به گزارش سلام نو در ایران باستان برای دی ماه چهار جشن وجود داشت که شامل روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست و سوم این ماه بود. اما امروزه ایرانیان تنها نخستین روز دی ماه، یعنی طولانی ترین شب اول زمستان را- که آخرین شب پاییز، پایان قوس و آغاز جدی است- جشن می گیرند.
پیشینیان بر این باور بودند که در این شب فرشته بدی ها (اهریمن) با فرشته خوبی ها (امشاسپندان) به جنگ می پردازد و در این نبرد طولانی فرشته خوبی ها اهریمن را شکست می دهد و صبح، پس از زاده شدن دوباره خورشید (پیروزی روشنایی بر تاریکی) آغاز می شود.
شبی که تا صبح نشده، جوجه‌هایمان را می‌شماریم، خانه بزرگ ترهای فامیل جمع می‌شویم و اگر شانس داشته باشیم و هنوز در خانه مادربزرگ کرسی پیدا شود، پاها را زیر کرسی دراز می‌کنیم، فال حافظ می‌گیریم و هزار تا آرزوی رنگی می‌کنیم.
در این میان، خوراکی‌های شب یلدا هم چیزهایی نیستند که بشود از آنها گذشت! با این‌که در جاهای مختلف ایران و بنا به خرده‌فرهنگ‌ها و آیین‌ها، از خوراکی‌های گوناگونی در این شب استفاده میشود، اما مثل «سبزی پلو با ماهی» مخصوص شب عید نوروز، شب یلدا هم خوراکی‌های مخصوصی دارد.
میوه و خشکبار، اصلی‌ترین خوراکی‌ها در این زمینه هستند و میوه‌هایی که برای شب یلدا خریداری می‌شوند، میوه‌هایی پاییزی و تابستانی، به خصوص انار و هندوانه هستند.
بر اساس یک باور قدیمی، مردم با این کار، با میوه‌های تابستانی وداع می‌کنند و با خوردن خشکبار گرم به استقبال سرما می‌روند و یلدا را جشن می‌گیرند تا نشانگر تقابل سرما، ناباروری، پژمردگی و مرگ با گرما، روشنایی، باروری، سبزی و زندگی باشد.
فلسفه خوردن هندوانه و انار در شب یلدا
آیین و جشن شب یلدا یا شب چله بزرگ تا به امروز در تمامی سرزمین کهنسال ایران و در بین همه قشرها و خانوارها برگزار می شود.
یلدا یک جشن و گردهمایی خانوادگی هست. در شب یلدا اقوام و خویشاوندان نزدیک در خانه بزرگ خانواده جمع می شن و در سرمای آغازین زمستان دور کرسی میشینن و تا پاسی از شب آجیل و میوه می‌خورن و فال حافظ هم میگیرم. اگه بخوام فلسفه و دلیل خوردن هندونه رو مختصرا بگم، میشه:
- گرد بودن هندوانه نماد جهانی هست که روی اون زندگی می کنیم.
- رنگ سبزی که هندوانه داره نشانی از آبادانی و روند زندگی بر روی این کره خاکی هست.
- همچنین رنگ سفید لایه درونی پوست هندوانه سمبل صلح، سازگاری، آرامش و آسودگی هست.
- از طرفی رنگ سرخ و شیرینی میوه (هندوانه) نشان از عشق، دوستی، روزخوشی، بهروزی و همزیستی حاصل از آبادانی و آسودگی داره.
- دانه هندوانه که بین شیرینی عشق و دوستی رشد کرده، نشان از باروری و افزونی نژاد داره.
بر اساس باور ایرانی ها خوردن هندوانه در شب یلدا باعث می شود که در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر شما غلبه نمی کند.
انار نمادی از شادی و زایش است که با خوردن آن در شب یلدا انرژی و جانی تازه می گیریم.
جالب است بدانید که شب یلدا در کشورهایی مانند پاکستان، تاجیکستان و افغانستان هم جشن گرفته می شود. امید که امسال هم مانند سال های گذشته شبی به یادماندنی را برای خود و خانواده تان رقم بزنید.
یلداهایی به وسعت ایران
هر گوشه کشور را که نگاه کنی، برپایی یلدا، سنت مخصوص خودش را دارد هر چند که شاید به‌درستی معلوم نباشد آداب و رسوم این شهرها چقدر ماندگار می‌ماند و این روزها مردم محلی چقدر این رسوم را به رسمیت می‌شناسند!
شب یلدای بعضی شهرستان‌ها مثل اصفهان، دامغان و روستاهای آن، با هندوانه و انار و انگور معنی پیدا میکند، ولی آن را به شکل آونگ مصرف می‌کنند و همراه با خشکبار برای پذیرایی مهمان‌ها می‌گذراند.
