قنات مون؛ قناتی دو طبقه و خاص

سلام نو _ سرویس گردشگری: قنات مون یکی از شاهکارهای مهندسی محسوب می‌شود که توسط مقنیان زبده و با توجه به شرایط اقلیمی منطقه ساخته شده است. درباره قدمت این قنات روایات مختلفی وجود دارد. ساخت این قنات را به یک مقنی یزدی نسب داده‌اند. وی شبی در خواب صدای آب‌های زیرزمینی را می‌شنود و بعد از آن اهالی را برای حفر قنات راهنمایی می‌کند و رشته اول توسط مردم حفر می‌شود.

پس از مدتی مقنی برمی‌گردد و می‌فهمد که از تمامی آب‌های زیرزمینی استفاده‌ نکرده‌اند و رشته دوم زیر نظر وی حفر می‌شود. بر اساس روایتی دیگر بانی قنات مون را کاوه آهنگر زاده اردستان می‌دانند. احتمالا قدمت این قنات به ۸۰۰ سال قبل می‌رسد.

آشنایی با قنات مون

اردستان در استان اصفهان، با توجه به موقعیت خود برای دوستداران کویر و ستاره‌ شناسی مقصدی ایده ‌آل محسوب می شود. وجود ده‌ ها اثر باستانی منحصر بفرد در این شهرستان آنرا تبدیل به قطب گردشگری استان اصفهان نموده است. قنات دو طبقه مون از آثار جهانی ایران در این شهرستان واقع شده است.

این قنات در محله‌ مون اردستان احداث شده است. قنات دو طبقه مون از نمونه کارهای جالب علم مهندسی قدیم است که برای کاوش و حفر آن مقنیان ورزیده نبوغ خود را بکار برده و با در نظر گرفتن شرایطی اقلیمی آن را حفر کرده‌ اند. در هر طبقه‌ این قنات آب بصورت مستقل جریان دارد، به گونه‌ ای که آب هیچ ‌یک به دیگری نفوذ نمی‌ کند.

این قنات ۳٫۵ تا ۴ کیلومتر طول دارد و عمق مادر چاه آن ۳۱ متر است. ۳۰ میله دارد و مقدار آبدهی آن ۶۰ لیتر در ثانیه است. آب آشامیدنی حدود ۲۰۰ نفر از اهالی محله مون اردستان از طریق این قنات تامین می شود.

قنات دو طبقه مون با شماره ۹۰۲۳ در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و سایت گردشگری قنات دو طبقه مون جهت بازدید گردشگران راه ‌اندازی شده است.

این شاهکار معماری به عنوان عجیب ‌ترین و تنها قنات دو طبقه جهانی در تاریخ ۲۶ تیرماه ۱۳۹۵ در اجلاسیه استانبول ترکیه به عنوان بیستمین اثر ایران به ثبت جهانی رسید.

قنات دو طبقه مون در استان اصفهان قرار دارد و تنها قنات دوطبقه شناخته شده جهانی است. میله‌ های اولیه این قنات در محله‌ «محال» واقع در جنوب شهر اردستان حفر شده و به طرف شمال غرب امتداد یافته است.

مادر چاه قنات «چاه دوقلو» نام دارد که در کنار امامزاده اسماعیل واقع و از دو کانال موازی که روی هم قرار گرفته و در چاههای عمودی مشترک هستند، تشکیل شده است.

نامگذاری چاه دوقلو به این علت است که در این محل دو میله چاه در کنار هم قرار گرفته اند که یکی از آنها متعلق به چاه رویین به عمق ۲۷ متر و دیگری متعلق به قنات زیرین به عمق ۳۰ متر است که اگر دهانه کوره قنات زیرین را یک متر فرض کنیم، کل عمق چاه مادر به ۳۱ متر می‌ رسد. از این محل به بعد قنات دارای میله‌ های مشترک است.

بر اساس منابع مکتوب این قنات پیش از اسلام و بخصوص دوران کیانیان، اشکانیان و ساسانیان احداث شده و برخی نیز ساخت آنرا به هشتصد سال قبل نسبت داده اند.

کانال رویی حدود ۲۰۰ متر دورتر از کانال زیرین، نمایان شده و سپس در پایین دست، در محلی به‌ نام محله‌ سیدهای اردستان به همدیگر متصل می ‌شوند. مزه آب کانال رویی از آب قنات زیری بهتر، شیرین ‌تر و خوش ‌طعم‌ تر و در تابستان نیز خنک‌ تر است. آب قنات زیر سنگین ‌تر و در تابستان گرمتر است.

قنات دو طبقه مون در اردستان

این قنات به شکل دو طبقه ساخته شده و طبقات توسط یک قشر نفوذناپذیر از یکدیگر جدا شده‌اند به گونه‌ای که آب در هر یک از طبقات به شکل جداگانه جریان دارد. این مسئله سیستم مهندسی خاص و متفاوتی را نسبت به دیگر قنات‌ها در قنات دوطبقه مون ایجاد کرده است.

مادرچاه این قنات نیز دوقلو نام دارد و در واقع دو چاه کنار هم است که در کنار امامزاده اسماعیل شهر اردستان قرار داشته و یکی از آن‌ها برای طبقه زیرین و دیگری برای طبقه بالای قنات حفر شده است.

از چاه مادر به بعد بقیه قنات، میله‌های چاه مشترکی دارند. طول 3 و نیم تا 4 کیلومتری، عمق 31 متری مادرچاه و 60 لیتر بر ثانیه دبی، از جمله دیگر ویژگی‌های این قنات منحصر به فرد 800 ساله است.

کانال بالایی قنات مون، آبی گواراتر و شیرین‌تر دارد و در عین حال در زمستان‌ها هم خنک تر از آب کانال زیرین است. این اثر تاریخی و مهندسی، در سال 1382، در در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است و وب‌سایت خاصی برای آن ایجاد گردیده است.