به گزارش سلام نو به نقل از تجارت‌نیوز، بیش از ۹۰ درصد ایران با خشکسالی مواجه است. شدت خشکسالی در برخی مناطق زیاد و در برخی مناطق خفیف است. بارش‌ها کم و سفره‌های آب زیرزمینی نیز وضعیت مناسبی ندارند. اما راهکارهای مدیریت منابع آب در چنین شرایطی چیست؟
منابع آب ایران در حال ته کشیدن است. از جمله نشانه‌های تمام شدن منابع آب می‌توان به فرونشست در شهرهای مختلف اشاره کرد. به گفته کارشناسان تقریبا تمام دشت‌های ایران در حال فرونشست هستند.
بحران آب در یک نمای کلی
آنطور که اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش داده، نرخ فرونشست در ایران پنج تا هفت برابر متوسط جهانی است.
بر اساس آخرین داده‌های شرکت مدیریت منابع آب ایران نیز، میزان ریزش‌های جوی در کشور نسبت به ۵۴ سال گذشته، ۱۳ درصد و نسبت به اسفند سال آبی گذشته هفت درصد کاهش داشته است.
همه اینها را در کنار افزایش مصارف آب و البته افزایش دمای جهانی، تصویر کلان‌تری از بحرانی بودن وضعیت منابع آب در ایران می‌بینیم.
محمد فاضلی، پژوهشگر آب و توسعه می‌گوید:«ایجاد همکاری و مشارکت در مدیریت منابع آب، ۶ شرط اساسی دارد. اگر به دنبال راه‌حل‌های یک‌خطی مثل انتقال آب باشیم، قادر به حل بحران آب نخواهیم بود.»
مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در سلسله گفت‌وگوهایی به مناسبت روز ملی آب (۱۳ اسفند) به وضعیت منابع آب در ایران و راهکارهای مدیریت آن پرداخت.
آنچه در ادامه می‌خوانید راهکارهای محمد فاضلی برای مدیریت منابع آب است.
ضرورت اقدامات سریع برای مدیریت آب
برآورد سازمان ملل این است که برای غلبه کردن بر چالش آب و بهبود مدیریت آب در جهان باید اقدامات شتابان‌تر و با سرعت بیشتری انجام شود و اگر با وضع موجود پیش رویم بحران آب تشدید خواهد شد.
برای کشوری مانند ایران که شاید در بین تمام کشورهای جهان استثنایی‌ترین وضعیت را از نظر منابع آب دارد، ضرورت این تغییرات پرشتاب بیش از سایر کشورها احساس می‌شود. روز جهانی آب نیز امسال با همین رویکرد و با تأکید بر ضرورت همکاری و مشارکت نامگذاری شده است.
به عبارتی دیگر سازمان ملل به دنبال آن است که از طریق همکاری و مشارکت در مسئله آب تغییرات شتابان‌تر و پرسرعت‌تری در راستای بهبود وضعیت آب در جهان رخ دهد. سوال مهم این است که این همکاری و مشارکت چگونه ممکن است؟
برای درک مسئله همکاری و مشارکت در مورد آب، باید توجه کنیم که موضوع مدیریت منابع آب یک موضوع چندبخشی و میان‌رشته‌ای است. بخش‌های شرب، بهداشت، صنعت و کشاورزی در این موضوع درگیر هستند و از سوی دیگر محیط‌زیست نیز مطرح است. علاوه بر این گروه‌های مختلفی از سطح حکومت تا مردم تا صاحبان صنایع تا کشاورزان و هرکسی که با مسئله آب درگیر است باید با یکدیگر همکاری کنند.
اما همکاری چه زمانی امکان‌پذیر است؟
همکاری و مشارکت برای حل هر مسئله حداقل ۶ شرط دارد: وجود نفع مشترک برای همکاران، وجود اعتماد متقابل بین طرفین همکاری، پیش‌بینی‌پذیر بودن رفتار طرفین، وجود مهار متقابل بین همکاران، وجود چشم‌انداز بلندمدت همکاری، و توزیع متناسب قدرت همکاران.
