نگاهی به شمس العماره؛ خورشید کاخ‌های تهران

سلام نو – سرویس گردشگری: مجموعه کاخ گلستان، جای بسیار خوبی برای غرق شدن در معماری ایرانی از دوره زندیه تا به امروز است. در سال های مختلف مخصوصا در زمان قاجار ساختمان های مختلفی به این کاخ اضافه شد که نتیجه آن، مجموعه بی نظیری شد که امروزه ما را بازدید از آن ترغیب می کند. در میان بناهای مختلف گلستان، یکی از آن ها که به نام عمارت شمس العماره معروف است، شکوه بی نظیری دارد که همه را مبهوت خود می کند. با معرفی این بنای تاریخی با ما همراه باشید.

معماری شمس العماره؛ زیبای جادویی

این بنای باشکوه پنج طبقه دارد و نمای بیرونی آن به شکل قرینه می باشد. از بیرون دو برج در سمت راست و چپ ساختمان قابل مشاهده هستند که به دلیل ارتفاع بلند، آن ها دید بسیار خوبی نسبت به اطراف دارند. ساخت آن ها به گونه ای بوده که هر کسی که در بالای برج ها و ساختمان قرار می گرفته، بتواند مناظر دیدنی تهران و اطراف آن را داشته باشد. این بنا یکی از زیباترین معماری های عصر قاجار را دارد.

با اینکه در کل سبک ساخت آن که بلند و چند طبقه است کمی رنگ و بوی ساختمان و بناهای اروپایی را دارد، اما ویژگی های معماری ایرانی در این بنا قابل مشاهده هستند. قرینه بودن ساختمان، کاشی کاری و تزیینات داخلی و نما و … از جمله‌ی این ویژگی ها می باشند. ارتفاع این بنا ۳۵ متر می باشد.

طرح و نقشه عمارت توسط معیرالممالک تهیه شده است و معماری که این بنا را ساخته، یکی از مشهورترین معماران عصر خودش یعنی استاد علی محمد کاشی بوده است. هزینه ای که برای کل این بنا در آن موقع خرج شده را کارشناسان چیزی حدود ۴۰ هزار تومان تخمین زده اند که این هزینه شامل هزینه مبلمان، فرش و … نیز می شده است.

در عمارت شمس العماره هنرهای تزیینی زیادی به کار رفته است. آینه کاری های زیبایی در داخل آن دیده می شوند که گردشگران از دیدنشان سیر نخواهند شد. همچنین گچبری های ازاره، دیوارها و سقف های این کاخ که زیر نظر استادان کار شده بود، از جمله هنرهای تزیینی بسیار زیبایی است که در ایران و در شهر تهران می توانید بیابید. این عمارت دارای نقاشی های متفاوت و شگفت انگیزی نیز می باشد.

در نمای بیرون و در بین دو برج، ساعتی وجود دارد که گفته می شود اولین ساعت وارد شده به ایران بوده است.

ورودی اصلی عمارت شمس العماره در سمت غرب کاخ گلستان است که در کنار دیوار ارگ شهر ساخته شده است.

ایوان و تالار شاه نشین را می توانید در طبقه اول مشاهده نمایید. اتاق هایی در دو طرف تعبیه شده و دیوارها با آینه کاری تزیین گشته اند. معمولا از این طبقه برای مراسم تشریفاتی و رسمی استفاده می شده است.

شاه نشین که رو به حیاط است، ایوان بزرگی است که دید خوبی از روبرو که به جای باغچه کنونی، حوضچه بزرگی بوده، دارد.

بالاتر که بروید، اتاق های مختلف و راهروهایی وجود دارند که بیشتر در موارد موقت کاربرد داشته اند. برای مثال برای تفریحات روزانه، صرف عصرانه و … به این عمارت می آمدند و به طور کل کاربرد سکونت دائم نداشته است.

به جز طبقه آخر، در طبقات بالاتر دو اتاق در کنار هم وجود دارند. یکی از آن ها محل تردد بوده و پله های دسترسی در آن اتاق ساخته شده است. اتاق دیگر نیز توسط پنجره و در به ایوان و پشت بام دسترسی داشته است.

کلاه فرنگی، بخشی از عمارت شمس العماره است که با رسیدن به طبقه آخر به آن می رسیم. این طبقه دارای حفاظ های چوبی محکمی است و تزیینات نقاشی، مشبک، آینه کاری و … در آن دیده می شود.

