی می‌آورند.
ریشه یابی نام ۱۳ بدر
مشهور است که واژه سیزده‌بدر به‌معنای «در کردن نحسیِ سیزده» است. اما برداشت دیگری نیز از این واژه می‌توان داشت. «در» می‌تواند معنای «دره» (و دشت) بدهد. به‌عنوان مثال، علامه دهخدا، واژه «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می‌داند.
همچنین فردوسی که می‌سراید:
چو هر دو سپاه اندرآمد ز جای تو گفتی که دارد در و دشت پای
با نگاهی کلی می‌توان گفت شاید واژه«سیزده‌بدر» به‌معنای «سیزدهم به‌سوی در و دشت شدن» باشد که همان معنی بیرون‌رفتن و در دامان طبیعت و سرکردن را می‌دهد. البته در مورد درستی معنی این واژه همچنان اختلاف نظر وجود دارد.
روز طبیعت یا ۱۳ بدر؟
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روز سیزده فروردین، روز طبیعت نام گرفت و تمام سازمان ها را تعطیل کردند تا بتوانند این روز را مانند گذشته در طبیعت جشن بگیرند و به حفظ و توسعه آن بپردازند. پدران و مادران ما در گذشته برای احترام به زمین و طبیعت، سبزه های سفره هفت سین خود را در زمین می کاشتند.
جشنی که ایرانیان در روز ۱۳ برپا می کنند، مانند دیگر روزهای ملی و باستانی سابقه طولانی در تاریخ کشور دارد. با گذشت زمان تغییرات بسیاری در نحوه برگزاری و اعتقادات مردم نسبت به این روز به وجود آمده است.
۱۳ بدر چی بخوریم؟
در هر بخش از کشورمان، سیزده بدر رنگ و بوی خاص خودش را دارد. هر ایل و قومی، یا غذای خاص خودش را درست می‌کند یا لباس مخصوصش را به تن دارد و یا رقص و آوازهایی به پا می‌کند که برای بقیه مردم کمی بعید و ناآشناست. غذاهای سیزده بدری هم اینطور هستند.
البته دیگر این روزها، به پا کردن بساط آتش و زغال و درست کردن جوجه کباب و گوجه روی آتش، تفریحی است که سراسری شده و مختص یک شهر، استان و یا حتی روز خاصی از سال نیست. در کنار این نوع از پخت غذا، یک سری غذاهای سنتی سیزده بدر هم داریم که مادربزرگ‌ها و مادرها یا در دل طبیعت روی آتش می‌پزند و یا از روز قبل آماده کرده و در قابلمه‌های بقچه شده یک گوشه می‌گذارند.
کباب روی منقلیکی از این غذاهای سنتی که خیلی جاها به چشم می‌خورد آش رشته است. در زمان‌های قدیم که بافت‌های شهری و روستایی با جنگل و طبیعت احاطه شده بودند، مردم برای رسیدن به طبیعت راه زیادی نمی‌رفتند. به همین خاطر، زن‌های محل از چند روز قبل، سبزی‌های معطر و تازه را تمیز و آماده می‌کردند تا روز سیزده بدر، دیگ‌های بزرگی روی آتش گذاشته و آش بپزند.
همچنین اگر دقت کنید آش از غذاهای سنتی است که بیشتر با سبزیجات و حبوبات آماده می‌شود و به خاطر رنگش هم، یادآور هدیه‌ها و نعمت‌های طبیعت است. به این خاطر آش رشته یکی از غذاهای سنتی سیزده بدر حساب می‌شود.
آش رشته روی آتشاگر در تعطیلات عید و سیزده بدر سمت آذربایجان سفر کنید می‌بینید که کوفته تبریزی هم یکی از غذاهای سنتی اهالی این مردم برای این روز است. معمولا رسم است که جوانترها در تهیه و طبخ مواد کوفته به بزرگترها (مادر و مادربزرگ) کمک می‌کنند اما حرف آخر را دستپخت مادربزرگ می‌زند!
کوفته‌ها از شب قبل کاملا آماده می‌شوند و بعد از سرد شدن، در قابلمه‌های دربسته، در یخچال نگه‌داری می‌شوند. روز بعد که همه خانواده در طبیعت هستند، این غذا روی آتش قرار می‌گیرد تا آماده سرو شود.
کوفته تبریزیالبته رسم کوفته‌پزی در سیزده بدر مختص آذربایجان نیست؛ در بیجار هم چنین رسمی وجود دارد. اگر دوست داشتید، کمی بیشتر در مورد غذاهای سنتی تبریز بخوانید.
نظر شما