شب یلدا چه کاری انجام دهیم؟ | چرا باید شب یلدا شاهنامه و حافظ بخوانیم؟

به گزارش سلام نو شب یلدا هم کم کم دارد از راه می‌رسد. شب یلدا شبی است که اعضای خانواده، از بزرگ و کوچک دور هم جمع می‌شوند و لحظات خوشی را کنار هم سپری می‌کنند.

بزرگترین شب سال آداب و رسوم خاص خودش را دارد. رسم است که در شب یلدا بزرگترین فرد خانواده فال حافظ می‌گیرد و شاهنامه می‌خواند.

حافظ خوانی و شاهنامه خوانی که از آداب و رسوم مرسوم ایرانی در شب یلدا محسوب می‌شود. در این شب بزرگ جمع به نیت تک تک افراد خانواده حافظ را باز می‌کند و با خواندن اشعار زیبای حافظ فال می‌گیرد.

در این شب همه افراد به نیت شادی و اتفاقات خوب کتاب حافظ را باز می‌کنند و برای تحقق آرزوهای خود از او کمک می‌گیرند.

یکی از رسم‌هایی که مدت زمان زیادی از رایج شدن آن نمی‌گذرد، داستان‌خوانی و شعرخوانی در شب یلدا است.

افراد خانواده پس از آنکه دیدارها را تازه کردند، از بزرگان مجلس می‌خواهند که اشعار و قصه‌های اساطیری را برای جمع بخوانند.

این سنت زیبا، حال و هوایی صمیمانه به جمع می‌دهد و تجربه‌های جذابی از سرنوشت‌ شخصیت‌های اصلی داستان به اهالی خانواده منتقل می‌کند.

همچنین رسم است که خانواده‌ها دور هم جمع شوند و بزرگ جمع از اشعار حافظ برایشان فال بگیرد و تفسیر کند. شب سرد و طولانی یلدا تا نیمه‌های شب با شعرخوانی حافظ طی می‌شود.

دلیل حافظ‌خوانی در شب یلدا

حتما شما هم یادتان هست زمانی که کودک بودیم، هر سال شب یلدا که اولین شب فصل زمستان بوده و از شب‌های دیگر تقریبا یک دقیقه بلندتر است، پدربزرگ شروع به شاهنامه‌خوانی می‌کرد و برای اعضای خانواده فال حافظ می‌گرفت.

خوردن خوراکی‌های خوشمزه و دلچسب، دیدار با اعضای خانواده، شاهنامه‌خوانی و فال گرفتن همگی شب یلدا را تبدیل به شبی به‌یادماندنی می‌کنند.

شاید پیش خودتان فکر کنید که فال گرفتن و خواندن اشعار حافظ مختص خانواده‌های اهل شعر و ادب است، اما لازم است بدانید که این کار مخصوص قشر خاصی از جامعه نیست.

می‌توانیم بگوییم که تقریبا در خانه‌ی تمام ایرانی‌ها کتاب حافظ وجود دارد و مردم اعتقاد زیادی به فال حافظ دارند. اینکه ایرانی‌ها در طولانی‌ترین شب سال تفألی به حافظ می‌زنند بی‌علت نیست.

بر اساس نظر بعضی از افراد علت تفأل به حافظ در شب یلدا این گفته‌ی استاد بهاءالدین خرمشاهی است: «حافظ نظر کرده است و خدا به حافظ نظر دارد، چرا که او به مردم ایران و مردم به او نظر دارند.» می‌توانیم بگوییم راز فال حافظ و علت اینکه شعرهای او خیلی مرتبط با موضوع مدنظر هستند، نظرکردگی او است

تنوع مضامین و معانی شعرهای حافظ بسیار زیاد است. مضمون به جهان شعر و معنا به زندگی واقعی ربط دارد. حافظ در مقایسه با سایر شاعران بیشتر به معنا پرداخته است.

از جمله موضوعات مهم شعرهای حافظ می‌توانیم به عشق، باده‌ستایی، عرفان، اخلاق، پندپذیری و پند ناپذیری، استغنا، جبرگرایی و تسلیم به رضا، بی‌اعتباری جهان، توکل و حق‌شناسی اشاره کنیم.

