سلام نو-سرویس گردشگری: کاخ گلستان از مهمترین جاهای دیدنی تهران است که هر مسافری سعی می‌کند بازدید از آن را در برنامه‌اش قرار دهد. البته که برای خود تهرانی‌ها هم جذاب است و در بیشتر گردش‌های تهرانگردی از آن غافل نمی‌شوند. اخیرا هم ساخته شدن سریال جیران در کاخ گلستان باعث محبوبیت بیشتر این کاخ سلطنتی شده است. پس پیشنهاد می‌کنیم ادامه متن را بخوانید که مختصر و کامل با این کاخ و عمارت‌هایش آشنا شوید.
نگاهی به پیشینه کاخ گلستان
تاریخچه کاخ گلستان به پایتخت شدن تهران در زمان صفویه گره خورده و آن را مربوط به زمان شاه عباس صفوی می‌دانند، اما بناهایی که در حال حاضر میبینید به دوران پادشاهان قاجار و پهلوی می‌رسد. از آن زمان تا به امروز در اعصار مختلف، این مجموعه تغییر و تحولات بسیاری را به خود دیده است.
گفتن این نکته حائز اهمیت است که وسعت فعلی مجموعه کاخ گلستان به ۴.۵ هکتار می‌رسد که تقریبا یک‌دهم وسعت اولیه آن به حساب می‌آید. به مرور زمان و در دوره‌های مختلف، برخی از عمارت‌ها و کاخ‌های مجموعه نابود می‌شوند تا به مساحت مجموعه افزوده شود و همچنین به بخش‌های دیگر مجموعه نیز بناهای دیگری اضافه شود.
این بار با هم نگاهی به گوشه‌ای جذاب از کاخ گلستان داریم؛ خلوت کریمخانی.
خلوت کریمخانی؛ یادگار یک کینه کهنه
در گوشه شمال غربی محوطه گلستان چسبیده به تالار سلام بنائی سرپوشیده و ستون دار بصورت ایوان سه دهنه ئی وجود دارد که در وسط آن حوض جوشی ساخته شده و آب قنات شاهی از میان آن بیرون جسته و در باغهای سلطنتی جریان می یافت. راه عبور از اندرون و باغ گلستان به دیوانخانه و تالار تخت مرمر سابقا از این محل بود ولی در زمان ناصرالدین شاه به سبب تغییر وضع ساختمانها آن معبر مسدود گردید.
این قسمت از کاخ گلستان که جلو خان یا خلوت کریمخانی نامیده می شود چنانکه از نامش پیداست از دو نظر از محلهای قدیمی و تاریخی به شمار می رود یکی به سبب اساس بنای آن که در زمان کریمخان نهاده شده و دیگر به علت ستم و عمل ناجوانمردانه ئی که آغامحمد خان قاجار در این محل با استخوان های پوسیده کریمخان زند روا داشته بود.
در سال ۱۲۰۶ ه.ق و به دستور آغا محمد خان بقایای جسد کریمخان زند را از عمارت کلاه فرنگی(محل کنونی موزه پارس در شیراز) به تهران حمل نموده و در زیر پله های همین خلوت کریمخانی که محل عبور و مرور روزانه او بود دفن نمودند بهرحال استخوانهای آن پادشاه کریم النفس سالها لگد کوب قاجاریه بود و درباریان متملق آن زمان در گذاشتن پای برسر وسینه وکیل الرعایا بر یکدیگر سبقت می جستند و معروف است که خود آغا محمد خان قاجار با نوک شمشیری که بر کمر داشت چند ضربه ئی نیز بر خاک می نواخت .
پس از آغا محمد خان این قسمت از بناهای سلطنتی بر اثر تغییراتی که چندین بار در زمان ناصرالدین شاه داده شد تبدیل به محوطه کوچکی بنام حیاط کریمخانی گردید و به وسیله نرده های آهنی از باغ گلستان جدا شده بهمان صورت باقی ماند و به علت صفا وآرامشی که داشت گاهی ناصرالدین شاه در این گوشه دنج به تنهائی در کنار حوض آن به استراحت پرداخته قلیانی می کشید.
استخوانهای شاه زند از خاک بیرون آمد
پس از انقراض قاجاریه و در زمان پهلوی اول ( بهمن ماه ۱۳۰۴ ه.ش ) دستور شکافتن و کاوش زیر پله های سمت راست جلوخان را صادر گردید. کارگران که آنها نیز از طایفه زند بودند تحت نظر استاد حسین میدانی زیر پله های مزبور را کنده پس از مقداری خاک برداری قطعات استخوان های نپوسیده شاه زند را بیرون آوردند .
پس از جمع آوری استخوان های وکیل، از وزارت دربار بفرماندار قم دستوری صادر گردید و او محلی در مقبره شاه صفی و شاه سلطان حسین در قم تعیین نمود و استخوان های وکیل الرعایا که قسمت اعظم آن خاک شده فقط قطعات کوچکی باقی مانده بود به قم حمل شد و در محل مزبور دفن گردید.
در حال حاضر دو اثر شاخص هنری در خلوت کریمخانی قرار گرفته اند :
- سنگ مزار ناصرالدین شاه
- تخت فتحعلی شاهی
سنگ مزار ناصرالدین شاه که پیش از این در آستانه مبارکه عبدالعظیم و بر روی مزار ناصرالدین شاه قرار داشته در اوایل انقلاب از شاه عبدالعظیم به کاخ گلستان منتقل و بعد از ۱۷سال در خلوت کریم خانی نصب گردید، دارای ابعادی معادل ۲۴۹*۱۳۱ سانتی متر بوده که تصویر ناصرالدین شاه را ظاهرا در اندازه طبیعی با شمشیری در دست می نمایاند. در حاشیه نیز از تزئینات متعدد استفاده شده، در زیر پای چپ شاه حک شده عمل استاد عباسقلی حجار اما منابع تاریخی نام علی اکبر حجار را به عنوان پدید آورنده اصلی ذکر کرده اند.
مرحوم محمد علی فروغی - ذکاءالملک - در قالب یادداشت های روزانه خود به تاریخ شنبه ۲۷ شوال ۱۳۲۱ ه.ق آورده است:
"... برای سنگ قبر ناصرالدین شاه مذکور صورت ناصرالدین شاه را ساخته اند. حجار آن میرزا علی اکبر - نامی است. می گویند در این صنعت مهارت دارد. از قراری که شنیدم مباشر سنگ امیر الام است. نمی دانم کیست. صورت شاه را از کارهای کمال الملک گرفته و دور آن طبقات رجال ناصرالدین شاه را می سازند. می گویند، تا به حال سی هزار تومان خرج آن شده است ."
در قسمت جنوبی خلوت کریم خانی و در کنار سنگ قبر ناصرالدین شاه تختی از جنس مرمر قرار گرفته که با توجه به مستندات موجود در مرکز اسناد تصویری کاخ گلستان در دوره قاجار مدتی مقابل عمارت خروجی و بادگیر قرار داشته و در دوره پهلوی دوم به این مکان انتقال یافته است. اشعار پیرامون تخت تعلق آن را به زمان فتحعلی شاه نشان
می دهد(...خدیو شش جهت فتحعلی شاه).
نظرات