در تالش، در شب چله(یلدا)، ۴۰ نوع خوراکی باید خورد. در اردبیل و آذربایجان، هموطنان آذری، ماستی را که شبیه پنیر درست شده، می خورند و اعتقاد دارند خوردن ماست بریده‌شده در شب یلدا، بدن را در مقابل سوز و سرمای زمستان مقاوم میکند. در کمره یا خمین، کشمش‌های سبز به بند کشیده شده را میخورند، کدو حلوایی می‌پزند و گندم، برشته می‌کنند.
در سنندج، کدبانوهای کرد، چند خربزه را برای شب چله، ترشی می‌اندازند و در محلات، چیدن سفره‌ای با «هفت سین» مرسوم است که از هفت نوع خوراکی در آن استفاده میشود که عبارتند از: سنجد، سیب، سماق، سه‌پستان، سمنو، سرکه و سبزی!
اما آنچه در سفره شب یلدا در اکثر شهرها و روستاها باب است، سفره‌ای است رنگین که میوه‌هایی نظیر هندوانه، انار، سیب‌سرخ، خربزه و به و خشکباری مثل برگه هلو و زردآلو، انجیر خشک، سنجد و کشمش در آن وجود دارد. اما آجیل شب یلدا که گران‌ترین خوراکی در بلندترین شب سال هم به شمار می‌آید به «آجیل هفت‌قلم» معروف است که در آن، پسته، بادام، گردو، نخودچی، انجیر، باسلوق وجود دارد.
دلیل خوردن هندوانه و انار شب یلدا
هر یک از خوراکی‌های شب یلدا، خواص درمانی و طبیعی مخصوص دارند، چنانچه جعفر شهری در کتاب «طهران قدیم» در رابطه با خواص مواد غذایی که در این شب خورده میشود، آورده است: «مردم معتقد بودند با خوردنی‌های سفره شب یلدا، مثل خوراکی‌های پای سفره هفت‌سین طبیعت گرم خود را می‌توانند سرد کنند و طبیعت سرد خود را گرم کنند. به این صورت که اگر از گرمی مزاج رنج می‌برند، هندوانه و انار و اگر از سردی ناراحت می‌شوند، توت و کشمش و خرما و مثل آن بخورند».
البته در علم چیزی به نام سردی و گرمی تایید نشده است، اما فواید خوراکی‌های شب یلدا به قدری زیاد است که خوردن هر یک، خواص درمانی خاص خود را دارد. در واقع این میوه‌ها و خوراکی‌ها، هر یک بار معنایی نمادین با خود همراه دارد.
هندوانه که قاچ‌های مدور می‌خورد، چون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است یا انار، صندوقچه دانه‌های مروارید سرخ، نماد زایش و سلامتی است.
اما شب یلدا فقط دور هم نشینی و مرور خاطره ها نیست، علاوه بر آداب و رسوم فوق شامل رسوم تغذیه ای خاص خود نیز است. انتخاب مواد غذایی خاصی از بین سایر مواد غذایی و تأکید برقرار دادن این مواد غذایی بر سر سفره شب یلدا نه تنها یک رسم، بلکه نکات تغذیه ای خاصی را دنبال می کند که در اینجا به این نکات می پردازیم:
هندوانه: یکی از ارکان سفره شب یلدا، میوه هندوانه است که همیشه به شیوه های جذابی تزیین می شود، اما چرا هندوانه؟
هندوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این است، اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورید در سراسر زمستان طولانی، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد و این باور، با خواص هندوانه که سرشار از ویتامین های A و B و C می باشد مطابقت دارد.
ارزش تغذیه ای هندوانه: ۹۰ درصد بافت هندوانه از آب تشکیل شده است، در نتیجه برای رفع عطش بسیار مفید است. به علت فراوانی آب در این محصول، برای جلوگیری و دفع سنگ کلیه، خوردن آن بسیار توصیه شده است.
هندوانه منبع غنی از بتاکاروتن و لیکوپن است که این مواد از آنتی اکسیدان های طبیعی هستند و همانطور که اثبات شده است آنتی اکسیدانها ترکیباتی هستند که از بروز سرطان ها در انسان جلوگیری می کنند، پس این باور که با خوردن هندوانه بیماری کمتر به سراغ ما می آید در وجود این آنتی اکسیدانها نهفته است.
هندوانه از بروز آسیب های پوستی در اثر نور جلوگیری می کند. موجب دفع بیشتر و سریع مواد زاید از بدن می شود و به شادابی و طراوت پوست می انجامد.
