سلام نو _ سرویس گردشگری: آسبادهای نشتیفان از بزرگترین و ممتازترین مجموعههای خشتی، گلی و چوبی در ایران هستند که بهعنوان یکی از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی به شمار میروند. این سازه معماری منحصربهفرد که قدمتش به دوره صفویه میرسد، در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تعدادی از آسبادهای نشتیفان همچنان فعال و پابرجا هستند و آمیزهای از هنر، صنعت، فناوری، هوش و ذکاوت ایرانیان گذشته را به رخ گردشگرانی میکشند که در طول سال به رایگان از این جاذبه تاریخی بازدید میکنند.
آسبادها بهشکل ایستاده ابداع و ساخته شدهاند و پرههای آن بهصورت عمودی حول محوری استوانهایشکل و چوبی قرار دارند که با ساختاری ساده به طبقه زیرین و روی سنگهای آسباد متصل میشود.
آشنایی با آسبادهای نشتیفان
آسبادهای نشتیفان، سازههایی از چوب و خشت و گل هستند که به کمک بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، گندم را به آرد تبدیل میکردند. بادهای ۱۲۰ روزه در دوره گرم سال از اردیبهشت تا پاییز میوزند و منشا آنها ارتفاعات پربرف کوه بابا در هندوکش هستند. آسبادهای نشتیفان، سیستمی داشتند که در عین سادگی، از کارایی خوبی برخوردار بود و نیروهای طبیعی را بدون صرف هزینه به کار میگرفت.
در مجموعه آسبادهای نشتیفان خواف، تاریخ زنده است و از میان ۳۲ آسباد، ۶ مورد هنوز قابلیت تبدیل گندم به آرد را دارند. در واقع، مهمترین آسبادهای نشتیفان خواف مرمت و بازسازی شدهاند. آسیابانی به نام آقای اعتباری که خود گنجینه زنده بشری است، با چرخش این آسبادها چرخ زندگی خود را می چرخاند و عطر خوش نان را که از آرد این آسبادها پخته میشود، به اهالی نشتیفان هدیه میدهد.
محمدعلی اعتباری آخرین بازمانده از نگهبانان آسبادهای نشتیفان به شمار میرود که بهعنوان حامل میراث فرهنگی، در فهرست گنجینههای زنده بشری قرار گرفت.
به پاس قدردانی از زحمات وی که نقش بسزایی در رونق آسبادهای نشتیفان داشته و در زمینه حفظ و نگهداری آسبادها تلاش بسیاری کرده است، طی مراسمی در سال ۱۳۹۸ از لوح ثبتی وی رونمایی شد. این آسبادها بهعنوان یکی از معروفترین جاذبه های گردشگری نشتیفان شناخته میشوند و همه ساله پذیرای تعداد زیادی از گردشگران هستند.
آسبادها از مواریث ارزشمند فرهنگی و بیانگر خلاقیت و ابتکار پیشینیان هستند.
از دیرباز استفاده از نیروی باد برای به کار انداختن آسبادها معمول بوده و در کشوری مانند ایران که اغلب ماده غذایی از ترکیبات گندم بدست می آید ساخت وسیله ای برای خرد کردن گندم دارای اهمیت فراوان و نیاز مبرم مردم بوده است. این نیاز در مناطق مختلف بسته به شرایط اقلیمی به طرق مختلف برآورده می شده، وجود باد های موسمی در مناطق شرقی ایران این اهمیت را دو چندان کرده است.
در اقلیمی که آب فراوان بود انواع آسیابهای آبی و در مناطقی که وزش باد غالب بود، از آسباد استفاده می شده است. البته قبل از بکارگیری نیروی آب و باد، نیروی دست در آسهای دستی (دستاس) و بعد از آن آسیای ستوری (خراس یا آسیابی که توسط چهارپایان می چرخید)، جهت خرد کردن به کار می رفت.
نخستین نوشته ای که به آسبادها اشاره کرده است یک کتاب هندی قدیمی به نام آرتاساسترای کنتیلا (Arthasastra of Kantilya) است که در حدود ۱۴۰۰ پیش از میلاد نوشته شده است و قسمت هایی از آن مربوط به بالا آوردن آب است.
از دیر باز آس هایی که با قدرت چارپایان (گاو و الاغ) به حرکت در می آمده و یا به وسیله دست می چرخیده است در ایران نیز وجود داشته اند. در کاوش های باستان شناسی در شهر سوخته، محوطه های زاهدان کهنه، تپه دهانه غلامان، سنگ های آسیای دستی زیادی کشف شده است.
کارکرد آسبادهای نشتیفان خواف
با توجه به این که اطلاعات کامل و دقیقی از آسبادهای نشتیفان خواف در دست نیست، اما در کتاب جغرافیای تاریخی ولایت زاوه به این صورت ذکر شده است که چرخ و پره های غول آسایی را که ۴۸ بال و ۳۲ پر و ۸ درگاه دارد و بر بام آسیاب و جهت وزش باد قرار گرفته اند.
اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده اند و باد با عبور از دروازه ای بادگیری با زوایای درگاه های هشتگانه می رسد و چرخ و پر را به حرکت در میآورد. از حرکت چرخ و پر نیرویی به تیر آسیاب منتقل می شود و چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است، لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر باید بچرخد و میچرخد.
زمانی که سنگ رویی بدین ترتیب به حرکت در می آید چوب کوچکی به نام لک لکی را با خود می جنباند و حرکت لک لکی باعث ارتعاش دو بره که ناودانی چوبی از گندم پرخو است که به وسیله آن به شیار سنگ ها می رسد.
دول بره در حرکت افقی گندم را آهسته آهسته از پرخوی گندم (مخزنی که گندم را در آن میریزند) به حفره میانی سنگ هدایت میکند. طبیعی است هر چه باد سریعتر بوزد سنگ گردش سریعتری دارد و چون سنگ به سرعت بچرخد حرکت لک لکی و لرزش دول بره مقدار گندم زیاد تری را به میان سنگها می برد.
وجود آسبادها نقش اساسی در زندگی و معیشت مردم نشتیفان برجای گذاشته است. در روزگارانی که هیچ نیروی خاصی برای رفع نیازهای بشر وجود نداشت، مهار باد و استفاده از آن جهت آرد نمودن گندم سبب افزایش کارایی نشتیفان و اقتصاد آن شده بود.
نظر شما