بعضی اعتقاد دارند که این کاخ، اولین بنایی بوده که در آن فلز کار شده است. ستون های طبقات بالایی از چدن استفاده شده است و تزیینات هنری را در تمام نقاط ساختمان می توانید مشاهده نمایید.

داستان شمس العماره از قاجار تا پهلوی؛ بنای خورشید

کار ساخت عمارت شمس العماره که به «بنای خورشید» یا «کاخ شاهنشاه» نیز شهرت دارد در ۱۲۴۴ شمسی (۱۲۸۲ قمری) آغاز و بعد از دو سال در ۱۲۴۶ شمسی به پایان رسید. نقل است که کلیه هزینه‌های این بنای با عظمت و زیبا، از ساخت تا تجهیز آن با مبلمان و فرش و اثاثیه، به مبلغ ۴۰ هزار تومان تمام شده و ناصرالدین شاه در تاریخ ۱۲۸۴ قمری،‌ برج بلند موردعلاقه‌اش را افتتاح کرد. ساختمانی که در زمان خود،‌ بلندترین بنای ساخته شده در تهران بود و قبل از ساخته شدن سر در باغ ملی، به‌عنوان نماد شهر تهران شناخته می‌شد.

شمس العماره در خاطرات اعتماد السلطنه

شمس‌ العماره با همه ویژگی‌های خاص و مجلل چون تعداد طبقات، ایوان‌های بلند، بادگیرهای مصفا و برج ساعتی که روزگاری نبض زمان پایتخت را در دست داشت، شباهت بسیاری به کاخ‌های غربی دارد. ساختمانی که با معماری تلفیقی خود، به‌نوعی اولین بنای مدرن در ایران محسوب شده و با معجزه هنر ایرانی،‌ چشم‌ها را خیره می‌کند. این بنای زیبا و مجلل اهمیت ویژه‌ای نیز از جنبه تاریخی، هنری و گردشگری داشته و دارد. در روزنامه ایران آن روزها به نقل از اعتمادالسلطنه آمده:

دیگر کوچه و خیابان شمس العماره است که بهترین بناها و بهترین کوچه‌های تهران است. این کوچه یک دروازه از آخر باغ و عمارت بادگیر و شمس العماره دارد که شاه اغلب از این در سوار شده به تفرج می‌روند. طول این کوچه هزار و پانصد ذرع می‌شود و عرضش ۲۰ تا ۳۰ ذرع است. طرفین کوچه درخت‌های میوه‌دار، چنار وغیره کاشته‌اند؛ وسط کوچه محل عبور کالسکه و سوار و جنبین (دوطرف) محل عبور پیاده است. چراغ‌های چودنی (چدنی) در طرفین نصب است که همه شب روشن است و صبح و عصر محل گردشگاه عامه است، از هر طبقه مردم درآنجا تا سه ساعت از شب رفته مشغول گردش هستند.

طرف راست کوچه، دکاکین و خانه‌های مردم و طرف چپ دیوار قلعه ارگ است و در آخر منتهی می‌شود به سردر و درب مدرسه مبارکه دارالفنون. تحتانی این عمارت دواخانه‌ایی است مشتمل بر هر قسم و هر جور دواهای ایرانی و فرنگی و دواسازی‌های معتبر در اینجا حاضر هستند. مرتبه فوقانی آن لابراتوار و عکاسخانه عامه (عکاسخانه عمومی) است که هر کس بخواهد عکس خود را بیندازد، می‌رود آنجا و عکاسان ایرانی در کمال مهارت مشغول کار می‌شوند.

همه‌روزه جمعیتی از عموم مردم برای تحصیل دواها، ادویه‌جات و انداختن عکس به این مکان می‌آیند و انتهای این کوچه می‌رسد به دروازه بسیار عالی و ممتازی که بنایی است بسیار بسیار خوب و همه از کاشی‌های بسیار ممتاز ساخته شده که منتهی می‌شود به میدان توپخانه جدید.

مرمت شمس العماره

بنای شمس العماره یک بار در سال ۱۳۵۰ و بار دیگر در ۱۳۶۰ مرمت و بخش‌هایی که در حال تخریب بود،‌ بازسازی شد. در سال ۱۳۷۶ شمسی کار نهایی مرمت انجام و از سال ۱۳۷۸ درهای عمارت را برای بازدید عموم باز کردند. ظاهرا طبقات فوقانی آن در حال بازسازی مجدد است تا بازدید از آن هم برای گردشگران این بنای ارزشمند و زیبا فراهم شود.