سلام نو _ سرویس گردشگری: برج‌های خرقان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان قزوین، پایتخت خوشنویسی ایران، به شمار می‌رود. نخستین نمونه گنبدهای نار (پیازی و نیم‌کره) و گنبدهای دو پوسته گسسته (میان‌تهی) قرن ۵ هجری قمری است. از شاهکارهای معماری در زمینه تزیینات آجرکاری محسوب می‌شود. این اثر تاریخی یکی از برج‌های به‌جای‌مانده از دوره سلجوقیان و دارای منحصربه‌فردترین نقاشی‌های به یادگار مانده از آن دوران است. این سازه کاربری دفاعی نداشته و آرامگاه دو ترک‌تبار بوده است. برج‌های خرقان در نزدیکی روستای حصار ولیعصر با قدمتی هزار ساله قرار دارند.
سیر تاریخی برج های خرقان
تحقیق درباره برج‌های خرقان برای اولین بار در سال ۱۹۶۴ میلادی صورت گرفت و پس از آن دیوید استروناخ و کایلر یانگ در سال ۱۹۶۶ در مقاله‌ای به نام «سه آرامگاه برجی از دوره سلجوقی» به معرفی آن پرداختند. دلیل ساخت این دو برج در این مکان و نام سازنده آن‌ها مشخص نیست؛ اما بر اساس کتیبه‌های موجود، سازنده آن را شخصی به نام زنجانی می‌دانند. این فرضیه وجود دارد که خرقان در زمان سلجوقیان چراگاه دام‌های قبایل ترک بوده است و روسای قبایل در این برج‌ها دفن می‌شدند.
در برج‌های خرقان مقبرههایی با ضریح‌های منبتکاریشده وجود دارد که متعلق به اشخاصی با نام‌های «ابوسعید بیجار پسر سعد» و «ابومنصر ایلتای تیتکین» هستند. تا اوایل دهه ۱۳۴۰ تصور می‌شد که این دو بنا آرامگاه دو امامزاده به نام‌های حدیده خاتون و محمد از فرزندان امام موسی‌بن‌جعفر (ع) هستند؛ اما با بررسی‌های بعدی مشخص شد که دو ترک سلجوقی در این بناها دفن شده‌اند.
برج‌های خرقان در سال ۱۳۴۷ بر اثر سیلاب آسیب دید که روستاییان محلی آن را به‌شکل ابتدایی مرمت کردند. این سازه‌ها در سال‌های ۱۳۵۳، ۱۳۶۹، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۳–۱۳۷۱ مرمت شدند. با این حال، در سال ۱۳۸۱ با وقوع زلزله شدید بوئین زهرا مجددا آسیب زیادی به آن‌ها وارد شد. در سال‌های اخیر نیز به نگهداری و مرمت برج توجه چندانی نشده است.
برج‌های خرقان با معماری تماشایی
در هر دو برج کتیبه‌های آجری به چشم می‌خورد، درباره تاریخ ساخت بنا و خطوط قرآنی موجود در آن اختلاف‌نظری وجود ندارد اما درباره علت و نام سازنده سازه ابهام وجود دارد. ضریح مقبره‌های این برج‌ها دارای منبت کاری زیبایی است و آجرکاری آن را برگرفته از معماری دوره سامانی و آل‌بویه می‌دانند.
در قرن‌های چهارم و پنجم بیشتر برج‌های شمال ایران را با نقشه دایره می‌ساختند؛ در ساخت این سازه از نقشه ۸ ضلعی استفاده شده که نشان از ذوق و مهارت هنرمندان آن دوران دارد. در این سازه حداقل سی نقش مختلف مانند حصیری، جناغی، خفته‌راسته، گره مربع سرمه‌دان، مربع پای باریک و چهارترنجی وجود دارد که نشانی از یک سنت کهن مربوط به طرح‌نگاره‌ها است که ابتدا در دوره ساسانی روی گچ و سپس در کارهای آجری مورد استفاده قرار می‌گرفت.
در بیرون بنا آجرهای تزیینی به‌کاررفته که منظره‌ای زیبا و چشم‌گیر به برج داده است. از ویژگی‌های بارز این برج می‌توان به داشتن نخستین نمونه گنبدهای نار (پیازی و نیم‌کره) و گنبدهای دو پوسته گسسته (میان‌تهی) گره‌چینی اشاره داشت.
نقوش هندسی آجرکاری دوره سلجوقی، در این بنا منحصربه‌فرد و با شیوه‌ای تازه به‌کاررفته است، این شیوه آجرکاری در ساخت بناهای دیگری چون گنبد سرخ مراغه نیز مورد استفاده قرار گرفته است. در تزیینات برج‌های خرقان حدود ۳۰ نقش مختلف مانند حصیری، جناغی، خفته‌راسته، گره مربع سرمه‌دان، مربع پای باریک و چهارترنجی استفاده شده است.
این امر، از وجود سنتی کهن حکایت دارد که ابتدا در دوره ساسانی روی گچ انجام می‌شد و سپس در کارهای آجری به کار رفت. ترکیب و تنظیم طرحهای مختلف در این دو برج همانند مهندسی و تناسب اجزای بنا قابل ستایش است.
محل قرارگیری برج‌های خرقان
برج‌های خرقان، دو برج آجری مربوط به دوره سلجوقی هستند که از معروف‌ترین جاهای دیدنی قزوین محسوب می‌شوند. این دو برج که حدود ۲۹ متر از یکدیگر فاصله دارند، در یک کیلومتری روستای حصار ولیعصر در شهرستان آوج استان قزوین واقع شده‌اند. برج‌های خرقان در محوطه وسیعی به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفتهاند و از بسیاری جهات با هم شباهت دارند؛ با این تفاوت که برج شرقی قدیمیتر از برج غربی بوده و ۲۶ سال زودتر ساخته شده است. این برج‌ها که در کنار قبرستان ۱۰۰۰ ساله روستای حصار ولیعصر قرار دارند، هنر معماران دوره خود را به نمایش می‌گذارند و از معدود بناهای اسلامی هستند که علت ساخت و سازندگان آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
آدرس: استان قزوین، شهرستان آوج، جاده قزوین-همدان، دو کیلومتری روستای حصار ولیعصر
برج‌های خرقان در یک کیلومتری روستای حصار ولیعصر، از توابع دهستان خرقان غربی در شهرستان آوج استان قزوین قرار دارند. این سازه‌های تاریخی را می‌توانید در ۳۲ کیلومتری جاده قزوین-همدان پیدا کنید. به سمت جاده قزوین-همدان بروید و در ۳۳ کیلومتری غرب شهر آبگرم، مسیر روستای حصار ولیعصر را در پیش بگیرید تا در دشت خرقان این دو برج را ببینید.
متاسفانه در سال‌های اخیر به نگهداری و مرمت برج توجه چندانی نشده است. ذکر این نکته ضروری است که مرمت این سازه نیازمند بودجه کافی، مصالح مرغوب، زمان مناسب، افراد متخصص و حوصله و دقت کافی برای انجام آن است تا زیبایی و ارزش تاریخی آن حفظ شود.
نظر شما