همکاری در منابع آب چگونه شکل می‌گیرد؟
بنابراین در مورد همکاری و مشارکت در موضوع منابع آب، اگر می‌خواهیم همکاری بین حکومت و بهره‌برداران و ذی‌نفعان شکل بگیرد، باید به سوأل‌های زیر پاسخ دهیم:
۱- نفع مشترک حکومت و ذی‌نفعان در مساله‌ی آب و بهره‌برداری از آب چیست؟ در صورت عدم وجود نفع مشترک همکاری شکل نمی‌گیرد.
۲- تحت چه سازوکارهایی حکومت و بهره‌برداران آب می‌توانند به یکدیگر اعتماد کنند؟ بدون وجود اعتماد، ایجاد همکاری و مشارکت امکان ندارد.
۳- حکومت باید چگونه رفتار کند که رفتارش برای بقیه بهره‌برداران قابل پیش‌بینی باشد؟ چرا که اگر رفتار یکی از طرفین همکاری برای بقیه قابل پیش‌بینی نباشد، همکاری شکل نمی‌گیرد.
۴- چگونه حکومت و همکاران و بهره‌برداران می‌توانند با یکدیگر به گونه‌ای همکاری کنند که مهار متقابل داشته باشند و جلوی رفتارهای غیر قابل پیش‌بینی یکدیگر را بگیرند؟ اگر مهار متقابل وجود نداشته باشد ممکن است یکی از طرفین رفتار فرصت‌طلبانه انجام دهد و دیگران را غافلگیر کند.
۵- چشم‌انداز بلندمدت همکاری بین حکومت و مردم و بهره‌برداران در مسئله آب چیست؟
۶- تناسب قدرت حکومت و بهره‌برداران در این مسئله چگونه رعایت می‌شود؟ در صورتی که قدرت طرفین یک همکاری نامتناسب باشد و یکی از طرفین همکاری خیلی قدرتمند باشد، طبیعی است که این طرف قدرتمند از قدرتش برای پیش‌برد منافع خود استفاده خواهد کرد. در چنین شرایطی طرفینی که قدرت کمی دارند نیز رفتار فرصت‌طلبانه‌ای پیش خواهند گرفت و از قدرت اندک خود برای به دست آوردن منافعی هرچند کوچک و هرچند کوتاه‌مدت بهره خواهند گرفت.
بحران آب حل نمی‌شود اگر…
اگر از این زاویه به مسئله همکاری نگاه کنیم می‌بینیم که با مسئله بسیار پیچیده‌ای سر و کار داریم. این مسئله پیچیده از جنس تخصص‌های فنی و مهندسی حوزه‌ی مدیریت منابع آب نیست. اینکه چگونه طرفین همکاری به همدیگر اعتماد کنند، همدیگر را مهار کنند و چگونه چشم‌انداز درازمدت همکاری را شکل دهند یک مسئله اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است.
اگر این زاویه‌ی نگاه را علی‌رغم همه پیچیدگی‌هایش در نظر نگیریم و به این سوألات پاسخ ندهیم و به دنبال راه‌حل‌های یک‌خطی یا راه‌حل‌های ساده‌ای مثل انتقال آب باشیم، یا حتی اگر مسأله را تعریف نکنیم و بدون توجه به پیچیدگی مسأله و ابعاد مختلف آن به سراغ راه حل‌هایی برویم که در اختیار بعضی افراد هست و این افراد تلاش می‌کنند از طریق فروش این راه‌حل‌ها (مثل انتقال آب یا شیرین‌سازی آب دریا) کسب منفعت کنند، قادر به حل بحران آب نخواهیم بود.
نکته بسیار مهم این است که ما به شدت تحت فشار زمان قرار داریم. گذشته ۵۰-۶۰ سال پیشین ما در مدیریت منابع آب امروزه ما را به شدت تحت فشار زمانی قرار داده است و علی‌رغم این فشار زمانی باید پیچیده و در چارچوبی روشن به مسئله آب نگاه کنیم.
نظر شما