روزتا؛ ارزشمندترین سنگ دنیا چطور باعث کشف راز هیروگلیف شد؟ + فیلم

سلام نو – سرویس گردشگری: سال ۱۷۹۹ میلادی وقتی لشکر ناپلئون بناپارات به مصر رسید احتمالا هیچ کس انتظار نداشت درست در میانه جنگ یکی از مهم‌ترین کشف‌های باستان‌شناسی تاریخ رخ دهد، کشفی که کلید بازخوانی صفحاتی مبهم از تاریخ بود.

در ژوئیه ۱۷۹۹ افسر فرانسوی به نام پیر-فرانسوا بوچارد در جریان لشکرکشی ناپلئون به مصر لوحی سنگی را کشف کرد که به سنگ رُزتا یا سنگ رشید مشهور شد و توانست گره از ترجمه خط هیروگلیف بازکند.

این سنگ در روستایی به نام رشید که به انگلیسی، روزتا «Rosetta» ترجمه شده کشف شد و به همین دلیل دو نام دارید. روزتا حاوی فرمان سلطنتی بطلمیوس پنجم است و تاریخ نگارش آن هم به سال ۱۹۶ پیش از میلاد برمی‌گردد، قسمت بالا و میانی سنگ به خط‌های هیروگلیف و دموتیک – یک خط مصری متاخر نگاشته شده و قسمت پایینی سنگ هم خط یونانی است. تنها کمک برای کشف رمز این سنگ و خط هیروگلیف آن همین قسمت یونانی بود که به عنوان رمز شکن هیروگلیف استفاده شد.

چرا سنگ روزتا مهم است؟

نوشته روی سنگ پیام رسمی شاه است که فرمانی نامیده می‌شود. این نوشته درباره پادشا بطلمیوس پنجم است. این فرمان بر روی تخته های سنگی بزرگی به نام استلا کپی شده بود که در هر معبد مصر نصب می شد. این متن به ما می‌گوید که کاهنان معبدی در ممفیس مصر از پادشاه حمایت می کردند. سنگ روزتا یکی از این نسخه‌های متعدد این متن است، بنابراین به خودی خود اهمیت یکتا و یگانه‌ای ندارد.

همانطور که اشاره شد نکته مهم برای ما این است که این فرمان سه بار نوشته شده است؛ یک بار به خط هیروگلیف که ظاهرا مناسب برای فرمان روحانیان آن روز مصر بود، یک بار به دموتیک  که خط شکسته مصری بود و برای مقاصد روزمره استفاده می شود و به معنی زبان مردم بود و یک بار هم به یونانی باستان که زبان اداره و حکمرانی آن روزگار بود.

سنگ روزتا شکسته و ناقص پیدا شد.

این سنگ نوشته دارای ۱۴ خط خط هیروگلیف:

۳۲ خط دموتیک:

و ۵۴ خط یونانی باستان

این سنگ هر چند توسط ارتش ناپلئون پیدا شد، اما با شکست ناپلئون، این سنگ تحت شرایط معاهده اسنکدریه (۱۸۰۱) همراه با سایر آثار باستانی که فرانسوی ها پیدا کرده بودند به مالکیت انگلیسی ها درآمد. این سنگ به انگلستان فرستاده شد و در فوریه ۱۸۰۲ به پورتسموث رسید.

چه کسی از هیروگلیف رمزگشایی کرد؟

اندکی پس از پایان قرن چهارم پس از میلاد، زمانی که هیروگلیف از رده خطوط مورد استفاده خارج شد، دانش خواندن و نوشتن آن نیز از بین رفت. در سال‌های اولیه قرن نوزدهم، محققان توانستند از کتیبه یونانی روی این سنگ به عنوان کلید رمزگشایی آنها استفاده کنند. توماس یانگ فیزیکدان انگلیسی، یکی از اولین کسانی بود که نشان داد برخی از هیروگلیف‌های روی سنگ روزتا یک نام سلطنتی، بطلمیوس، را نوشته‌اند.

