کمان‌داری از نسل نوح که ارمنستان را بنیان گذاشت

سلام نو – سرویس گردشگری: ارمنستان کشوری در همسایگی ایران است، کشوری کوچک اما پرماجرا با فرهنگ غنی، زبانی خاص و البته پیوندهایی کهن با ایران و ایرانیان. این بار با هم نگاهی داریم به داستان پیدایش ارمنستان.

هایک؛ کمان‌داری که ارمنستان را ساخت

اگر در تاریخ اساطیری ایران این کیومرث بود که سرمنشا بشر، کاشف آتش و اولین شاه ایران بود، در تاریخ ارمنستان همواره هایک ملقب به ناهاپت را بنیان‌گذار ارمنستان می‌دانند، مردی از تبار نوح.

آن طور که موسی خورنی، پدر تاریخ نگاری ارمنستان، در کتاب تاریخ ارمنستان می‌نویسد هایک مردی خوش تیپ و صمیمی، با موهای مجعد، چشمانی درخشان و بازوانی قوی بود. او مردی غول پیکر، تیراندازی توانا و جنگجوی بی باک بود. هایک و قومش، از زمان اجدادشان نوح و یافث، به جنوب به سوی سرزمین های گرمتر نزدیک بابل مهاجرت کرده بودند.

در آن سرزمین هیولا و غول شرور، بل، حکومت می کرد. بل سعی کرد ظلم خود را بر قوم هایک تحمیل کند. اما هایک مغرور حاضر به تسلیم شدن در برابر بل نشد. به محض اینکه پسرش آرامانیاک به دنیا آمد، هایک برخاست و قوم خود را به سمت شمال به سرزمین آرارات هدایت کرد. در پای کوه دهکده ای بنا کرد و نام خود را بر آن نهاد؛ هایکاشن. این روستا امروز در ارمنستان قرار دارد.

با تو به سنت اساطیری در هر اسطوره‌ای ردی از واقعیت موجود است. بل می تواند به خدای جنگ نمادین بابل یا بنیانگذار اسطوره‌ای سرزمین بابل اشاره کند. موسی خورنی بل را با نمرود کتاب مقدس برابر می‌داند و فهرستی از اجداد و جانشینان او ارائه می‌دهد که از کتاب مقدس و کتب دیگر اقتباس شده است. همچنین بل ممکن است نماد سلسله گوتیان سومر باشد، که پس از فروپاشی امپراتوری اکد در سال 2154 قبل از میلاد، بر بقایای آکد به عنوان یک قدرت ظالم حکومت می‌کردند.

موسی می‌نویسد که لشکرهای هایک و بل در نزدیکی دریاچه وان «در دشتی میان کوه های بسیار بلند» با هم درگیر شدند. شاه بل در ابتدا دست بالا را داشتد، اما چون دید نتیجه نبرد نامشخص است، به تپه ای عقب نشینی کرد. تا در انتظار ورود بقیه لشکر خود باشد.

هایک با دیدن این عقب نشینی، بل را با تیری تقریبا غیرممکن با استفاده از کمان بلند خود کشت و نیروهای شاه را به هم ریخت. هایک تپه ای را که بل با جنگجویانش در آن سقوط کرد گرزمانک به معنای «آرامگاه» نامید. او جسد بل را مومیایی کرد و دستور داد آن را به هارک ببرند.

جالب است که در همین داستان کوتاه شباهتی با داستان آرش کمانگیر را می‌بینیم. آرش با یک تیر عجیب مرز ایران را مشخص کرد و هایک با یک تیر عجیب ارمستان را بنیان گذاشت.

هایک؛ مردی از تبار نوح پیامبر

موسی خورنی هایک را از تبار نوح توصیف می‌کند و معتقد است او از نوادگان نوح نبی است. اما چطور چنین چیزی ممکن است؟ بر اساس اسطوره شناسی و برخی روایت مذهبی کشتی نوح پس از طوفان بر کوه آرارات قرار گرفت. بر اساس برخی روایت نوح در پای این کوه ساکن شد و در همین جا درگذشت.

طوفانی که در زمان نوح واقع شد تمام نسل بشر را جز آنان که در داخل کشتی بودند از میان برد و بر طبق آیات ۱۸ و ۱۹ از باب نهم سفر پیدایش پس از این طوفان تمامی نسل بشر در جهان از پسران نوح، که در کشتی بودند، به نام‌های سام پسر نوح، حام و یافث پدید آمدند.

نسل یافث به سوی شمال رفتند و در نواحی اطراف دریای سیاه و دریای خزر ساکن شدند و نژادهای بزرگ قفقازی را پدید آوردند. فرزندان حام اقوام عربستان، ساحل شرقی دریای مدیترانه و ساحل شرقی آفریقا را پدید آوردند. فرزندان سام هم به طور مشخص نژاد سامی را پدید آوردند که شامل یهودی‌ها آشوری‌ها، عیلام و اقوام ساکن بین‌النهرین می‌شود.

با توجه به دیرینگی ارمنیان باید آنان را از نسل یافث، سومین پسر نوح، باشند. یافث در ترجمه ارمنی کتاب مقدس معادل هابت قرار داد که به معنی زیبایی است.

ارمنیان نیز خود را (های) می‌نامند که بر اساس یک خوانش ریشه در کلمه هایک دارد. نام مردانه آرمناک در زبان ارمنی مشتق از نام آرمانیاک، فرزند هایک، است.

بر اساس محاسبات موسی خورنی نسل هایک به این شکل است:

آدم، شیث، انوش، قینان، مهللئیل، یارد، خنوخ، متوشالح، لمک، نوح، یافث، جومر، توجرمه، هایک.

بعد از هایک نیز چنین است:

آرامانیاک، آراماییس، آماسیا، گقام، هارما و آرام.

از آنجایی که آرام ارمنستان را از هر طرف گسترش داد لذا اقوام غیر ارمنی ارمنیان را آرمن می‌نامند که ریشه در نام آرام دارد.

آرمن پطروسیان، قوم نگار برجسته، هایک را به عنوان "شخصیت حماسی پیچیده ای که ویژگی های خدای خالق، پدر و پدرسالار خدایان، خدای رعد و خدای جنگ را ترکیب کرده" توصیف می کند که از کهن الگوهای هندواروپایی و اساطیر خاور نزدیک متاثر است.

هایک یک قهرمان فرهنگی و یک شخصیت پایه‌گذار علت‌شناختی است؛ آن چنان که آشور برای آشوری‌ها. هایک همچنین نام صورت فلکی شکارچی در ترجمه ارمنی کتاب مقدس است. پتروسیان خدای هندی رودرا را شبیه ترین شخصیت اساطیری به هایک می‌داند که هر دو با صورت فلکی شکارچی مرتبط هستند، هر دو دارای فرزندان یا پیروانی به یک نام (هایس و رودرس) هستند و هر دو تیراندازی هستند که دشمن خود را با تیر می کشند.