نحوه گرفتن فال حافظ

حالا که با فلسفه‌ی فال حافظ شب یلدا آشنا شدید، وقت آن است که نحوه‌ی فال گرفتن را هم یاد بگیرید. می‌توانید خودتان برای خودتان فال بگیرید یا از یکی از اعضای خانواده‌تان که اشعار حافظ را به‌خوبی می‌خواند و می‌تواند آن‌ها را به‌درستی تفسیر کند بخواهید برایتان فال بگیرید.

برای فال گرفتن اول از همه نیت کنید و بعد یک فاتحه بخوانید.

بعد از آن می‌گویند حافظ شیرازی را با عباراتی قسم دهید و معمولا با کلمات «ای حافظ شیرازی، تو محرم هر رازی؛ تو را به خدا و به شاخ نبات‌ات قسم می‌دهم که آینده و هر آنچه مصلحت می‌بینی برایم آشکار سازی» او را قسمت می‌دهند.

سپس چشم‌ها را ببندید و به طور تصادفی یک صفحه از کتاب اشعار حافظ را باز کنید. مرسوم است که صفحه‌ی سمت راست کتاب را به عنوان فال در نظر می‌گیرند و آن را با صدای بلند می‌خوانند.

چرا باید شب یلدا حافظ بخوانیم

امروز فال گرفتن در شب یلدا هنوز هم بعد از سالیان سال در بسیاری از خانواده ها رواج دارد.

استاد بهاء الدین خرمشاهی در مورد حافظ می گوید «حافظ نظر کرده خدا است و از همین رو معمولاً با شعرهایش به ما جواب می دهند». به علاوه اشعار حافظ معانی متنوعی دارند و همه آن ها به نوعی با معنای زندگی در ارتباط هستند.

از همین رو هر شعر حافظ می تواند پاسخی برای سوالات ما و معنای درس تازه برای زندگی باشد.از گفتمان های شعرحافظ اعتقاد به آخرت، اعتقاد به معاد و طنزاست.

از مباحث مهم دیگر شعر حافظ باده ستایی، عشق، عرفان، اخلاق و اخلاقیات، پندپذیری و پند ناپذیری، استغنا، جبرگرایی و تسلیم به رضا، بی اعتباری به جهان، توکل و حق شناسی می باشد.

از روزگاران قدیم شب یلدا برای مردم ایران به عنوان یکی از شب‌های مقدس شناخته می‌شد.

آن ها بر این باور بودند که در این شب خداوند نعمت های بیشتری به سوی بندگانش سرازیر می کند و به حاجات آن ها پاسخ می دهد. از همین رو با گرفتن فال حافظ در شب یلدا او را واسطه ای برای آرزوهای خود در نظر می گیرند.

برای فال گرفتن در شب یلدا فردی نیت می کند و سپس یکی از بزرگان خانواده و یا فردی که اشعار حافظ را با صدایی رسا و بلند می خوانند حافظ را در دست می گیرد و به نیت آن فرد فال می گیرد.

جالب است بدانید که فال حافظ در شب یلدا در چند سال اخیر به سنت های این شب اضافه شده است و ریشه در آیین های کهن چند هزار ساله شب یلدا ندارد.

مراسم حافظ خوانی و فال گرفتن در شب یلدا مربوط به قشر یا طبقه خاصی از افراد نیست امروزه در اکثر خانه ها کتاب حافظ وجود دارد و ماجرای فال حافظ در شب یلدا در اکثر خانه های ایرانی جریان دارد و موجب گرم تر شدن و شادی خانواده ها در آخرین روز پاییز می شود.

شب یلدا یا شب چله آخرین شب ماه پاییز است. در این روز سنت های جالب و کهن که از سالیان دور به جا مانده اجرا می شود.

از خوردن انواع غذای مخصوص شب یلدا تا شیرینی و دسر و کیک های یلدایی و شب چره.

اما یکی از سرگرمی های جالب شب یلدا سنت گرفتن فال با دیوان حافظ است.حافظ خوانی و شاهنامه خوانی که از آداب و رسوم مرسوم ایرانی در شب یلدا محسوب می شود.

