سلام نو _ سرویس گردشگری: در مسیر جاده قم به گرمسار، بزرگترین کاروانسرای ایران، کاروانسرای دیر گچین قرار گرفته که قدمت آن بیش از ۱۷۰۰ سال است. سنگ بنای اولیه این کاروانسرا در دوره ساسانیان و احتمالا در دوره پادشاهی اردشیر بابکان به‌عنوان یک قلعه نظامی گذاشته شد و با گذر زمان در دوره سلجوقیان، صفویان و قاجار مورد بازسازی قرار گرفت؛ اما بیشترین تغییرات موجود در آن در دوره صفویه صورت گرفته است.
کاروانسرای دیر گچین با ۱۲ هکتار وسعت، مربع شکل و چهار ایوانی است و ۶ برج نگهبانی و ۴۴ حجره دارد. این کاروانسرا از مسجد، آسیاب، سرویس بهداشتی، حمام، اصطبل، آشپزخانه، حوض‌خانه، فاضلاب و حجره اقلام خوراکی برخوردار بوده و به همین خاطر به‌عنوان مادر کاروانسراهای ایران شناخته میشود چرا که توانایی تامین کلیه نیازهای مسافران را داشته است.
آشنایی با کاروانسری دیرگچین
«کاروانسرای دیر گچین» در ۸۰ کیلومتری شمال شرقی قم قرار دارد و به نام «مادر کاروانسراهای ایران» نیز شناخته میشود. این یادگار ایران باستان بر سر «راه ابریشم» و نیز «راه تاریخی ری به قم» ساخته شده و امروزه در میانه «پارک ملی کویر» قرار دارد. نام این کاروانسرا در شمار آثار ملی ایران جای دارد.
سازه کارونسرای دیر گچین که به شاهنشاهی ساسانیان میرسد، در دورانهای سلجوقی، صفوی و قاجار نیز بازسازی شده است. این کاروانسرای در تاریخ نگاری های ایرانی به نام هایی چون «اردشیر»، «دیر الجص» و «دیر کاج» نیز یاد شده است. در این میان، نام ادرشیر و ساسانیان در کنار هم، گمانه زنی پیرامون ساخت کاروانسرای دیر گچین را بیش از هر گزینه دیگر به اردشیر باباکان شاهنشاه ساسانی میرساند.
ناگفته نماند که سازه های تاریخی دیگری همچون «قلعه سنگی محمدآباد کاج» و «قلعه گلی» نیز در نزدیکی دیر گچین ساخته شده است.
کاروانسرای دیر گچین یک سازه چهار تاقی است که گستره آن به نزدیک ۱۲ هزار هکتار میرسد. بخش های گوناگونی که در این کاروانسرا گنجانده شده است، که از آن میان میتوان به دروازه، ۴ برج در چهار گوشه با تاق ضربی و ۲ نیمبرج در دو سوی دروازه، مسجد ۳۰۰ متری، ۲ میرانسرا، آسیاب سنگی، حمام با سربینه و گرمخانه و خزینه، درگاه، ۲ هشتی، ایوان، ۴ ستون بنیادین، شبستان، بیش از ۴۰ اتاق و حجره، شترخوان، اقامتگاه، پلکان های درونی و بیرونی به پشت بام و ۲ چاه اشاره کرد.
بیرون کاروانسرای دیر گچین نیز سازههایی همچون آتشکده ای چهارگوش و گوشه‌دار در سمت غرب با دیوارهایی به درازای ۶ متر، دژ، کوره‌ی آجرپزی، ۲ آب انبار و گورستانی نیز ساخته شده است که با افزودن آنها به خود کاروانسرا، گستره این کاروانسرای باستانی تا ۱۹ هزار هکتار نیز خواهد رسید.
در پیرامون این کاروانسرا دیواری چهارگوش به بلندایی بیش از ۵ متر، با پهنای ۱ متر در درازای ۸۰ متر قرار گرفته است. این دیوار در بخش هایی کنگره دار است. در ساخت این سازه از خشت هایی با چینش زیگزاگی بهره برده شده است. آجرهای ساسانی ریزهکاری های شگرفی دارند، چنان که در بازسازی دوران سلجوقی نیز از همین خشت های باستانی بهره برده شده است.
پس از درگاه نخست، هشتی است و هشتی به میانسرا راه دارد. در این میانسرا مسجد و حمام و آسیاب و میانسرای پشتی و بخش های دیگر جای داده شده است. پیرامون این سازه چهارتاقی، ۳۶ اتاق چهارگوش در یک طبقه در چهار سو دیده میشود که هر کدام تنها یک درگاه دارد. اتاقها و حجرهها که بالاتر از تراز میانسرا قرار دارند، دارای ایوان، تاقچه‌هایی با تورفتگی و قوسکشی، اجاق و سقف «چهار ترک» هستند.
در بخش شمال شرقی کاروانسرای دیر گچین، شاهنشین جای گرفته است. در این بخش میانسرایِ پشتی با ۸ پهلو ساخته شده و اتاقهایی نیز دارد که هر یک با ۳ در به بیرون راه دارند. بخش شمال خاوری بخشی ویژه بوده است که در دروان قاجار در پیوندگاه دو شترخوان خاوری و شمالی ساخته شده است.
امکانات کاروانسری دیرگچین
کاروانسرای دیر گچین در طول تاریخ پناهگاه هزاران مسافری بوده که خسته از راهی طولانی، مدتی را در این مکان امن و زیبا می گذراندند. ساخت این کاروانسرا به زمان اردشیر بابکان برمی گردد، در آن زمان این بنا به عنوان دژی مستحکم در مسیر جاده ی پر رفت و آمد ابریشم قرار گرفت اما سال ها بعد کاربری اش تغییر و به کاروانسرا تبدیل شد تا مسافران خسته را در آغوش گرم خود پناه دهد.
امکانات کاروانسرای دیر گچین قابل توجه است در حالی که دیگر کاروانسراها فقط از اتاقف حجره، ایوان، محل استراحت و شترخوان تشکیل شده اند اما در این مجموعه ی گسترده دکان، حمام، آسیابان و … هم به چشم می خورد و البته که موقعیت مکانی خاص این محل یکی از دلایل گستردگی قابل توجه کاروانسرای دیر گچین است. وجود این همه امکانات مورد نیاز مسافران در این کاروانسرا باعث شده که کاروانسرای دیر گچین به مادر کاروانسراهای ایران معروف شود.
در اطراف کاروانسرا مجموعه عمارت های خشتی زیادی هست که متعلق به دوران قاجارند. طراحی این عمارات مستطیل و ۲۰۰ در ۳۰۰ متر است و به صورت کاملا منظم در اطراف دیوار خشتی ساخته شده اند. این کاروانسرا در سال های اخیر مرمت و بازسازی شده و از آنجایی که در کنار جاده ی آسفالته گرمسار- قم قرار دارد می تواند دوباره به جایی پر همهمه و شلوغ تبدیل شود.
نظر شما