سلام نو _ سرویس گردشگری: رَبع رشیدی یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز با قدمت ۷۰۰ ساله (مصادف با قرن سیزده میلادی) است که در دامنه‌های سرسبز و خوش آب‌وهوای بیلان کوه ساخته شده است. درواقع این مکان دارای آب‌وهوای کوهستانی است. اما اهمیتی که این بنا دارد، خیلی فراتر از یک معماری زیبا و قرار گرفتن در یک محدوده خوش آب‌وهواست. ربع رشیدی تبریز را در آن زمان مانند یک شهرک با تمام امکانات رفاهی موردنیاز از قبیل مدرسه، مسجد، بیمارستان، کتابخانه، حمام، مهمانسرا، یتیم‌خانه و ... ساخته‌اند. همان طور که میدانید، رَبع از کلمه «اربع» عربی به معنی چهار می‌آید. درواقع در چهار گوشه این شهرک، چهار دانشکده ساخته شده بود. اکنون ریشه بخش اول نام ربع رشیدی (یعنی ریشه کلمه ربع) نیز برایتان روشن شد.
آشنایی با رَبع رشیدی
بنای ربع رشیدی از ابتدا به‌عنوان یک دانشگاه توسط خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (وزیر غازان خان ایلخانی) ساخته شد؛ بنابراین طبیعی است که از اهمیت علمی و فرهنگی خاصی برخوردار بوده باشد.
همان طور که پیش‌تر نیز گفته شد، این بنا درواقع یک شهرک بوده؛ اما نه یک شهرک معمولی، بلکه یک شهرک دانشگاهی که مانند دانشگاه‌های امروزی دارای کتابخانه‌هایی بزرگ با هزاران جلد کتاب، آزمایشگاه‌های مجهز کشاورزی، کارگاه‌های صنعتی، بیمارستان و مدارس معمولی و عالی بوده است.
از ویژگی برجسته و مهم دانشگاه ربع رشیدی تبریز باید به چندزبانه و بین‌المللی بودن آن اشاره کنیم. در آن زمان چنین دانشگاهی در کل جهان وجود نداشته و درواقع ربع رشیدی اولین دانشگاه بین‌المللی در جهان است که در قرون وسطی در ایران ساخته شده و نشان می‌دهد ایرانیان قدیم از چه جایگاه والا و وارسته‌ای در جهان برخوردار بوده‌اند.
این بنای بزرگ بعد از ورود مغول‌ها به ایران و در دوره اسلامی ساخته شده و به همین دلیل نیز سبک ساخت آن، سبک معماری آذری است. معماری آذری، همان طور که از نامش پیداست در منطقه آذربایجان رواج داشته و در دوره حکومت ایلخانان (بین سال‌های ۶۵۴ تا ۷۳۶ قمری) پدید آمد. اگر بخواهیم نگاهی به ریشه اصلی سبک آذری بیندازیم، باید بگوییم ریشه اولیه ربع رشیدی تبریز معماری ساسانی است که پیش از اسلام در ایران رواج داشته.
به‌تدریج معماری ساسانی پیشرفته‌تر شد و سبک رازی را پدید آورد که معماری اصلی در دوره سلجوقیان است. بعد از حمله مغول به ایران، سبک معماری مغولی با سبک معماری رازی آمیخته شد و یک نوع پیشرفته‌تر از معماری را پدید آورد که به سبک آذری معروف شد. خاستگاه این سبک را مراغه می‌دانند. بعد از مراغه، سبک آذری به تبریز هم رسوخ کرد و بعدازآن در سراسر ایران گسترش یافت. از ویژگی‌های خاص و متمایزکننده سبک معماری آذری باید به توجه به هندسه و تناسبات عمودی در طراحی، ابعاد بزرگ بنا، ایوان‌های مستطیلی شکل و متنوع اشاره کرد. به‌طوری‌که گنبدها و درهای ورودی معمولاً ارتفاع زیادی دارند و در معماری بنا از اشکال هندسی نظیر شش‌ضلعی، فضاهای مربعی استفاده شده است. تزئیناتی که در ابنیه آذری به کار می‌روند عبارت‌اند از گچ‌بری، کاشی‌های نقش برجسته و زرین‌فام.
دوره ساخت بنای رَبع رشیدی
در زمان حکومت مغول ها در ایران سه سال پس از به قدرت رسیدن غازان‌خان، در سال ۶۹۴ قمری (۶۷۴ خورشیدی) وزیر اعظم دربار خواجه صدرالدین زنجانی به دستور غازان‌خان به قتل می‌رسد.
خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی که پیش از حمله مغول در قلعه‌های اسماعیلیه زندگی می‌کرد وزیر اعظم غازان خان شد که خدمات بسیاری را برای غرب ایران و منطقه آذربایجان به ارمغان آورد، بنای ربع رشیدی از جمله یادگارهای وی است.
رشیدالدین فضل‌الله الوزیر ابن عمادالدوله ابی الخیر بن موفق‌الدوله علی همدانی در حدود سال ۶۴۸ قمری (۶۲۹ خورشیدی) در همدان و در یک خانواده پزشک یهودی متولد شد. نیای بزرگ او «موفق‌الدوله علی» یک عطار یهودی بود و به‌همراه خواجه نصیرالدین طوسی در دژ الموت مهمان اجباری اسماعیلیان بود و پس از یورش هلاکو به آنجا به خدمت وی درآمد. رشید الدین در سال ۷۱۸ هجری قمری بر اثر اختلافات سیاسی کشته و بعد از وی ربع رشیدی هم دچار غارت و ویران شد.
ساخت ربع رشیدی از نظر معماری مانند شهری کوچک بوده که مدرسه، مسجد، کتابخانه، مهمانسرا، حمام، دارالایتام، بیمارستان و... داشته است. خواجه رشیدالدین برای تأمین هزینه‌های ربع رشیدی املاک بسیاری را در نقاط مختلف اعم از ایران، افغانستان، گرجستان و... وقف ربع رشیدی کرد.
شاردن، جهانگرد مشهور فرانسوی، که در سال ۱۰۸۴ قمری به ایران سفر کرده بود درباره ربع رشیدی می‌نویسد:
صد سال پیش شاه عباس کبیر دستور به تعمیر آن داد، ولی شاهان دیگر صفوی توجهی بدان نکردند و دوباره ویران شد.
دانشگاه بزرگ ربع رشیدی دارای سه قسمت اصلی به شرح ذیل بوده است:
ربع رشیدی (قسمت اصلی)
شهرستان رشیدی (مجتمع مسکونی و تاسیسات جنبی)
ربض رشیدی (بخش مسکونی اعیان‌نشین)
به‌دلیل حساسیت بالای منطقه و تحقیقات باستان‌شناسی، این منطقه همیشه برای بازدید عموم باز نیست. تنها در ایام عید (دو هفته آغازین فروردین) امکان بازدید برای همگان وجود دارد. البته بدون ورود به منطقه، از دور می‌توان هر ساعت از شبانه‌روز از ربع رشیدی بازدید کرد.
نظر شما