در این شب بزرگ جمع به نیت تک تک افراد خانواده حافظ را باز می کند و با خواندن اشعار زیبای حافظ فال می گیرد.

در این شب همه افراد به نیت شادی و اتفاقات خوب کتاب حافظ را باز می کنند و برای تحقق آرزوهای خود از او کمک می ‌گیرند.

در مورد ماجرای اولین فال حافظ روایات متفاوتی وجود دارد. گفته می‌ شود که اولین فال حافظ درست بعد از مرگ وی و برای نماز خواندن یا نخواندن بر جنازه او گرفته شد.

برای حل مشکل مشایخ اقدام به فال گرفتن از شعرهای حافظ نمودند.

برای این کار ورق های شعر حافظ را جمع کردند. سپس از کودکی خواستند تا یکی از برگه ها را بیرون بکشد کودک این بیت شعر را خارج کرد:
کنون که می دمد از بوستان نسیم بهشت

من و شراب فرح بخش و یار حورسرشت

مکن به نامه سیاهی ملامت من مست

که اگه است که تقدیر بر سرش چه نوشت

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ

که گرچه غرق گناه است می ‌رود به بهشت

در مورد این که این روایت تا چه میزان صحت دارد، شواهد زیادی وجود ندارد. جالب است بدانید در زمان های قدیم در تاریخ ایران نیز بسیاری از پادشاهان افراد شناخته شده با دیوان حافظ فال می‌ گرفتند و معتقد بودند حافظ جواب قانع ‌کننده ‌ای برایشان دارد.

آداب و رسوم حافظ‌خوانی در شب یلدا

فال گرفتن با دیوان حافظ آداب و روش مخصوصی دارند در ادامه می توانید با مراحل فال حافظ شب یلدا آشنا شوید.

برای فال گرفتن در شب یلدا باید ابتدا برای این کار آماده شوید وضو بگیرید لباس تمیز به تن کنید. سپس با قلبی آرام دیوان حافظ را در دست بگیرید.

بعد از این که برای فال گرفتن در شب یلدا آماده شدید، باید نیت کنید. یعنی خواسته و سوال خود را در دل تکرار کنید. سپس شعر زیر را بخوانید:

«ای حافظ شیرازی تو محرم هر رازی تو را به خدا و به شاخ نباتت قسم می دهم که هر چه برایم صلاح می بینی آشکار و آرزوی مرا برآورده کنی»

بعد از نیت کردن با فال حافظ تفال بزنید.

فال گرفتن در شب یلدا معمولاً به وسیله کسی که صدایی رسا و زیبا دارد و اشعار حافظ را به خوبی می خواند، انجام می شود. برای این کار هر فرد می ‌تواند به نوبت نیت کند و سپس شخص فال گیرنده با ذکر صلوات و فاتحه دیوان حافظ را به صورت تصادفی باز می کند و سپس با صدای بلند آن را می خواند.

اگر قصد دارید خودتان برای خودتان فال بگیرید باید دیوان حافظ را با دست چپ بگیرید و با دست راست آن را باز کنید در صفحه ای که باز می شود غزل بالای صفحه سمت راست فال شما محسوب می شود.

در واقع سخت ابتدایی نخستین غزل در صفحه گشوده شده فال هر فرد محسوب می شود.

اگر بخشی از شعر در صفحه قبل باشد، باید به ابتدای آن غزل رجوع نمایید. چنانچه احساس کرد این موضوع مطرح شده در غزل ارتباطی با نیت شما ندارد، می ‌توانید از شاهد فال استفاده کنید. برای این کار باید یکی از بیت های ۱، ۳ یا ۵ غزل بعدی را به عنوان فال خود انتخاب کنید.

شکل امروزی فال حافظ در شب یلدا

امروزه فال حافظ شب یلدا شکل جدید و متفاوتی نسبت به گذشته به خود گرفته است.

در بسیاری از خانواده ها با تزیین فال شب یلدا، هر فال را به صورت شانسی به یکی از افراد خانواده می دهند.

برخی دیگر از فال حافظ برای گیفت یلدا استفاده می کنند و به صورت هدیه هایی به یاد ماندنی به هر یک از اعضای خانواده یا فامیل اهدا می کنند.

