سلام نو _ سرویس گردشگری: محدوده شهر تاریخی بلقیس که در واقع اسفراین کهن محسوب می شود قدمتی حدود چهار هزار سال دارد، در این منطقه در طول قرن ها همواره مردمی زیسته و تمدن آفریده اند و سپس با هجوم و تجاوز اقوام مختلف تخریب شده و بار دیگر از درون خاکسترهای جنگ و نفرت جوانه شهری جدید سربرآورده است.
خرابه های شهر بلقیس اسفراین از اعصار مختلف شامل مجموعه آثار، بقایای ارگ و خندق، بخش هایی از حصار گرداگرد شهر و بقایای مقبره شیخ آذری تشکیل می شود .
مهمترین اثر باقی مانده در شهر تاریخی بلقیس که در حال حاضر در سه کیلومتری جنوب غربی اسفراین فعلی واقع شده، ارگی هزار و دویست ساله است که به آن نارین قلعه نیز می گویند.
اسفراین کهن (شهر بلقیس) پس از اینکه در دوره صفوی رونق گرفت در سال ۱۷۳۱ میلادی توسط افغان ها تخریب شد و ساکنان آن شهر جدیدی را در نزدیکی شهر بلقیس ایجاد کردند.
این اثر درسال ۱۳۸۰ به شماره ۴۴۹۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
تجربه سفر به شهر تاریخی بلقیس
شهر بلقیس یکی از بزرگترین بناهای خِشتی و گِلی ایران است که در ۳ کیلومتری جنوب‌غرب شهر کنونی اسفراین قرار گرفته است، که وسعتی بالغ بر ۱۸۰ هکتار وسعت دارد.
تاریخ احداث این بنا به سده نخست اسلام و در حدود دوره حکومت سلجوقیان در ایران برآورد شده است.
این ارگ ۲۹ برج داشته که ارتفاع آن حدود ۱۱ متر است و از بزرگترین قلعه های باستانی ایران محسوب می شود.
این مجموعه تاریخی در خراسان شمالی در حاشیه جاده ابریشم قرار گرفته و شامل شارستان که بخش عمومی شهر بوده، ارگ تاریخی بلقیس، خندق، کوره سفالگری، کاروانسرا، برج و بارو، بازار، گورستان، یخدان تپه منار، مقبره شیخ آذری و آب انبار است.
مسجد جامع شهر بلقیس اسفراین روی ویرانه های منار تپه بنا شده بوده است وآنچه که امروزه از این مجموعه باقی مانده ارگ آن است.
شارستان یا قسمت عمومی شهر بلقیس اسفراین از محله های گوناگون شهر بوجود می آمد که با یک دیواری خشتی محصور بود.
اینجا بخش عمومی شهر بود و شامل بخش هایی مثل بازار، قبرستان، تپه منار و محوطه کارگاه های صنعتی و کارگران و بخش های دیگر بود. به نظر می رسد که تپه منار مهمترین بخش عمومی شهر بلقیس اسفراین بوده که همان مسجد شهر است و در منابع به آن اشاره شده است..
در قسمت جنوبی شارستان یک سازه آجری با سردر و پله کشف شده که کارشناسان باستان شناس آن را آب انبار شهر می دانند.
این سازه دارای مخزن اصلی بزرگ و دایره ای شکل است که از آجر و شفته و آهک است. کوره سفالگری شهر بلقیس اسفراین قدمتش به قرن ششم هجری قمری می رسد و این کوره دارای آتشدانی در قسمت پایین کوره، طاقچه ها و گنبد است.
طبق کاوش‌های باستان شناختی و آثار موجود به نظر می‌رسد ساختار داخل ارگ از یک نظم خاصی برخوردار بوده‌است که بخش کوچکی از آن طی کاوش‌های باستان شناختی در سال ۱۳۹۳ و۱۳۹۴ کشف شد، در کاوش‌های باستان شناختی صورت گرفته در داخل ارگ تعدادی اتاق به صورت تو در تو و به شکل مربع -مستطیل در ابعاد مختلف ساخته شده است.
دیوارهای این اتاق‌ها قطور و با خشت‌هایی با ابعاد ۵*۲۵*۲۵ سانتی‌متر و با ملاط گل ساخته شده‌اند. اکثراً اتاق‌ها دارای چند ورودی هستندکه در جهات شمالی، شرقی و جنوبی قرار دارند.
بهترین زمان برای بازدید از این یادگار تاریخی و سفر به شهر اسفراین فصل بهار تا نیمه پاییز است. بنابراین باید به خراسان شمالی، و شهرستان اسفراین سفر کرد.