درصد کمی قند دارد و میزان کالری آن بسیار پایین است، اما نکته مهم در این جاست که همیشه هندوانه را به عنوان میان وعده مصرف کنید، نه به همراه غذا زیرا در هضم و جذب اختلال ایجاد می کند.
انار: این میوه در سفره شب یلدا نماد شادی و زایش است. انار میوه ای است که از قدیم از آن به عنوان میوه ای خون ساز یاد می شد. به افرادی که رنگی مهتابی و از نظر جثه رنجور بودند، توصیه می شد که آب انار بنوشند.
امروزه اثبات شده انار سرشار از ویتامین ث است که سبب تقویت سیستم ایمنی بدن و تصفیه کننده خون و سرشار از آهن است، در نتیجه موجب افزایش انرژی و خون سازی در بدن فرد می شود و تصفیه خون مانند زندگی یا زایش دوباره انسان است، به همین علت انار را نماد زایش و شادی می دانند.
ترش یا شیرین
بسیاری از مردم معتقدند که انار، درمان‌کننده بسیاری از بیماری‌ها و دردهاست. این اعتقاد درستی است، چرا که انار، بسیاری از بیماری‌ها را درمان میکند. نکته جالب این‌که خواص درمانی و حیاتی در انار شیرین به مراتب بیشتر و کامل‌تر است، زیرا انار شیرین، اناری است که کاملاً رسیده و ترکیبات شیمیایی آن، کامل شده است و به شکل طبیعی به تکامل مواد مغذی موجود رسیده است.
در انار ترش که مواد قندی آن کمتر است، مواد اسیدی مانند اسید مالیک و اسیدسیتریک وجود دارد که در بعضی از افراد ایجاد ناراحتی خواهد کرد.
پاکسازی سموم از بدن، در ایجاد شادمانی و نشاط در افراد بسیار موثر است و کبد که وظیفه پاکسازی سموم از بدن را دارد، با مصرف انار تقویت میشود. مصرف انار باعث رفع لک‌های پوستی میشود و برای رفع خستگی و آرامش اعصاب بسیار کارآمد است.
انار در حقیقت یک میوه نیست، بلکه یک پزشک و درمان‌کننده بیماری‌های کبد ، مسمومیت‌های خون، خستگی جسمی و عصبی و بالاخره رفع کننده بیماری‌های عفونی و انگل‌های دستگاه گوارش است.
در شیراز و بخش‌های جنوبی کشور، رسم است که انار شب یلدا را با گلپر میخورند. گلپر علاوه بر خواص بی‌شمار باعث افزایش قوای بدنی میشود و ترکیب انار و گلپر از سرماخوردگی پیشگیری میکند.
ویژگی‌های شگفت‌انگیز هندوانه و انار
انار در شب یلدا نماد باروری و برکت می‌باشد و خواص بسیاری دارد که از جمله خوا مص انار میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود اثرات ورزشی
- اثر ضد باکتریایی و جلوگیری از تجمع باکتری ها داخل دهان
- پیشگیری از بیماری های قلبی
- جلوگیری از چین و چروک و کاهش لک های پوستی
- موثر در کاهش وزن
- تصفیه خون
لازم به ذکر است که ارزش غذایی انار شیرین بهتر از انار ترش می‌باشد چون در انار ترش مواد اسیدی مثل اسیدسیتریک و اسید مالیک وجود دارد که باعث ایجاد ناراحتی در برخی افراد خواهد شد.
برخی افراد انار شب یلدا را با گلپر میخورند. گلپر نیز باعث افزایش قوای بدنی میشود و ترکیب آن با انار از سرماخوردگی پیشگیری میکند.
اغلب مردم بر این باورند که اگر در شب یلدا هندوانه بخورند در طول زمستان سرما نخواهند خورد. و وجود ویتامین های A ،B و C در هندوانه این امر را تائید میکند.
هندوانه خواص بسیاری دارد که از جمله آن این است که ۹۰ درصد آن از آب تشکیل شده، بنابراین برای رفع تشنگی بسیار موثر است.
دیگر خواص هندوانه
- کاهش خطر سکته مغزی
- کاهش فشار خون
- کمک به مبارزه با سرطان
- کمک به گوارش و پیشگیری از یبوست
- بهبود سلامت پوست و مو
- کمک به کاهش وزن
- بهبود سلامت لثه ها
- بهبود سلامت جنسی
شب چله و دیدگاه علمی
چرا یلدا بلندتر از شب های دیگر است؟ این سوال احتمالا به ذهن شما هم خطور کرده و دوست داشتید دلیل علمی آن را بدانید. برای همین می خواهیم نگاهی نجومی به این پدیده داشته باشیم و از نظر علمی آن را مورد بررسی قرار دهیم.
