سلام نو – سرویس گردشگری: تکیه دولت (یا تکیه همایونی دولتی) تکیه‌ای که برای اجرای تعزیه و برگزاری مراسم سوگواری و روضه خوانی ایام عاشورا، به فرمان ناصرالدین شاه در تهران برپا شد.
این بنا در ضلع جنوب شرقی باغ گلستان و در جنوب غربی شمس العماره قرار داشت. ساختمان تکیه در سه طبقه و به شکل مدور و آجری به قطر تقریبی شصت متر و به ارتفاع ۲۴ متر بود. در وسط صحن تکیه، سکوی گردی وجود داشت که برای اجرای تعزیه تعبیه شده بود.
مجلس مؤسسانی که در ۱۳۰۴ش تشکیل شد و احمد شاه را بر کنار کرد و رضاخان را به ریاست حکومت موقت گمارد، در همین تکیه بر پا گردید.
تکیه دولت پس از سال‌ها مخروبه ماندن، در ۱۳۲۵ش برای ساخت شعبه بانک ملی در بازار تهران، در نظر گرفته شد و بیشتر عرصه آن زیربنای بانک گردید.
موقعیت تکیه دولت کجا بود؟
گرچه در مورد موقعیت دقیق تکیه دولت، تفاوت‌هایی جزئی در اسناد برجای مانده موجود است، امّا بر اساس نقشه‌ای که عبدالغفارخان نجم‌الملک (یا همان نجم الدوله) در سال ۱۳۰۹ قمری از وضعیت طهران قدیم رسم کرده‌است، این بنا در ضلع جنوب شرقی کاخ گلستان و در جنوب غربی شمس‌العماره، شمال سبزه‌میدان و روبه روی مسجد شاه و در فاصله میان «کاخ ابیض» (موزه مردم‌شناسی کنونی در کاخ گلستان) و «عمارت الماس» جای داشته، جایی که پیش از آن بر اساس نقشه «اگوست کریشیش» اتریشی (۱۲۷۵ قمری) انبار دولتی ارگ شهر بر پا بوده‌است.
برخی قطعه زمین مورد استفاده برای احداث این بنا را، منزل مسکونی تخریب‌شده امیرکبیر دانسته‌اند و برخی دیگر نیز نوشته‌اند که منزل امیرکبیر همراه با قسمتی از زندانخانه دولتی و سیاهچال که بقایای گرمابه مخروبه‌ای بودند، در کنار چند انبار قدیمی، محل احداث تکیه دولت بوده‌است.
این بنا که عظیم‌ترین سالن نمایش در طول تاریخ ایران بود در محله ارگ و با گنجایش بیست هزار نفر ساخته شد. این تکیه با متراژی وسیع به صورت چند طبقه و به شکل آمفی تئاتر با تختی بزرگ در وسط و روپوشی آهنی ساخته شد و در مواقع تعزیه روی روپوش آهنی را چادر می‌کشیدند. استخوان‌بندی سقف این بنا به شکل گنبد در روی صحن بنا بود که در مواقع لزوم چادر یا پوشه‌ای بر روی آن می‌کشیدند تا مردم را از تابش آفتاب و باران محفوظ بدارند.
بخش‌های تکیه دولت
ساختمان تکیه دولت مدور و آجری به قطر تقریبی ۶۰متر و به ارتفاع ۲۴ متر بود.این ساختمان، سه طبقه و با سردابه چهار طبقه، داشت. مساحت آن حدود ۲۸۲۴ مترمربع بود. پی بنا سست بود و بر روی خاک سستی قرار گرفته بود و همین امر از ابتدا مشکلاتی برای مقاومت و ایستایی آن پدید آورد.
ورودی‌ها
تکیه دولت سه ورودی داشت: ورودی اصلی و بزرگ در ضلع شرقی تکیه برای مردان، با دری دو لنگه و سردری جناغی؛ ورودی ضلع غربی برای زنان، از سمت میدان ارگ با سردر جناغی و شش مناره کوچک در دو طرف که با کاشی مُعَقَّلی(مزین به خط کوفی) پوشیده شده بود. ورودی سوم، راهرو پرپیچ و خم و تاریکی بود که قسمت شاه نشین تکیه را به ضلع جنوبی کاخ گلستان وصل می‌کرد و شاه برای ورود به تکیه از آن می‌گذشت.
اتاق‌ها
در اطراف صحن، ۲۰طاق (هر یک به عرض هفت ونیم متر) با دیوارها و ستون‌های کاشی کاری قرار داشت و روی طاق‌ها اتاق‌هایی در دو طبقه ساخته شده بود. اتاق‌های طبقه اول ویژه وزرا و حکام ولایات بود که با نظارت ناظر (کارپرداز کاخ، فراشباشی) میان ایشان تقسیم می‌شد. اتاق‌های طبقه دوم اُرُسی (پنجره مشبّک) داشت و مخصوص بانوان حرم بود. طبقه سوم، جایگاه نقاره چی‌ها بود که با نرده‌ای حفاظت می‌شد.
اتاقِ شاه در طبقه دوم، ارتفاع بیشتر و سردر و سقف بلندتری داشت هنگام اجرای تعزیه پرده توری سیاهی در برابر غرفه شاه می‌کشیدند ورود به اتاق‌ها و خروج از آنها از طریق راهروهای پشت آنها صورت می‌گرفت.
پوشش صحن
صحن مرکزی را داربستی از الوار و تیرهای چوبی می‌پوشاند که با بست‌ها و تسمه‌های آهنی درهم چفت شده و بر روی دیوارهای بنا تعبیه شده بود و سقفی گنبدی را بر روی صحن تشکیل می‌داد که در مواقع لزوم چادر کرباسی ضخیمی بر روی آن می‌کشیدند.
سکوی تکیه دولت
در وسط صحن تکیه، سکوی گردی به شعاع تقریبی نه و نیم متر و ارتفاع تقریبی یک متر با ازاره سنگی منقوش با قاب و شمسه قرار داشت که سطح آن آجرفرش بود. در این ازاره دریچه‌هایی تعبیه شده بود که احتمالاً به زیرزمین گشوده می‌شد. در دوطرف سکو دو پلکان سه پله‌ای قرار داشت. دور سکو، محوطه‌ای به عرض تقریبی شش متر برای عبور اسب‌ها و دسته‌های موسیقی منظور شده بود. پلکانی در شش ردیف با یک پیش آمدگی دور تا دور صحن و متصل به ساختمان مدور تکیه قرار داشت که مشرف بر صحن مرکزی و سکوی آن بود. این بخش، مخصوص زنان بود.
منبر تکیه
در تکیه، منبری بیست پله‌ای قرار داشت که دو دیواره جانبی آن از مرمر یکپارچه بود. بلندی آن حدود یک طبقه تکیه بود و به سفارش معیرالممالک در یزد ساخته شده بود. این منبر را در زمان انقلاب مشروطه از تکیه خارج کرده و در میدان توپخانه گذاشته بودند و شیخ فضل الله نوری بر آن سخنرانی می‌کرد.
نظر شما