سپس محقق فرانسوی ژان فرانسوا شامپولیون ( (۱۷۹۰-۱۸۳۲) متوجه شد که هیروگلیف صدای زبان مصری را ضبط می کند. این کشف پایه دانش ما از زبان و فرهنگ مصر باستان را بنا نهاد. شامپولیون با شناسایی هیروگلیف‌هایی که برای نوشتن نام فرمانروایان غیرمصری استفاده می شد، گامی مهم در درک نوشتار مصر باستان برداشت. او کشف خود را که بر اساس تجزیه و تحلیل سنگ روزتا و متون دیگر بود، در مقاله‌ای در یک نشریه پاریسی در روز جمعه ۲۷ سپتامبر ۱۸۲۲ به طور رسمی اعلام کرد. مخاطبان مجله شامل رقیب انگلیسی او، توماس یانگ، هم می‌شد.

شامپولیون سپس به دومین پیشرفت حیاتی دست یافت و متوجه شد که علائم الفبایی نه تنها برای نام ‌های خارجی، بلکه برای نام های مصری نیز استفاده می شود. همراه با دانش پیشین او از زبان قبطی که در مصر باستان استفاده می‌شد شامپولیون به آرامی امکان خواندن کل سنگ روزتا را پیدا کرد.

سنگ روزتا چه می‌گوید؟

کتیبه روی سنگ روزتا حکمی است که توسط شورایی از روحانیون مصری به تصویب رسیده است. این سنگی یکی از مجموعه سنگ‌هایی است که آیین سلطنت بطلمیوس پنجم  در اولین سالگرد تاجگذاری او را تأیید می کند.

بر اساس کتیبه روی سنگ، یک نسخه مشابه از این بیانیه قرار بود در هر معبد بزرگی در سراسر مصر قرار داده شود. این که آیا این اتفاق افتاده است یا خیر، مشخص نیست، اما نسخه هایی از همان فرمان دو زبانه و سه خطی اکنون پیدا شده است و در موزه های دیگر قابل مشاهده است.

بنابراین، سنگ روزتا یکی از چندین و چند سنگی است که به صورت انبوه برای انتشار گسترده توافقنامه‌ای شورای روحانیون مصری تولید شد. در واقع، متن روی سنگ کپی نمونه اولیه ای است که حدود یک قرن زودتر در قرن سوم قبل از میلاد نوشته شده است و فقط تاریخ و اسامی عوض شد!

سنگ روزتا الان کجا است؟

پس از اینکه سنگ در فوریه ۱۸۰۲ به انگلستان فرستاده شد، در جولای همان سال توسط پادشاه جورج سوم به موزه بریتانیا فرستاده شد. سنگ روزتا و مجسمه‌های دیگر در ساختمان‌های موقتی در محوطه موزه قرار داده شدند، زیرا کف‌ موزه به اندازه کافی محکم نبودند تا وزن این اجسام را تحمل کنند. پس از اختصاص بودجه توسط پارلمان برای دریافت بودجه، هیئت امناء شروع به ساختن یک گالری جدید برای نگهداری این سرمایه‌های تاریخی کردند.

سنگ روزتا از سال ۱۸۰۲ در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده است و در تمام این مدت تنها یک وقفه در این اتفاق رخ داد. در اواخر جنگ جهانی اول، در سال ۱۹۱۷، زمانی که موزه نگران بمباران سنگین در لندن بود، سنگ روزتا را همراه با سایر اشیاء قابل حمل و «مهم» به مکان امنی منتقل کردند. این سنگ دو سال بعد را جایی در هولبورن، در یک ایستگاه راه آهن  ۱۵ متر زیرزمین گذراند.

فیلم نسخه‌ای بازسازی شده از سنگ روزتا

در ویدئو زیر تام اسکات، یوتیوبر و برنامه‌ساز علمی بریتانیایی، با حضور در موزه بریتانیا، بریتیش میوزیم، از نزدیک نگاهی به سنگ انداخته است.