اگر با خودروی شخصی از تهران به سمت شهر بلقیس اسفراین حرکت کنید بعد از طی تقریبا ۷۷۰ کیلومتر و گذر از سمنان، دامغان، شاهرود و سبزوار سرانجام به اسفراین می رسید. اما اگر تمایل دارید با اتوبوس به اسفراین بروید از پایانه جنوب تهران می توانید با اتوبوس سبزوار به این شهر رفته و بعد به راحتی به اسفراین برسید.
راه سوم هم سفر باهواپیما است و پروازهایی که از تهران به سمت سبزوار انجام می‌شود یکی دیگر از گزینه ها و مسیرهای دسترسی است.
چند جاذبه در شهر تاریخی بلقیس
ارگ تاریخی بلقیس
ارگ بلقیس که برجسته ترین اثر این محوطه است که مساحتی بالغ بر ۵/۵۱۷۱۲ متر مربع را در بر گرفته و ۳۰ برج در اندازه های مختلف در گرداگرد آن تعبیه شده و از هر سو با خندق احاطه شده است.
مصالح اصلی به کار رفته در ساخت قلعه گل/چینه است که در بخش‌های مختلف از خشت، آجر و چوب برای استحکام بیشتر استفاده شده است.
دروازه ورودی اصلی آن درضلع شمالی با یک پیشامدگی به داخل شارستان مشخص است که که امروزه بیشتر بخش های آن تخریب و به صورت تلی از خاک در آمده است.
فضای داخلی قلعه با حفاری¬های قاچاق به کلی مضطرب شده و فقط از این ارگ بزرگ که زمانی دارای سه طبقه فضای معماری بوده تنها یک پوسته گلی باقی مانده است.
با توجه به شواهد ارگ بلقیس برخلاف برخی قلعه ها بر روی سطح هموار دشت ایجاد شده و در اطراف آن خندقی را ایجاد کرده اند. اولین دوره استقرار در ارگ طبق اشارات متون تاریخی و یافته های باستان شناسی به دوره سلجوقیان برمی گردد.
بعد از این زمان چندبار در ارگ فعالیت های مرمتی و ساخت و ساز در پیکره آن دیده می شود. ارگ آخرین بار توسط افغان ها به تصرف درآمد و به طور کامل تخریب شد اما با این وجود خانواده هایی به طور مستقل تا اواخر قاجار نیز در این مکان زندگی می کرده‌اند.
مجموعه آثار شارستان (محدوده عمومی شهر)
این بخش شامل محلات مختلف شهر می‌شود که با یک دیوار خشت و گلی/ چینه‌ای بزرگ احاطه شده است. در محدوده شارستان بخش های مختلفی قرار گرفته که عبارتند از تپه منار (مسجد و درالحکومه؟)، بازار، محدوده صنعتی و کارگاهی، قبرستان و.... با توجه به شواهد و کاوش های باستانشناختی صورت گرفته در بخش شارستان، قدیم ترین بقایای سکونت طبق سکه مکشوفه که مستندترین داده باستان شناسی است به سال ۱۹۱ ه. ق تعلق دارد. اما اشاره متون تاریخی قدمت آن را به دوره ساسانی نسبت می دهد.
تپه منار (مسجد)
تپه منار مهم ترین قسمت شارستان شهر بلقیس به حساب می‌آید که کتب جغرافیایی و سفرنامه ها به وجود مسجد و مناره در این محل صحه گذارده اند.
کوره سفالگری
یکی از مهمترین نتایج سومین فصل کاوش در شارستان شهر بلقیس کشف یک کوره سفالگری متعلق به نیمه دوم قرن ششم هـ. ق است که دارای بخش های مختلفی چون، آتشدان در بخش تحتانی، تاقچه ها به منظور گذاشتن سفال، سکوی پخت به منظور آماده سازی و چیدن سفال برای پخت و گنبد که بر روی تمامی این سازه های ایجاد می گردیده است.
این کوره سفالگری اولین کوره سفالپزی به دست آمده از شهر تاریخی بلقیس و محدوده خراسان شمالی است که از آن به منظور پخت سفال های لعاب دار با لعاب فیروزه ای مورد استفاده قرار می گرفته است.
آب انبار
این قسمت از بنا به شکل یک دایره به قطر ۲۵/۴ و عمق ۵ متر در دل زمین با شفته اهک و آجر ایجاد گردیده است و قسمت داخلی آن بدون اندود بوده و تنها درنزدیک کف سازه حدود ۱ متر دارای یک اندود نازک آهک است.
نظرات