از طرف دیگر امروزه می توان به جای خواندن اشعار پیچیده حافظ کتاب فال حافظ را تهیه نمود.

در این کتاب ها تفسیر هر شعر در انتهای آن نوشته شده و شما می توانید به جای خواندن شعر تفسیر آن را بخوانید.

در جواب اینکه چرا در شب یلدا فال حافظ می گیریم باید بگوییم که هر چند که فال گرفتن بیشتر جنبه سرگرمی دارد و وعده ها و پیش بینی هایی که در آمده نمی تواند حقیقت زندگی باشد، اما به هر حال امروزه فال حافظ به یکی از سنت های جذاب شب یلدا تبدیل شده است.

شاید همین دور هم بودن، شعر خواندن و امید داشتن به روزهای بهتر دلیل خوبی باشد برای گرفتن فال حافظ و کمی تأمل کردن به اشعاری که به ما درس زندگی می دهند.

دلیل شاهنامه‌خوانی در شب یلدا

ایرانی‌ها شب یلدا را فرصت خوبی برای دیدار با یکدیگر و شاهنامه‌خوانی برای فرزندان خود می‌دانند.

معمولا در بالای سفره‌ی هفت سین در کنار یک جلد قرآن کریم و کتاب حافظ، شاهنامه هم قرار می‌گیرد.

بزرگ خانواده با خواندن اشعار حماسی و شورانگیز شاهنامه با صدای بلند لحظات جذاب و فراموش‌نشدنی را برای همه رقم می‌زند.

بعضی از ریش‌سفیدان هم که داستان‌های شاهنامه را از پدران خود یا نقالان یاد گرفته‌اند، آن‌ها را از حفظ برای حضار می‌خوانند.

در میان داستان‌های شاهنامه داستان نبرد رستم با دیو سپید، داستان زاده شدن رستم، نبرد رستم و اسفندیار و نبرد رستم و سهراب که با عنوان سهراب‌کشی هم شناخته می‌شود، طرفداران بیشتری دارند.

بعضی از خانواده‌ها شاهنامه‌خوانی را فقط در شب یلدا انجام نمی‌دهند و این شب را آغازی برای خواندن شاهنامه و شب‌نشینی‌های زمستانی می‌دانند.

این افراد داستان‌هایی از شاهنامه را در شب یلدا می‌خوانند و در دیگر شب‌های سرد زمستان زمانی که اعضای خانواده بار دیگر دور هم جمع می‌شوند، به سراغ خواندن سایر داستان‌های شاهنامه می‌روند.

داستان شب یلدا

مسیحیان سال نو را با آغاز زمستان جشن می‌گیرند. ما به سنت باستانی نوروز، سال نو را از آغاز بهار جشن می‌گیریم.

اما آغاز زمستان برای ما ایرانیان زمان مهمی است.

ما باز هم به سنتی کهن سی‌امین شب برج قوس (آذر)، بلندترین شب سال، پایان پاییز، تاریکی و بلند شدن روز، آغاز زمستان و حرکت طبیعت به سمت نور و روشنایی را به نام «یلدا» که به معنای تولد مهر و خورشید است، جشن می‌گیریم.

در واقع به خورشیدی که از پس بلندای تاریکی ظهور می‌کند درود می‌گوییم. این سنت به آئین مهرپرستی (یا میترائیسم) آریائی‌های هند و ایرانی که تا پیش از ظهور دین زرتشت در ایران زمین رواج داشته است برمی‌گردد.

گفته می‌شود این آیین ارتباط مستقیمی با شکل‌گیری دین مسیحیت دارد؛ چنان‌که هر دو هم از عشق و مهرورزی سخن می‌گویند. (کریسمس آن‌ها هم همچون یلدای ما قرمز است.) از شب یلدا در شاهنامه هم سخن آمده است.

به هر روی، نقطه‌ی اتصال اسطوره‌ها بر کسی پوشیده نیست. به باور ایرانیان، در این شب که به شب چله و آغاز چله‌ی بزرگ (چهل روز اول زمستان) هم معروف است، باید گرد هم آمد، تزئینات و تنقلاتی برپا کرد، تا پاسی از شب بیدار ماند و گل گفت و گل شنفت و از حافظ و از شاهنامه خواند.