پیش از آنکه برای‌تان از دلیل طولانی شدن این شب بگوییم باید دو اصطلاح نجوم را تعریف کنیم تا مطلب را بهتر درک کنید:
مدار دایره‌البروج که به مسیر حرکت زمین به دور خورشید اتلاق می شود.
مدار استوای سماوی که یک خط فرضی و هم‌صفحه با خط استواست و آسمان را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می کند.
حالا می رویم سراغ بقیه ماجرا
این دو مدار با یکدیگر تشکیل یک زاویه‌ی ۲۳٫۵ درجه‌ای می دهند و در دو نقطه یکدیگر را قطع می‌کنند. این دو نقطه را نقاط اعتدال می گویند که شامل اعتدال بهاری (نوروز) و اعتدال پاییزی (ماه مهر) است.به جز نقاط اعتدال دو نقطه دیگر نیز داریم که به آنها نقاط انقلاب می گویند؛ یکی انقلاب تابستانی و دیگری انقلاب زمستانی.
در نتیجه این نقاط در هر فصل، خورشید از سمت متفاوتی طلوع می کند؛ در نقطه اعتدال بهاری، خورشید دقیقا از شرق بالا می آید اما هر چه به پایان فصل بهار، نزدیک می شویم خورشید هم از استوای سماوی بیشتر فاصله می گیرد. با این اتفاق هم طول روز بیشتر میشود و هم طلوع خورشید کمی به سمت شمال تغییر میکند. در نقاط مختلف کره زمین، با بیشتر شدن عرض جغرافیایی این جابه جایی نیز بیشتر می شود. با فرا رسیدن انقلاب تابستانی، خورشید از شمال‌شرقی ترین حالت ممکن طلوع می کند و در شمال‌غربی ترین حالت ممکن از آسمان می رود. همین باعث می شود که طول روز به بیشترین مقدار خود در نیمکره شمالی برسد.
در فصل زمستان و با وقوع انقلاب زمستانی برعکس این موضوع رخ می دهد؛ یعنی خورشید از جنوب‌شرقی بالا می آید و با کمانی کوتاه در جنوب‌غربی غروب می کند. مدت زمان حضور خورشید کم می شود و در نتیجه طول روز به کوتاه ترین مدت کاهش می یابد. خورشید در این زمان به صورت مایل به نیمکره شمالی می تابد؛ درنتیجه این نیمکره نور و گرمای کمتری دریافت میکند و در نتیجه فصل زمستان آغاز میشود. در نیمکره جنوبی نیز عکس این وضعیت رخ می دهد و در حالی که در نیمکره شمالی سرمای زیر صفر حس می شود، در کشورهای نیمکره جنوبی مثل استرالیا مردم از آفتاب و شنا کردن لذت می برند.
در شب یلدا، خورشید بیشترین فاصله را با مدار سماوی پیدا می کند و همین باعث می شود که طول شب به بیشترین حد خود برسد. البته این طولانی بودن آن قدرها نیست که به چشم بیاید و تنها یک دقیقه با دیگر شب ها فرق دارد. بد نیست بدانید که طول شب یلدا بسته به موقعیت جغرافیایی نیز متفاوت است؛ مثلا چابهار در جنوب‌شرقی ایران با ۱۳٫۵ ساعت و ماکو در شمال غربی ایران با ۱۴٫۵ ساعت، کوتاه‌ترین و بلندترین شب یلدا را تجربه می کنند.
این آیین سنتی قدمتی چند هزار ساله دارد و این وظیفه ماست که میراث گذشتگان خود را حفظ کرده و آن را همچون امانتی به آیندگان واگذار کنیم. به یاد داشته باشید که فرصت با هم بودن در این دنیای ماشینی کم است و یلدا بهانه خوبیست تا بیشتر در کنار هم باشیم و از بودن در کنار دوست داشتنی های زندگی مان لذت ببریم. این فرصت را مغتنم بشمارید و از دنیای مجازی فاصله بگیرید تا خوشی ها را در دنیای واقعی در آغوش بکشید.
هر چند که خوراکی های این جشن یکی از یکی خوشمزه تر هستند؛ اما مراقب سلامتی خود نیز باشید که زیاده روی می تواند شما را دچار دردسر کند.
اگر پدربزرگ یا مادربزرگی در کنارتان دارید به حرف های شان گوش بسپارید و از شنیدن تجربه های ارزشمند آنها غافل نشوید.
نظر شما