ما به این شکل در کنار ایزد مهر، که نگهبان پیمان و دوستی است، با دیو تاریکی مبارزه و سرما را بدرقه می‌کنیم تا به استقبال خورشید و گرمای نور، بلندترشدن روز و بعد فصل آفرینش (برابری روز و شب) که در پایان زمستان از راه می‌رسد، برویم.

به این جمله دقت کنید: «مهر یا میترا خدای پیمان است و پیمان‌ها و نظم و راستی را نگهبانی می‌کند.

کار او نظارت بر پیمان‌هاست، حتی پیمان میان اورمزد و اهریمن که پیمان آفرینش است و همچنین پیمان میان زن و مرد یا پیمان میان دو کشور. اگر کسی عهد و پیمانی بکشند، خدای مهر تبدیل به خدای جنگ می‌شود.»

دلیل با هم بودن و بیداری شبانه‌ی ایرانیان در شب تولد مهر حفظ و پاسداری از دوستی است؛ ما به همراه مهر خدای همیشه بیدار در این شب پیمان‌ها محکم می‌کنیم و با حفظ و انجام رسوم باستانی این سنت ارزشمند را پاس می‌داریم؛ آنچه برای ایرانیان همیشه مهم بوده و هست و گواهش ادامه‌ی برپایی سنت محترم و زیبای یلداست.

اهمیت ایزد مهر، مهرپرستی و شب یلدا در شاهنامه هم ذکر شده و داستانی دارد. گفته می‌شود در داستان رستم و اسفندیار شاهنامه فردوسی یکی از انگیزه‌های دشمن‌ورزی گشتاسب با رستم بر سر نگرویدن او به دین نوظهور زردشتی است.

در واقع، اسفندیار و خاندان گشتاسب به دین جدید زرتشتی گرویده‌اند ولی خاندان زال بر رسم و آیین گذشته که همان مهرپرستی است، پافشاری می‌کنند و همین تضاد عامل جنگ رستم و اسفندیار است.

در واقع خاندان زال نماد آیین گذشته‌اند و گشتاسب نماینده‌ی دین زرتشتی. از این‌رو، اسفندیار پهلوان و جنگ‌آور آن دین را برای جنگ با رستم به سرزمین زابل روانه می‌کند و آنچه از پس آن رخ می‌دهد، جنگ و تباهی است.

اما این داستان اصلی شب یلدا در شاهنامه نیست. فردوسی بزرگ آنجا اشاره‌ی مستقیم به شب یلدا (شب چله) دارد که هرمز اول یا اورمزد پسر شاپور، پسر اردشیر بابکان، پایه‌گذار شاهنشاهی ساسانی، بود که پادشاهی عادل و دادگر و آزاداندیش در زمان حکومت کوتاهش تمام ادیان از مسیحی تا بودایی می‌توانستند در صلح و آرامش در کنار هم زندگی کنند و آزادانه از اندیشه‌های خود بگویند.

اورمزد در وصایایی که در بستر مرگ به جانشین و برادر (به روایتی پسرش) بهرام می‌کند به شب چله اشاره‌ی مستقیم می‌کند. او در این بخش از شاهنامه به گذرا بودن و چرخه‌ی مرگ و زندگی اشاره می‌کند و بهرام را به مهر و عشق و خرد و راستی و بردباری دعوت می‌کند و سخنش را این چنین به پایان می‌رساند:

شب اورمزد آمد از ماه دی

ز گفتن بیاسای و بردار می

اورمزد یا اهورامزدا یا هرمز که به روز اول هر ماه شمسی اطلاق می‌شود به معنای خدای آفرینش هم هست. بنابراین گفته می‌شود که منظور فردوسی از شب اورمزد از ماه دی، با استناد به گاه‌شمار جلالی، در واقع همان شب چله است. در مصرع دوم هم چنانچه گفته می‌شود حکیم فردوسی به این اشاره دارد که بهتر است در این شب کارها را کنار گذاشت و به جشن گذراند.